' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
M u s o fir b o ‘lm a ga n k im bor,
M u jo v ir 1 b o ‘lm agan k im bor; B ir o v n in g y u r tig a borib, ( M u h o jir b o ‘lm agan k im bor?.. Olim buvaning o ‘g ‘li k im n in g d ir eshigi- ga qarol, qizi erga tegib ketgan. U ning o ‘zi sh a h a rd a tu r ib non yopadi, n onni do‘konning oldidagi ta x ta g a dastalab qo‘y- gan id an keyin chorbog‘ig a k irib nonni, tu sh g a n pulni sanaydi, pul b a’zan kam kel sa k e ra k , ja v ra y d i, pul yoki non kam kelganiga em as,p u l tashlam asdan non olib ketgan kishi birovning haqini yeb, do‘za- xiy bo‘lganiga kuyadi. Y ozning iss iq k u n la ri. H ovlim iz, ay n iq sa, q o ro n g ‘i b o ‘lsa ham salq in ro q , uyim iz g ‘ij-bij pashsha. Bir k u n i dadam 0 ‘zining eshik va darchasini zich yopib, achchiq tu g ‘ma qalam pir tu ta td i. T u tu n shunday achchiq ediki, uydan dadam ning o‘zi zo‘r g ‘a chiqdi, uzoq y o 'tald i. U ning niy atid an xabardor bo‘lib, Olim buva as- toydil x afa bo‘ldi va devor osha: — U sta , x u d o n in g m a x lu q ig a ozor berm ang, p ashshani ham xudo y aratg an , jon bergan! — dedi. 1 M ujovir — tu r g ‘u n lik m a’nosida. NATLIB.UZ Dadam tu tu n n i darrov o‘chirdi. B ir k u n i u y im izg a d a d a m n in g ovchi jiyani keldi. U P astqo‘riq d a ov qilib y urgan ekan, o‘qi tugab, biznikiga o‘q yasagani ke- libdi. Men onam ning «o‘qqa yaqin borma» deb hayhaylab tu rish ig a qaram ay, ovchi- ning o‘q yasashini tom osha qilib tu rd im . Mehmon m iltiq doridan pichasini yoqib, u sti qizil va ichi oq chiroyli pistondan b itta sin i chaqib ko‘rsatd i. P iston qarsillaganda men b ir ch o ‘chib tu sh d im , k ey in zavq qilib irg ‘ishladim . Shunda pistondan ik k itasin i o ‘g ‘i r l a b , k i g i z n i n g t a g i g a y a s h i r i b qo‘ydim . Mehmon ketganidan keyin nim a xayolga b o rd im u , b itta p ash sh a n i tu tib i k k a la p i s t o n n i n g o r a s i g a q o ‘y d im , s a n d o n c h a m n in g u s t i g a q o ‘y d im - d a , bolg‘acham bilan q a ttiq urdim . P iston qars etib k e td i. Olim b u v an in g x o tin i b ilan gaplashib, rayhon chopib o ‘tirg a n ayam birdan voyvoylab, quym ichini ushlaganicha o‘zini rayhonning ichiga tashlab yubordi. K a m p ir dod so lib u n in g u s tig a o ‘z in i ta s h la d i va m enga q arab : «N im a qilib qo‘yding, bor, dadangni aytib kel!» deb baqirdi. Ayam rayhonning ichida ham on voyvoylar ekan, «Chorig‘ingni kiy!» dedi. Qo‘rqib ketdim , d arrov chorig‘im ni kiy dim , k o ‘c h a g a q a ra b c h o p d im . D o‘k o n im iz guzarda — chorrahada bo‘lib, bolg‘a tovu- shi eshitilib tu r a r edi. Dadam o‘zi dam bosib ishlayotgan ekan, m eni ко‘rib qo‘rqib ketdi, shoshib ayam ni so‘radi. Men boshqa gap qo‘shm asdan «ayam y ig ‘layapti», de- dim. Dadam qop peshgirni yechib do‘kon- NATLIB.UZ dan chiqdi va «shayton arava»sini minib uyim izga tom on ketdi. Men qo‘rqqanim dan tek 0 ‘tird im . C horrahaning n arig i tomoni keng m aydon, unda katta-kichik toklarga osilgan rang-barang to ‘rqovoqlardagi beda- n alarning b itb ild ig ‘i, ko‘cha bo‘yi va may- d o n n in g te v a r a k - a tr o fid a g i d o ‘k o n la rd a ta ra fm a -ta ra f sa y ra y o tg a n k a k lik la rn in g qaqquvog‘i hech tin m a s edi. Do‘kondan chiqdim , ch orrahaning u tom oniga o‘tib , kaklik sayrayotgan b ir do‘kon oldiga bor- moqchi bo^ganim da dadam chaqirib qoldi. Dadam «shayton arava»dan tushib beliga peshgirini bog‘la r ekan: «Ayangni otibsan- ku! U kacha tu g ‘ib beradigan ayani otadim i kishi!» dedi va qo‘lim ga dam ning arqonini berdi. Dadam ning avzoyidan ayam tuzalib qolganini fahmlab, dam bosaverdim. Dadam varillab tu rg a n o‘choqdan cho‘g ‘- day qizigan b ir parcha tem irn i olib tesha- yotgan edi, undan chiqqan lo‘yaday tem ir sandondan kundaga, undan yum alab chori- g ‘im ning qo‘njiga tu sh ib ketdi. C horig‘im ni qulantayoq kiygan edim, te m ir boldirim ga jaz etib yopishdi. C hinqirib yubordim . Da dam ch o rig ‘im ni darrov yechib tash lad i va meni ko‘ta rib , do‘kon oldidagi tax tasu p ag a yotqizdi. B ir v aq t qarasam , tepam da besh- olti kishi tu rib d i. B ularning b iri meni yelpi- yapti, b iri boldirim ni puflayapti. K im ning dir: «Bu azam at bola, y ig ‘lam aydi, yig‘la- yotgani yo‘q, toychoq bo‘lib kishnayapti», d e g a n in i e s h itd im . B oldirdim h a rc h a n d jazillayotgan bo‘lsa ham y ig ‘idan to ‘xtadim , lekin vujudim qaltirab-silkinib ko‘zimdan 9 NATLIB.UZ yosh oqar edi. Bir chol jaro h atim g a kigiz kuydirib bosdi va boldirim ni la tta bilan bog*lab qo‘ydi. Birov yarim qarich keladi- gan sariq obakidandon, birov qizil toychoq non keltirib berdi. Bir oz tinchiganim dan keyin dadam kulib: «Tem irchi degan kuyib- kuyib tem irchi bo‘ladi-da!» dedi. K echga yaqin dadam d o ‘k o nni yopdi, meni opichib oldi. Uyga ketdik. Ayam oyog‘im kuyganini eshitib hushi- dan ketayozdi; keyin nim a bo‘lib m eni yak- ka do‘konga yuborganini aqliga sig ‘dirol- m ay o ‘zin i q a r g ‘a d i. M endan o ld in va m endan keyin tuqqan sakkiz bolasini qora yer bag‘rig a bergan ayam endi m eni yer- ko‘kka ishonm as, ko‘z o‘ngidan b ir qadam n a r i j i l g a n i q o ‘y m a s e d i. A y a m n in g yarador bo‘lgani, oyog‘im ning kuygani b ir chekkada qolib ketdi. Ota-onam, b iri qo‘yib, biri olib, m ushtday boshim bilan do‘konga yolg‘iz borganim , bu qadar uddaburroligim to ‘g ‘risid a hayron qolib so‘zlar edi. Go‘yo bu tun dunyodagi ham m a balo-qazo hovlimiz bilan do‘konimiz orasiga y ig ‘ilib, m ening ko‘chaga chiqishim ni k u tib tu rg a n ekanu men b irin i urib, b irin i yiqitib, b irig a chap berib, do‘konga yetib boribman. Shundan keyin ota-onam ning nazarida, «xudoga ming q atla shukur» k a tta bo‘lib qoldim , u zoqqa k e tm a slik s h a r ti b ila n ko‘chaga yakka chiqadigan bo‘lib qoldim, lekin hech vaqt ko‘chadan x u sh-xursandlik b ilan q ay tm as edim . K o‘ch ag a b irin c h i chiqqan kunim eshigim iz oldidan o‘tadigan zovurga yiqilib tushdim : to r ko‘p rik n in g 10 NATLIB.UZ u stid a W r i q 1 yotgan ekan, sh u n i tepib zovurga tushirm oqchi bo‘lganim da ikkala oyog‘im ko‘tarilib ketdi shekilli, yiqildim va zovurga tushib ketdim . Zovurdan meni birov to rtib oldi. H ovliga y ig ‘lab kirdim . Onam y u rag i yorilguday bo‘lib yuzim ga suv sepdi, ho‘l ko‘ylagim ni yechib tash lash ham esiga kelm ay, la tta yoqib boshim dan ay lan tirib tashladi — alasladi. Shundan keyin b ir h afta ko‘chaga chiqqani ijozat bo‘lm adi. Yana bir kuni, eshigim iz oldida loyparsilloq o‘ynab o‘tirg a n edim , g u zar tom ondan b ir to ‘da otliq qozoq-o‘ris kelib qoldi. Men qozoq- o ‘r is n i h ech q ach o n k o ‘rm a g a n ed im . B u larn in g kizagi qizil k o ‘k sh ap k asig a, chakkasida hurpayib tu rg a n sochiga, kiyim- b o sh i v a sh o p -sh o lo p ig a q ara b an g ray - ganim cha ergashib ketaveribm an. B ir vaqt qarasam dalaga chiqib qolibm an. D arrov orqaga qaytdim , biroq uyim izni em as, h atto ko‘cham izni ham topolm adim . A yrilishda y ig ‘lab o‘tirg a n edim, toleim ga arava kelib qoldi. A ravakash aravasini to ‘x ta tib , otidan tu s h d i, m e n d a n g ap s o ‘r a d i; d a d a m n i ta n irk a n , o tig a m in g a sh tirib hovlim izga k eltirib qo‘ydi. Men bu voqeani ayam ga a y tm a d im , ay tsa m k o ‘ch ag a c h iq a rm ay qo‘yardi. Lekin boyagi aravakash bu gapni dadam ga aytibdi. Ayam dadam dan bu gapni eshitib vahim a qildi: — Voy sho‘rim , xudo b ir saqlapti! Qozoq- o‘ris oyog‘ingdan olib yerga u rsa, yo otiga bostirib ketsa nim a qilardik! Qulog‘ingda 1 J o ‘x o rip o y a n in g b i r b o ‘g ‘in i. NATLIB.UZ bo‘lsin: qozoq-o‘risn i ko‘rsan g qoch, qochol- m asang o‘zingni zovurga ur! Dadam meni m aqtadi: — D u ru st, d u ru s, b o tir y ig it bo‘ladigan- ga o‘xshaysan, — dedi va ayam ga yuzlan- di: — Q ozoq-o^isni ko‘rsa k a tta odam sho shib qoladi-yu!.. Do‘konga yakka o‘zim borganim , qozoq- o‘risdan qo‘rqm aganim g o ^ a k n in g birinchi a y tg a n s o ‘z la ri s in g a ri o ta -o n a m n i qu- vontirib yubordi. Shundan keyin ko‘chaga bemalol chiqadigan, h atto n arig i ko‘cha va to rk o ‘chalarga borib, bolalar y o tsirasa va o‘yinga q o ^h m asa ham , u la rn in g 0 ‘yinini to m o sh a q ila d ig a n , s h ik a s t y e tm a sd a n , adashm asdan uyga qaytadigan bo‘ldim. Ramazon kirdi. A llaqaerda chalinayot- gan nog‘oraning tak a-tu m i, echkining tovu- sh ig a o ‘x sh ash s u rn a y sad o si h am m an i saharlikka uy g ‘otardi. O ta-onam ning so‘zi- dan, h arak atid an , ro ‘za qiziq n arsa bo‘lsa kerak, deb bir-ikki sa h ar men ham tu rd im . Biroq ro ‘zaning sah arlig i em as, bozorshabi qiziq bo‘larkan. Dadam m eni bozorshabga olib bordi. C horraha va k a tta m aydonning atrofi- dagi son-sanoqsiz do‘konlarda chirog‘, ka- mida ikkitadan, uchtadan sham. Odam ko‘p. G ‘o v u r, h a y q iriq , k u lg i, a s h u la ... So- tu v ch ilar qichqirgani qichqirgan: «Issiq non bu!» «Saharlikka qo‘shaloq som sa degan bormi!» «Shim ingu chaynam ang!».. Bolalar uchqun sochayotgan sixm ushakni vizillatib uyoqdan-buyoqqa chopishadi. O rasira tollar orasidan qizil uchqun sochib vashillaga- 12 NATLIB.UZ nicha osmonga ko‘ta rilg a n qam ish-m ushak y u ld u z lar orasida ch ilp arch in bo‘ladi-yu, paqillab, ham m a uchqun so‘nadi, faqat b itta kattakon uchqun yerga qarab sho‘n g ‘iydi. Y ana b ir k echa b o zo rsh a b g a chiqqa- nim izda dadam m eni m aydonning to ‘ridagi sam ovarga olib bordi. Bu yerda ham odam ko‘p, g ‘ovur kulgi. 0 ‘rta g a osilgan k a tta kon, ju d a ham alom at b ir chiroq ko‘zni qam ashtirib ayvon va sahnadagi odam to ‘la so‘rila rn i kunduzday yoritib tu ra rd i. So‘ri- la rn i o ralab ayvonga tom on k etay o tg a - nim izda birov m eni ko‘ta rib so‘rin in g che- tig a o‘tkazdi. Dadamga ham joy berishdi. S o‘r in in g o s tid a m i, te p a s id a m i k im d ir ingichka, lekin ju d a o‘tk ir tovush chiqarib ashula aytm oqda edi. Men alanglab qolgan edim, dadam imo bilan k attak o n , quchoqqa sig ‘m aydigan b ir dona k arnaygulni ko‘rsat- di. Qarasam, ashula sariq qutichaga sanchib qo‘yilgan shu karnaygulning ichidan chiqa- yotgan ekan. Men «moshina-qo‘shiq» deb eshitganm an, lekin o‘zini ko‘rm agan edim, m oshina-qo‘shiqqa tik ilg an im ch a qoldim . A shula tu g ag an d an keyin yana shu karn ay gulning ichidan: «Otangga rah m a t, Hamro- qul qori!» degan tovush chiqdi. N azarim da karnaygul ostidagi sariq qutichaga soqol- m o‘ylovli k ic h k in a -k ic h k in a o d am ch alar qamab qo‘yilganga o‘xshardi. A shula tu g ag an d an keyin b ir nim a qars- qars etib ketdi. Qo‘rqib dadam ning qucho- g ‘iga otildim . Dadam: «Qo‘rqm a, qo‘rqm a, b a q a m u s h a k » , d e d i. Q arasam , d a v ra d a h a q iq a ta n b a q a g a o ‘x s h a g a n b ir n im a 13 NATLIB.UZ q arsillab , h a r q arsillag an id a odam bo‘yi sapchib yuribdi. D avrada m endan boshqa ham ko‘rqib ketgan odam lar bor ekan, rosa kulgi bo‘ldi. Keyin, m ushakdan gap chiqib, qaytarm ayoqa oq kam zul kiygan sersoqol b ir odam X o ‘ja n d d a b o ‘lib o ‘tg a n b ir voqeani g ap irib berdi. X o‘jan d d a dong‘i ketgan b ir m ushakchi bor ekan. Shu odam allanim a degan b ir boyning to ‘yida beliga to ‘r tta k a tta -k a tta m ushak bog‘lab osmonga uchibdi. M ushakchi tera k bo‘yidan baland- roq chiqqanda, m ushakning dorisi tamom bo‘lmay tu rib , odam lar uni oyog‘iga bog‘- langan arqondan to rtib yerga tu sh irish ib d i. Buni eshitib ham m a yoqasini ushladi. Y ana m oshina-qo‘shiq xonish boshladi. N arigi so‘rin in g u stid a «gardish mushak» degan uchqun va tu tu n puflab aylana ketdi. Shundan keyin «Buvaqovoq» degan о‘yin boshlandi. Q irg ‘iz b a s h a ra jik k a k k in a b ir odam ayvonning b ir chekkasiga tu tib qo‘yilgan bordon orqasidan u ch ta sanochni bittam a- b itta zo‘r g ‘a ko‘tarib chiqdi-yu, keltirib so‘- r ila r d av rasig a qo‘ydi va k a tta k o n sho- kosani chertib, qim izini m aqtay ketdi. 0 ‘sha bordon orqasidan oq eshak m ingan, novcha, sallasi qozonday, qorni eshakning yoliga, uzun ayri soqoli qornining ikki tom oniga tu sh g a n b ir odam chiqdi. «Buvaqovoq» degan shu ekan. Buvaqovoq q irg ‘izn in g o ld id a n o ‘t a y o t i b q im i z n in g n a r x i n i s o ‘r a d i. Q irg ‘iz q im iz n i m a q ta b : «B ir shokosasi ikki pul», dedi. Buvaqovoq o‘n shokosasini b ir pul so‘rad i. Q irg‘iz una- 14 NATLIB.UZ m adi, bag‘illab berdi. Odam lar xo‘p kulish- di. Buvaqovoq eshagidan tu sh d i, sanoch- lardan b irin in g og‘zini ochib qim izni ta tib ko‘rdi; ikkinchisini ochdi, bundan ham ta tib ko‘rd i. Q irg‘iz ochilgan ikkala sanoch- ning og‘zini burab, m ahkam ushlab tu r- ganda Buvaqovoq uchinchi sanochni nariroq to rtd i-d a, qim izni tatib -n etib o‘tirm asdan shokosaga quyib ich av erd i va h a r sa fa r shokosani bo‘sh a tg a n id a q irg ‘izga qarab: «Gap b itta — o‘n shokosasi b ir pul!» deb qo‘yardi. Q irg‘iz shovqin solar, talp in ar, so ‘k a r, lek in ik k a la san o ch n in g o g ‘zini qo‘yib yuborolm as edi. Odamlar yumalab- yum alab kulishdi. Shunday qilib, piston kasofatining sharo- fa ti bilan «xudoga sh u k u r, bozor-shablarga boradigan k ap -k atta yigit» bo‘lib qolganim- dan keyin vaqt bem ahal ko‘chaga chiqsam, bolalar bilan yashin topaloq, tutm indi, dasta, to ‘ppi te p ish o ‘ynab uzoq y u rsam ham ayam tergam as, aksincha, behad quvonar edi. M endan begonasiraydigan bolalardan e n d i b ir -ik k i o ‘r to q o r ttir g a n im d a bu m ahalladan ko‘chadigan bo‘ldik. Bir k u n i dadam shayton arav asin i m inib Qo‘qonga ketgan edi, kechqurun qaytishda Olim buvaning opasi — saksonlardan oshib qolgan kam pirga yo‘liqibdi. Dadam qo‘n g ‘i- roq chalm ay u n ing yonidan shuv etib o‘tib k e tib d i. U n in g s h a b a d a s id a n s e s k a n ib ketgan kam pir boshini ko‘ta rib qarasa, ol- dinda odamga o‘xshagan b ir m axluq oyog‘i y erg a teg ib -teg m asd an uchib k ety o tg an - m ish. K am pir sh ay to n lab o ‘zin i tash lab 15 NATLIB.UZ yuboribdi. Odam y ig ‘ilibdi. K am pirni uyiga z a m b ild a o lib k e t i s h i b d i . D a d a m qo‘rqqanidan ko‘chaga chiqm ay, do‘konga ham borm ay q o ‘ydi. U ch k u n d eg a n d a kam pir о4lib qoldi. Dadam tergov va Olim buvaning g ‘azabidan qo‘rqib cho‘p-ustixon bo‘lib qoldi. Ayam y ig ‘idan boshini ko‘tar- m as edi. K a m p irn in g y e ttis i o ‘tg a n d a n keyin Olim buva dadam ga k ish i qo‘yib: «Mayli, u sta xafa bo‘lm asin, opam ning kuni b itg a n , q azo si y e tg a n e k a n , x u d o n in g irodasi, lekin bundan keyin shayton arava m inm asin, shu shayton arav a olib kelgan- dan beri Yaypandan fayz ketdi», debdi. D adam e rta s ig a y o q s h a y to n a r a v a n i Qo‘qonga eltib sotib keldi, Olim buvaga uchrab u zr-m a’zu r aytdi; unga ik k ita o‘n ikki qadoqlik ketm on, b itta bolta yasab berdi. Chol dadam ni hol-joniga qo‘ym asdan bu n arsalarn in g pulini beribdi. Shu bilan tinchigan edik, oradan bir h afta o‘tar-o ‘tm as yana bir voqea yuz berdi. Dadam ertalab do‘konga ketayotganida yo‘lakda p a ra n jilik b ir x o tin n i k o ‘rib d i. P aran jin in g orqa etag ig a b ir shox yantoq ilashib borayotgan ekan, dadam x o tin g a yetib olib yantoqni bosibdi. Y antoq yerda qolib, xotin dadam ga qayrilib qarabdi-yu, ketaveribdi. Bu xotin Olim buvaning erga tegib ketgan qizi ekan, paran jisig a ilashgan yantoqdan bexabar, «usta m enga tegish- moqchi bo‘lib paranjim ni to rtd i» , degan xa yolga boribdi-da, bu gapni otasiga aytibdi. Olim b u v a e r ta s ig a e rta la b y o ‘lak d a shovqin soldi: NATLIB.UZ — Ho shayton arava! Ho kelgindi! Bu- yoqqa chiq! Chiq deyman buyoqqa! Cholning bunaqa shovqin solganini emas, balandroq tovush chiqarganini ham hech birim iz eshitm agan edik. Dadam cho‘chib ayam ga qaradi. U ning ham ran g i o‘chib ketdi. Dadam yo‘lakka tom on yugurdi. Men ham chopdim. Yo‘lakda o‘ng qo‘lini yengi- dan ch iq arib olgan Olim b u v an i к о 4rib tan im ad im : m eni h am ish a bolam -bo‘tam deb suyadigan, shirinso‘z, yuzidan tabassum arim aydigan chol qani? U ning o lidan ham oqroq, v u ju d i titra b , uzun soqoli silkinayotgan d ah sh atli b ir odam tu ra rd i. Dadam ro ‘p ara bo‘lishi bilan u ning og‘zi- dan h a q o ra t y o g 'ild i, ik k i g ap n i b irid a «kelgindi it» deb, qizidan eshitgan gapla- rin i dadam ning yuziga soldi, yana haqorat qildi. Dadam boshini quyi solganicha nuqul: — Otaxon, a w a l gapga quloq soling,— der, shundan bo‘lak gap ay tsa chol kelib m usht soladiganga o‘xshardi. Chol do‘g ‘ayib keldi. — H ozir ko'rpangni ko‘ta r, it kelgindi! — dedi va po‘sht-po‘shtlab hovlim izga, ta x ta bo4 lib qotib qolgan va kishidan qochishni ham u n u tg a n onam ning yonidan o‘tib , uyga otildi. H ovlidan u n in g shovqini esh itilib t u ra rd i. Dadam ham on «otaxon, otaxon» deya uning ketidan ergashdi. Olim buva uydan b ir quchoq ko‘rp a ko‘ta rib chiqib ko‘cha- n in g o 'rta s ig a u lo q tird L jQ d a m y ig ‘ild i._ . I? Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|