' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
Olma bersam olm aysan,
B e h i bersam olm aysan, Q aysi b o y n in g q izisa n ? .. To‘ra yelkasiga qoqqandan beri R o‘zi- gov qorin ochsa ro ‘p ara kelgan eshikni qoqib ovqat so ‘r a r ekan. M ardikorlikka o‘z ix tiy o ri bilan borishga xohish b ild irg an kish i fa q a t shu bo‘ldi. U ni Chilon qori u k a s in in g o ‘rn ig a y u b o rg an i shoshib- pishib y etm ish besh so ‘m ga sotib oldi. U ndan keyin o d am n in g n a rx i y u z, sal k u n d a ik k i yuz, h a tto uch yuz so ‘m ga chiqdi. K im dir y e tti yuz ham so‘rabdi. n o NATLIB.UZ Y u rt og‘alari yana qishloqning kazoka- zolarini chaqirib y ig ‘in qilishibdi. Y ig‘in- da to ‘ra la rn in g r a ’yiga m uvofiq shu y u rt o g ‘a l a r i d a n i b o r a t y u z b o s h i b o s h liq m ahkam a tuzilibdi. M ahkam aning vazifasi m a rd ik o r o lish d a p o sh sh o lik k a y o rd am b e ris h , sh u b ila n b irg a m a rd ik o rlik k a k e ta d ig a n la r va u la rn in g bola-chaqasiga q a r a s h i s h d a n i b o r a t e k a n . M a h k a m a nom dan yuzboshi gapirib, xalqqa achinibdi: «Odam yollagani pul topsa odam topolmay- di, m ahkam a xalqning bu m ushkulini ham oson qilishi kerak», debdi. U ning bu gapi o ‘sh a k u n n i h a y itg a , tu n n i bozorshabga ay lan tirib yubordi. 0 ‘sha kuni: «Yuzboshi buvam yaqinda m ingboshi bo‘larm ishlar», degan gap tarq ald i. M ahkam a m ardikor puli yiqqani h a r ma- hallaga ik k itad an vakil tayinlandi, xalqdan y ig ‘ilgan pulga odam sotib olgani shahar va bo‘lis bozorlariga k ish ilar yubordi. Bizning m ahalladan m ardikor puli yiq qani 0 ‘zim izning ellikboshi bilan Valixon so‘fi tayinlangan ekan, ikkovi do‘konim izga keldi. Dadam boshqa ish bo‘lm aganidan bozorchilardan tu sh g an pichoqlarni charx- lab o‘tir a r , K ulala charx to rta r edi. So‘fi d ad a m n in g y u z ig a q a ram a sa ham o rtiq d a ra ja d a m u lo zim at k o 'rs a td i, hol-ahvol so‘rad i, h a tto m enga ham so‘z qotib: «Ha, qochoq!» deb qo‘ydi. Dadam sh ah ar aksi u rg an , zakonchiroq odam ligidan bexabar ek an sh e k illi, y an g i ellik b o sh i g ap n in g po‘skallasini a y td i-q o ^ d i. — Qani u sta , puldan chiqarasizm i, yo i n NATLIB.UZ m a rd ik o rg a b o rasiz m i? B esh yuz s o ‘m b erg an lar ham bo‘layotibdi, siz uch yuz so‘m bersangiz bas, kosib odam siz... Dadam u n ing so‘zini hazilga yo‘ydi: — Oqposhsho «bolg‘angni u rav er, senga hech kim tegmaydi» degan-ku?.. Valixon so‘fi kuldi. — Biz ham shuni aytyapm iz, — dedi sho- shib. — M ardikor pulini beringu joyingiz- dan qim irlam ang!.. Dadam yana ham m uloyim roq, yana ham hazilga taqab dedi: — M ardikor puli x atg a tu sh g an , lekin o‘zi borm ay o‘rn ig a odam beradigan kishiga chiqqan bo‘Isa kerak? Men x atg a tu sh g an em asm an, yolg‘izqo‘l kosib, bola-chaqalik odamman. E llikboshi so ‘fig a q a ra d i. 0 ‘lg a n in in g kunidan g ‘azabini ichiga yutib tu rg a n so‘fi- ning ran g i o‘zgardi. — H am m avaqt y u rtd a n o‘zingizni chetga to rtasizd a, usta! Y u rtg a kelgan to ‘y ekan, nim a qilasiz gapni ko‘paytirib! Sakkiz oydan beri to ‘shakda yotgan Odil buva ham xatga tu sh g an emas, lekin berdi, yuz so‘m berdi! M adrayim cho‘loq ham x atg a tu sh g an emas, lekin q a to rd a n qolgani yo‘q! R a h m atlik Norbo‘tan in g x o tin i tu l boshi bilan topga- n in i tu ti b o ‘tirib d i! K a lim a sin i o‘g irib yotgan b ir kasal chol, tu g ‘ma b ir cho‘loq, b ir tu l x o tin c h a lik em asm isiz?! Qo‘ying-e! Qo‘ying-e! Xudo urdi-ketdi! So‘f i q o ‘lig a tu s h ib q olgan q ay ro q n i uloqtirib yubordi. B ular bilan gap talash ish yuzboshi va 112 NATLIB.UZ boshqa baloxo‘rla rn in g og‘zidagi suyakka qo‘l uzatib, u la rn i irillatish bo‘la r edi. Bu la r irillasa h ar chog‘ dadam ga og‘iz solishi, h a r qanaqa qilib bo‘lsa ham uni m ardikor likka berib yuborishi m um kin edi. Shuning uchun dadam yon berdi. — Bisotim da ellik so‘m pulim bor. Yozda ish yo‘q, kuzda tem ir, ko‘m ir kerak... So‘fin in g k o ‘zlari shoxsoqqaday ir g ‘ib chiqdi. — Mayli o‘shani ham bermang! Y urtdan chiqdim , deb qo‘ya qoling! Y urtdan chiqing, b ir paqiringiz ham kerakmas! Y u rtd an chiqish tirik la y go‘rg a kirish degan so ‘z. Uzoq savdolashgandan keyin dadam ikki yuz ellik so‘m berishga rozi bo‘ldi. B uning ellik so‘mi naqd, ikki yuz s o ‘m in i uch k u n ic h id a b iro v d a n qarz koHarib berishi kerak edi. Dadam ikki yuz so‘m so‘rab, h a r yili ba- horda dehqonlarga bo‘nak va qarz b eradi g an C h ilo n q o rig a u c h ra d i. Q arz sh u choqqacha yuz so‘m iga o‘n so‘m foyda bilan b erila r ekan, m ardikor puli chiqqandan beri tobora ko‘ta rilib , yigirm a, o‘ttiz , h atto qirq so ‘m ga y e tib d i. D adam sh u m a h a llalik te m ir c h i b o ‘lib v a q t-b e m a h a l fo y d a s i teg ish in i, ishni arzon va ik ir-ch ik irn i bepul qilib berishini n azarda tu tib , Chilon qori ikki yuz so‘m ni yuziga yigirm a besh so‘m foyda bilan qarz beribdi. Dadam p u ln i ellikboshiga eltib berdi. Ellikboshi ikki yuz ellik so‘m ni olib «qizil qog‘oz»ni yigirm a so‘mga beribdi, dadam «Nega b u n d o q ?» deb so‘ra sa , ellikboshi: 113 NATLIB.UZ «Tushgan pulni h ukum at bilib qolsa «xalq boy ekan» deb o'lponni ko‘paytiradi», debdi. P ul yo‘q, ish yo‘q, dadam diqqat, y u ra giga qil sig ‘masdi. Bir kun kechki payt d ad a m 1 ikkovim iz o ty o ‘la k d a y o n g ‘oq o ‘y n a y o tg a n bola- l a r n i n g o ‘y i n i n i to m o s h a q ilib , m u- y u lish d ag i x a rsa n g to sh d a o ‘tir g a n edik, A lilaylak kelib qoldi. U ning ham kayfiyati yaxshi em asdi, m ardikor puliga ho‘kizini sotib beribdi. — B uning ham m asi xotin talo q yuzbo- shidan chiqyapti, — dedi A lilaylak nafasi titra b . — Poshsholik, m ardikorlikka ham ma borsin, degan emas ekan, bu zang‘ar m ardikor pulini ham m a xonadondan olyap- ti, y u rtn in g boshiga kelgan k o ‘rg u lik n i qoshiq qilib xalqning qonini ichyapti. Qish loqni qarzga ko‘mib tashladi. Noinsof, yuz so‘mga o‘ttiz besh, q irq so‘m gacha foyda qo'yyapti. A lilaylakning jo ‘rala rid an ко ‘pi m ard i kor puli bergani qurbi yetm ay, o‘zi bora- digan bo‘libdi. B ulardan b iri — E rm at de gan y ig it m a rd ik o r p u lig a, y e rin i sotib berm oqchi bo‘lgan ekan, yuzboshi yarim baho qo‘yibdi. Yuzboshi shafe, shafeligidan kechm aguncha yerni boshqa odam ololmas ek a n . A lila y la k q ish lo q n in g y ig itla r in i so‘ka ketdi. — Bu zam onning y ig itlari hezalak bo Tib ketgan! Zog‘ora unday qovushmaydi! Buni yuzb o sh i ham , b oshqasi ham b ilad i-d a, shuning uchun hech n arsad an ta p to rtm ay qilgTligini qilaveradi. Hamm amiz lattam iz. 114 NATLIB.UZ L atta bo‘lm asak bu zang‘ar yuzboshining h a r boshiga m ing balo y o g ^irm asm id ik ! Y arim paqir tilla n i o‘td a eritib , u ning to ‘y- mas ko‘zlariga, bo‘g ‘ziga quymasmidik!.. A lilaylakning tilig a chiqqan bu gaplar, nazarim da, dadam ning, balki b u tu n qishloq ning dilida o‘ta dog‘langan yog4day tu ta b у о ta r edi. H aqiqatan shunday bo‘lib chiqdi. O radan b ir necha kun o‘td i. B ir kuni nam ozgar paytida bozorboshidan u stm a-u st ik k ita o‘q chiqdi. Hayal o‘tm ay yana uch- to ‘r t t a o‘q otildi, undan keyin o‘q bodroq bo‘lib k etd i. K u lala ikkovim iz k o ‘chaga y u g u rg an edik, dadam q ay tard i, u rish ib berdi, borib eshikni zanjirlab keldi. 0 ‘q ovozi siyraklashdi, lekin dod ovozi eshi- tildi: «Voydod!.. Voydod! Y uzboshini o‘g ‘ri bosdi, kelaver!» Dodlagan odam ning o‘zi bo‘lsa kerak, ashula boshladi: «Oyda, yilda b ir kelgan m ehm onidan ayrilm asin...» Q orong‘i tu sh g u n g a qadar goh yakka- dukka o‘q, goh dod, goh ashula tovushi eshitilib turdi-yu, birdan jim idi. Shu jimi- ganicha ertalabgacha, b u tu n qishloq yer- n in g q a ’rig a k irib k etg an d ay tiq etg an tovush chiqm adi. Dadam bomdodda mach- itg a chiqib x ab a r to p ib keldi: o ‘g ‘r ila r y u zboshini jodida uch bo‘lak q ilish ib d i, k e y in k e r o s in s e p ib o ‘t q o ‘y is h ib d i. K eyinchalik gap chiqdi: o‘g ‘r i bosganda y u z b o s h in in g s h a h a r l i k q a y i n s i n g l i s i tom ga chiqib yantoq orasiga yashiringan, o ‘sh a y e rd a tu r ib o‘g ‘r ila r n in g nom ini etag ig a yozib olgan, b u tu n bo‘lgan ishni 115 NATLIB.UZ к о ‘rib tu r g a n ek an . U m m at deg an b ir y ig it yuzboshining oldida b ir etak tilla to ‘kibdi, «egin», debdi. Yuzboshi tillad an yutolganicha yutib, oxiri yutolm ay qolga- nidan keyin U m m at u ning og‘ziga tillan i zo‘rlab tiqibdi. Peshindan keyin K ulala ikkovim iz da dam ning y o ‘q lig id an fo y d alan ib tom m a- tom tim gacha borib, tim n in g tepasiga chi qib oldik. Bu yerdan Qo‘qon yo‘li Buvay- dining k irav e rish i, yuzboshining toki va uning ostida ko‘k ayvoni barala ko‘rinib tu r a r edi. B uyog‘i y u zb o sh in in g d arv o zasig ach a, uy o g ‘i Qo‘qon y o ‘li — k o ‘ch a n in g ik k i tom oni liq odam . B u tu n B uvaydi g o ‘yo ko ‘chib chiqibdi. H am m a salla o‘ra g an . O tq o ro v u llar uyoqdan buyoqqa chopgan, yo‘rtg a n , q a ttiq shivirlab kim gadir dash- nom bergan, safdan salgina chiqqan odam ni yuzi-ko‘zi demay qam chilagan... X iyla vaqtdan keyin Qo‘qon tom ondan b ir to ‘da otliq ko‘rin d i. X alq b ir gurilladi-yu, darrov jim idi. A llaqanday to v u sh lar, hayqi- riq la r esh itild i. X alq engashdi. O tliq lar asta-sekin yaqinlasha boshladi. Oldinda oq kiyim , oq shapka kiyib, sariq pogon taqqan uch ta to ‘ra, u larn in g o‘ng tom onida 0 ‘zi- m izning m ingboshi, chap tom onida k a tta sa lla o ‘ra g a n k is h ila r , o rq ad a b ir ta la y soldat. B ular ikki tom onda engashib tu rg a n x a lq o r a s i d a n o ‘t i b o ‘n g to m o n g a , yuzboshining hovlisiga tom on b u rilish d i, otdan tushm ay darvozadan kirib ketishdi. X alq ham on e n g a sh g a n ic h a q im irla m a y 116 NATLIB.UZ tu r a r edi. Biz yuzboshining hovlisiga yaqin borgani qo‘rqdik. X alq asta-sekin qom atini ro stlad i. Hayal o‘tm ay «chiqdi-chiqdi» degan gap o‘rm ala- di. X alq yana engashdi. Shu ahvol namoz- gargacha davom etd i. N am ozgargacha xalq necha-necha qom atini ro st lab, necha-necha engashdi. N ihoyat, nam ozgarga yaqin o t q o ro v u llar shovqin solib, to ‘r a la r chiqa- y o tg a n id a n x alq n i x a b a rd o r q ild i. X alq yana engashdi, otliq to ‘ra la r, u la rn i kuza- tib qishloq kazo-kazolari darvozadan chi qishdi. U larning ketidan so ld atlar yigir- m adan o rtiq dehqonni qurshab, Qo‘qonga xaydab k etish d i. B ularning orqasidan hech kim ergashm adi. To‘rala rd a n b iri birovni so‘roq qilayotib, yuzboshini «Oqposhshoning arzandasi edi», debdi. «B andilarni oqposhshoning o‘zi so‘- roq q ilar em ish», degan gap tarq ald i. Dadam bilan A lilaylak to ‘ra la r kelishi x ab arin i esh itg an zamon Valixon so‘fining chaquvidan qo‘rqib, dadam ning Tolliqdagi b ir oshnasinikiga qochib ketishgan ekan, dadam yarim kechasi keldi. Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|