' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
H o a zizla r, avliyo lar,
A v liy o la r, anbiyolar! M ag 'rib d a n d esa m m ika n , M ashriqdan d e s a m m ik a n . . . lin in g qiliqlariga ham m a, x u su san ayam kulaverib qotib qoldi. A yam ning bunaqa kulganini hech qachon ko‘rm agan edim. Yosh b ir juvon m ahalladagi ham m a er- kaklarga laqab qo‘yib ham m aning ichagini uzdi: «M adam in-talm ov, bu odam ham isha ta lm o v sira r ekan; G‘ani-salang, bu odam juda novcha bo4lib, salanglab y u ra r ekan; N u rm at-tajan g , bu odam ning hech to 4g 4ri gapi yoq, nim a desa xunob bo4lib ay ta r ekan». Ju v o n b u larn in g q ilig 4in i ham qilib ko4rsa td i. Ju v o n dadam ga «Chinoq» deb laqab qo4ydi, ham m adan ham shu k u lg i 22 NATLIB.UZ bo‘ldi: ayam shuncha yil tu rib dadam ning qulog‘i kem tik ekanini ko‘rm agan ekan. Ham m a kulishdan charchab jim bo‘lgan- da haligi semiz xotin meni payqab qoldi-yu, yoniga chaqirdi, boshimni silab: — A yang tuzalib qoldi-ku, x o tin larn in g ichida nim a qilib o‘tirib sa n , ko‘chaga chiq- sang bo^m aydim i? — dedi. Men in d am ad im , b o la lar m eni u ra d i, kelgindimiz, deya olmadim. — B ozorboshiga o t 0 ‘yin kelgan em ish, o t o‘y in in i ko‘rganm isan? — dedi xotin yana. Men yana indam adim . Boyagi yosh juvon tiqilinch qildi: — Gapirsang-chi! Tiling bormi? Men nim a deyishim ni bilm asdim . Semiz xotin ikki qulog‘im dan ushlab peshonasini peshonamga niqtadi. — Gapirasanmi, yo‘qmi? Ayam Olim buvaning tashqisida tu rg a n vaqtlarim izda meni ko‘chaga chiqarm aga- n in i, bu y e rd a r o ‘z g ‘o r ish i b o ‘ y m m g a tushib «uy qizi» bo‘lib qolganim ni, u yerda ham , bu yerda ham hech kim men bilan gaplashm aganini unutib: — 0 ‘zi shunaqa, indam as, «ichim dagini top» bola chiqdi, — dedi. Semiz xotin bilagim dan m ahkam ushladi. — G ap irasa n m i, y o ‘qm i? — dedi va o‘rn id an qo‘zg‘aldi. — H ozir ishtonim ga qamab qo‘yaman!.. M en u n in g q o ‘lid a n chiqib qochdim . X otinlar xo‘p kulishdi. B ular chiqib ket- guncha ko‘cha eshigi bo‘sag‘asida o‘tirdim . 23 NATLIB.UZ B ir n ech a k u n d a n k ey in N u rs u q d a n dadam o r ttir g a n o sh n a larin in g x o tin la ri ham «sichqon s u rd i» g a k e lish d i. B u la r ham m ening in d a m a slig im n i p ay q ash d i, biri: «U staning zap o‘g ‘li bor ekanu, so- qov ekan», debdi. B ular ketgandan keyin ayam bu gapni dadam ga kuyib-pishib ga- pirdi. Kuz k ird i. D adam ning ishi ko‘payib k e t di shekilli, b ir kuni ertalab: «Shogird top- gunim cha bir-ikki kun qarashm asang bo‘l- m aydi», deb m eni do‘konga olib ketdi va d am g a so ld i. M en h a r k u n i d a d a m g a o‘xshab sah ard a borib x u fto n d a qaytm asam h am , k u n y o ris h g a n d a b o rib q o r o n g ‘i tu s h m a s d a n q a y t a r e d im . K u n i b o ‘yi dam ning arqonini to rtam an , qo‘yvoram an, to rtam an , qo‘yvoram an... Men bilan hech k im n in g is h i y o ‘q, g a p iris h k era k m a s, dam dan h a r qancha zeriksam ham shunga xursand edim. B ir kuni popukli gilam do‘ppi kiygan, barvasta va sersoqol D odarxo‘ja degan bir qorateginlik o‘shanaqa popukli gilam do‘p- pi, yalang‘och badaniga olacha to ‘n kiygan yalang oyoq o‘sp irin bolani boshlab keldi. Bu kishi o‘n ikki yildan beri O rtiq oqsoqol d eg a n n in g ju v o z in i h a y d a r, bola u n in g u k asi, o ti K u lala ekan. K u lala Q orate- gindan besh yasharligidan kelgan, juvoz- xonada k a tta bo‘lgan, a w a lla r i akasi bilan ко‘с Ь а т а -к о ‘сЬа yurib yog4, kun ju t holva s o tg a n , k ey in b ir te m irc h id a d am k ash b o ‘lg a n ek an . A k asi: « K u lalag a h u n a r o‘rg atin g , m enga boshqa n arsa kerakm as», 24 NATLIB.UZ dedi. S h u n d ay b o ‘lsa ham dadam un g a oylik ta y in qildi. K ulala suyunib dam ni q o ‘lim d a n o ld i. L ekin b u n d a n x u rs a n d bo‘lganim yo‘q: yana uyda bo‘lam an, ayam y an a u ris h ib , b a ’zan y ig ‘lam sirab m eni gapga solmoqchi bo‘ladi. Men endi «inda m as» d e g a n t a ’n a d a n q u tu li s h u c h u n o dam d an , h a tto ayam d an ham m um kin q ad a r qochadigan bo4lib qoldim . Bu hoi ota-onam ni k a tta tash v ish g a solib qo‘ydi. Ayam ko‘p y ig ‘lab bezor qilganidan keyin dadam m eni o4sh a U charm axsum ga eltib o 'q itd i. M axsum m enga xo‘p dam solgani- d an k ey in tu p u g id a n y a la td i. S h u n d an keyin yana ham indam as bo4lib qoldim, b ir so4z aytmoqchi bo'lsam , bundan keyin nim a deyishim ni o‘ylab, bor so‘zni ham u n u ta r edim. «ZINGER»LI BOY Bir k u n i K ulala do'kondan halloslagani- cha kelib: «Opa, y e tti yarim tan g a pul berar- m ishsiz, u sta akam «Zinger» oladilar» dedi. Ayam «Zinger» nim a ekanini su rish tirm ay uyga kirib, la ttag a o'ralgan bir hovuch tanga- chaqa olib ch iq d i, o‘zi pul sa n ash n i bil- m agani uchun K ulalaga tu td i. K ulalaning hovliqishidan «Zinger» qiziq n arsa bo‘lsa kerak, degan xayolda uning ketidan chop- dim. C horrahaning do‘konim izga qarshi bur- chagida ayvonlik ko‘k do‘kon bo4lib, buni «lapka» deyishardi. Bu lapkaning oldiga tu m o n at odam y ig 4ilgan, ayvonga qo4yilgan 25 NATLIB.UZ sandal u stid a qop-qora, qo‘n g ‘izga o‘xsha- gan, lekin uyoq-buyog‘i y altiro q b ir n arsa tu r a r edi. H am m a unga h a y rat va shubha, x av o tirlik va m aroq bilan q arar, j u r ’a t qil- gan k ish ilar unga ko‘rsatk ich b arm og^ni sekin tegizib, asta-asta chertib ko‘r a r edi. Lapkadan shaharlik, qaytarm a yoqa kam zul kiygan b ir kishi dadam ni erg ash tirib chiq- di. K ulala b ir ir g ‘ib ayvonga chiqdi-da, qo‘lid ag i p u ln i dadam ga u z a td i. Dadam pulni olib boyagi kishiga berdi. U kishi sandalning b ir chekkasiga o‘tirib , tizzasida b ir nim alar yozdi. G‘ovur, h ar xil gap. — Shapka tikadigan mashina! — Voy pangvosh-ey, poshsholik g o ‘s- xo‘rm as, shapka tik ad ig an m ashinani qo‘- lingga berib qo‘ymaydi! — Ityoqa ko‘ylak, bo‘g ‘ma kam zul tik a digan mashina! — To‘g ‘ri, qulog‘in i bursan g bas, gaz- lam asi ham ichida! S haharlik kishi tizzasiga qo‘yib yozgan qog‘ozini dadam ga b erd i-d a, sa n d aln in g u stid a tu rg a n rang-barang qiyqim lardan b ir nechtasini olib m ashinada bir-b irig a uladi, tik k an i qanchalik pishiq ekanini ko‘rsa tish uch u n q iy q im larn i b ir-b irid a n uzm oqchi bo‘ldi. Quroq y irtild iy u chokidan so‘kilma- di. Odamlar. « 0 ‘ha!» deb yuborishdi. Kim- d ir yaqinroq borib: — Qoyilman! A yil tik s a ham bo‘ladi- mi? — deb so‘radi. — Bo‘ladi, to ‘qim yam asa ham bo‘ldi! — dedi sh ah arlik kishi, keyin xaloyiqqa yuzla- 26 NATLIB.UZ NATLIB.UZ nib, m ashina qanday savdo bo‘lganini aytib berdi. M ashinaning bahosi qirq sakkiz tan g a, uchidan y e tti yarim tan g a naqd to ‘lansa, olti oy m uhlat bilan nasiyaga b erilar ekan. Dadam m ashinani ko‘ta rib , pastda tu rg an K ulalaga uzatdi. Shu dam gacha tek tu rg a n xaloyiq bird an gurilladi. O dam lar bir-b irin i tu rtib , ita rib olg4a, endi m ashinani emas, dadamni ko‘rgani in tila r, unga birov hayrat, birov hasad, birov havas bilan q ara r edi. K u la la m a s h i n a n i y e l k a s i g a q o ‘y d i, ikkovim iz g ‘izillaganim izcha uyga ketdik. Orqamizdan bolalar duv ergashdi. T em irchi u s ta n in g «Zinger» o lg an lig i d arrov dovruq bo4lib ketdi. 0 4sha zamo- niyoq shu atro fd ag i xotin-xalaj uyim izga yopirilib k irish d i. B ularning ichida inda- m asligim u chun m enga t a ’zir berm oqchi bo'lgan semiz x o tin ham bor edi. «Z in ger» ni bilar ekan, eski dasturxondan menga birpasda ko4ylak tik ib berdi. Men ham m ani hay ratg a solgan ko4ylakni kiyib d arrov ko4- chaga chiqdim . A trofim da bolalar chug4ur- la sh a r, k e lg in d i ek a n im n i ham u n u tib , ham m asi: «Zingeringni b itta ko4rsa t» , deb y alinar edi. Men bolalarning yalinganidan o4zim da yo4q suy u n ib chopqillaganim cha uyga kirdim va q ald irg 4ochday ch u g 'u rlab , ayamga qayta-qayta: — B olalar, zin g erin g n i k o 4r s a t, deyi- s h a y o tip ti,— dedim. Ayam ga «Zinger »ni o4rg atay o tg an semiz xotin у a lt etib menga qaradi. — V oy,tiling chiqib qolipti-ku! — dedi. 28 NATLIB.UZ Ay am ham hayron bo‘ldi, keyin suyundi. — M axsum pochcham ning nafaslaridan o‘rgilay, o‘sha kishiga o‘q itg an edik, — dedi. Uyalib ketdim . K x/ylagim ni yechib qo‘y- dim . A nchadan keyin ko‘chaga chiqdim . Bolalar tarqab ketishibdi. B ir-ikki kundan keyin «Qayquvotlik No- dirxon to ‘ra ham «Zinger» o lip ti» , degan xabarni eshitdik. Uyoqda N odirxon to ‘ra , buyoqda u sta Abduqahhor!.. Sal kunda dadam og‘izga tu sh ib ketdi. Dadam m ahallada «Zingerli boy» deb nom chiqardi, men buni bolalardan ham eshit- dim. Biroq bu xursandchilik uzoqqa borm adi. K ulala b ir kuni «Zingerli boy shayton arava m inib odam o‘ldirgan», degan gapni topib keldi. S hundan keyin gap chiqa verdi. Ay am h am h a r k u n i k e c h q u r u n d a d a m n in g kelishiga b ir dilsiyohlik topib qo‘y ar edi: «Namoz o ‘q im a y d i» , « m ah allag a kelga- nidan beri biron m a rta is chiqargani yo‘q», «m ahallaga qo‘shilm aydi», «Zinger» olguni- cha h irsd ay bo‘lib qolgan o‘g ‘lining qo‘lini halollasa bo‘lm aydim i?..» Ota-onam k a tta tash v ish g a tushib qoldi. Ayam y ig ‘lar, dadam ichidan qirindi o‘tsa h a m u n g a t a s k i n - t a s a l l i b e r a r e d i. D adam ning ay tish ig a qaraganda, Olim buva e n d i o p a s in in g x u n in i d a ’vo q ilm ay d i, c h u n k i o ‘zi « x u d o n in g iro d asi» degan. Lekin boshqa gaplarda jon bor edi. Ota- onam b u larn in g ham m asini m eni su n n atg a 29 NATLIB.UZ yotqizish bilan bosmoqchi bo‘ldi. Yanagi h aft a b ir pud guruch damlab meni sunnatga yotqizishdi. Ota-onam bunchaligini kutm a- gan bo‘lsa kerak, imom boshliq b u tu n ma- halla to ‘yga k irganda «xayriyat» deyishdi. Osh u stid a «Z inger»dan gap ochilganda m a h allam iz n in g im om i «Zinger» tik k a n kiyim nam ozlikka yaram aydi», debdi. Dadam «Zinger »ni eski qopga o‘rab tan- d irn in g tagiga tiqib qo‘ydi, bomdod, shorn va x u fto n nam ozini m achitga chiqib o‘qiy- digan bo‘ldi. Shu bilan tinchib qolgan edik, у ana tash- vish chiqib qoldi. B ir k ech asi s a h a rg a y aq in 0 ‘lm asoy y ig ‘laganda ayam uy g ‘onib qarasa, yo‘lakni to ‘sib osilgan sholchaning oldida shopday b o ‘lib b ir k is h i tu r g a n m is h , ay a m n in g uyg‘onganini ко ‘rib devordan oshib ketibdi. Y ana b ir k u n i e rta la b q arasak , tu tn in g o stig a d ev o rd an ik k ita g u v alak k o ‘chib tushibdi. U yim izda o‘g ‘rin in g qo‘liga ilin- gudek hech narsa bo‘lmasa ham juda vahim a bo‘lib k etd i. B ir-ikki kecha dadam bolta ko‘ta rib hovlini aylanib yurdi. — K a tta boylarni poshsholik qo‘riqlay- di, — dedi dadam , — M iroqil p ax tafu ru sh - ning uyini o‘g ‘ri bosganda ellikboshidan tortib mingboshigacha xoda yutgan, bu yog‘i shahardan tergovchilar kelgan edi. Chakana «Zingerli boy»ni chakana o‘g ‘r i bossa kim uzatgan oyog‘ini yig‘adi? Dadam qayoqdandir k attak o n , men zo‘r- g ‘a ko‘ta ra d ig an qora to ‘pponcha topib kel di; to ‘pponcha buzuq bo‘lsa kerak, kechasi 30 NATLIB.UZ eshik va d a rc h a n i zich yopib, chiroqda tu z atd i, zig‘ir yog‘i bilan m oyladi, kecha- la ri boshiga qo‘yib yotadigan bo‘ldi. Ayam 0 ‘g ‘rid an ham ko‘ra to ‘pponchamiz borli- gini birov bilib qolishidan qo‘rq ar, uning nom ini ay tish kerak bo‘lib qolsa, dam b ir kuni ayam ni urishib berdi: — U naqa d em agin, ta g ‘in «m oshina- qo‘shiq» ham o lip ti,d eg an gap chiqmasin! H ar nechuk «Zinger» tu fay li bolalar ora- sid a o b ro ‘yim oshib k e td i, b o la la rn in g 0 ‘yiniga qo‘shiladigan, o‘sh alar qatori chu- g ‘urlab, shovqin solib yuguradigan bo‘ldim. Biroq, Y aypandan Qo‘qonga ko‘chadigan bo‘lib qoldik. A n jir xazon bo‘lay deganda Qo‘qondan am akim keldi. A m akim ni ilg ari ko‘rganim esimda yo‘q, u kishi dadam day cho‘qqisoqol b o ‘lsa ham u n g a q a ra g a n d a novcharoq, b a rv a s ta b o ‘lib , k o ‘rs a tg ic h b a rm o g ‘in i dam -badam b u rn in in g yonidan y u q o rig a surib dim og‘in i to rtib qo‘yadigan odati bor ekan. A m akim u sta A bdurahm on qizi Savri- nisoni o‘z qo‘lida o‘sgan shogirdi Azimga berm oqchi, bu y erg a k elish d an m aqsadi Y aypan b o zo rid a n a rz o n ro q g u ru c h va zig‘ir yog‘i olish va shu bilan birga Girmon b ila n u ru s h b o sh la n g a n in i a y tib , b izn i shaharga ko‘chgani d a’v at qilish ekan. U ru sh boshlanganiga b ir yarim oycha bo‘libdi. Buni am akim ning o‘zi ham o‘tgan jum a kuni eshitibdi: ellikboshi jum a namo- zidan chiqqan odam lar ni to ‘x tatib : «Bekor- 31 NATLIB.UZ chi tem ir-tersak larin g bo‘lsa m achitga kel- tirib tash lan g lar, poshsholikka kerak», deb di. Amakim sekin: «Poshsholik buni nim a qiladi, m uncha nazari p ast bo‘lmasa?» deb so ‘rasa , ellikboshi «Girm on bilan u ru sh boshlanib qoldi, tem ir-tersak d an o‘q yasa- ladi», deb javob beribdi. Biz u ru sh nim a ekanini bilm asak ham am akim ning: «Hammamiz b ir joyda bo4 lay- lik » , d e g a n id a n k o Dadam e rta sig a bozor k u n i am akim ga kerakli n a rsa larn i olib berdi. Amakim shu kuni kechki payt Qo‘qonga jo ‘n a r oldida ayam ga tayinladi: — To‘yda o‘zing xizm at qilm asang bo‘l- m aydi, ovsining tam om bo‘lgan... shoshili- shim ning boisi ham shu, bechora qizining to 4 у ini ко4 rib o4lsin, — dedi. Ayam ham m adan ham «Zinger» dahma- zasidan qutulishiga xursand edi. Y anagi h aftan in g o4rta la rid a b u tu n ro 4z- g 4or va do4konim izning asbob-uskunasini b itta aravaga ortib Qo4qonga jo 4nadik. HUR QIZ Qo4qonga tu s h m ahalida k irib keldik. Ko4chalarda odam ko4p, xuddi Y aypanning bozor k u n ig a , y o 4q, h a y itg a o 4x sh a y d i. J a n g u r-ja n g u r izv o sh lar, a rav a , g u m b u r soyavon arav alar ko4p, onda-sonda eshak yoki odam qo4shilgan eshak arav alar ham ko4rinib qoladi. K o4chaning ikki b eti to 4la lavka, do4kon; tem irch ilar, m isg arlar taraq- 32 NATLIB.UZ la tg a n i-ta ra q la tg a n . Y asanib n ag ‘ma chalib ketayotgan b ir bolani ко‘rib qoldim . Bir joyga kelganim izda xuddi azaga kelgan b ir hovli x o tin b arav a rig a u w o s to rtib y ig ‘la- ganday vahim ali b ir tovush eshitildi. Men hayron bo‘lib qolgan edim , dadam : “Qo‘rq- m a, zovut, M irrabbiyboyning zovuti, odam ch a q iry ap ti”, dedi. A m akim ning hovlisi Qipchoqariq degan m ah allad a, to lla rn in g o stig a k o ‘m ilgan anhor bo‘yidagi pastqam hovlilardan b iri ekan. Y arm ini k attak o n tol qoplab yotgan hovlida bizni boshdanoyoq oppoq kiyingan b ir kam pir bilan ozg‘in, ran g i zahil, lekin qoshiko‘zi qop-qora, sariq ko‘ylak va qizil jeletk a kiygan b ir qiz qarshi olishdi.. K am p ir dadam ning onasi, qiz am akim ning qi zi Savriniso ekan. K am pir dadam ni quchoq- ladi. Qiz ayam ning ko‘ksiga boshini qo‘yib yig‘ladi, keyin yuz-ko‘zini artib meni qu- choqladi, o ‘pdi. Ikkovi bizni ta n d ir va o‘choq qurilgan bostirm aga, undan qoron- g ‘iro q uyga boshlab k irish d i. Bu uyda am akim ning og‘ir betob xotini yotgan ekan. Betob ozib cho‘p bo‘lib ketgan, chaqchayib tu rg a n ko‘zlaridan odam qo‘rq ar edi. Savri niso meni hovliga olib chiqdi, ro ‘paradagi yangi uyning zinasiga o‘tqazib gapga soldi, jeletkasining cho‘ntagidan ikkita parvarda olib berdi, keyin: “H ozir G‘afforjon maktab- dan keladi, birga o‘ynaysiz”, dedi-yu, qay- tib k etd i, anchadan keyin у ana chiqdi, qo‘lim ga b ir bo‘lak sovunak holva berdi. Shu orada G‘afforjon kelib qoldi. Men u n i qo‘lidagi kitobidan tanidim . G‘afforjon 2—937 33 NATLIB.UZ m enga q a y rilib ham q ara m a y , k ito b in i so‘rig a uloqtirdi-yu, borib tolning kallagi- dan b ir nim a olmoqchi bo‘ldi. S avriniso borib uning qulog‘iga b ir nim a dedi. G‘af- f or jon bag‘illab berdi. Savriniso yana bir nim a degan edi, G‘afforjon yerga o‘tirib , oyoqlarini tip irc h ila tib y ig ‘i boshladi. Sav riniso m ening oldim ga qaytib keldi. G‘af- f o r jon uzoq y ig ‘lad i, s id irg ‘asig a em as, dam olib-dam olib, biron narsaga alahsib qolsa, y ig ‘lashni u n u tib , yana eslab y ig ‘lar 6di. Uydan kam pir chiqdi, G‘affo rjo n n i ko‘- rib, xuddi b ir kor-hol bo‘lganday uning oldiga y u g u rib b o rd i, boshini silab gap so‘radi. — Dadam ni aytib kelgin, desam shunaqa qilib o‘tirib d i, — dedi Savriniso. K am pir baqirib berdi. — Qo‘shnining bolasini yuborsang- bo‘l- maydimi! — dedi va yengidan b ir nim alar olib G ‘a ffo rjo n g a b e rd id a , ald ab -su ld ab ko‘chaga chiqarib yubordi. Savriniso hovliga suv sepib, so 'rig a joy qildi. Men nim a qilishim ni bilm ay ko‘chaga chiqdim . M u y u lish d a g i k o ‘p rik b o sh id a bolalar tu rish g a n ekan, yaqin bordim . B ular m endan yotsirashm adi. Gaplashib ketdik. Biroq ko‘p o‘tm ay, b u la r m ening h a r b ir so4zim dan kula boshladi, biri «qishloqi» deb qo‘ydi. Men, m asalan, «do‘kan», «поп», «bola» deb o'rg an g an m an , b u la r «dikon», «nun», «bala» deyishar ekan. Shundan keyin m e n g a r o ‘y x u s h b e r is h m a d i. S h u n d a G‘a ffo rjo n d a n : «Bu bola b iz n in g q arin - 34 NATLIB.UZ doshim iz», degan gapni shuncha kutdim , aytm adi, bolalar qayoqqadir ketayotganda menga «yur» ham demadi. Q aytib keldim . A m akim ham kelibdi. Savriniso o‘choq boshida, boshqalar so‘rid a gaplashib o‘tirish g a n ekan. So‘z to ‘y haqida borayotgan edi. — Onasi ham shunga ilhaq bo‘lib ko‘z yum olm ayapti, — dedi kam p ir n afasi tit- rab, — qachon oldiga kirsam : «To‘y qachon, ko‘zim ochiqligida qizim ning to ‘ у in i ко‘rib qolay», deydi. 0 ‘z im n in g ham s h a rtim ketib, p artim qolgan... V aqtida odam larga o‘tqazib qo‘yganim bor, to ‘yonaga kim nim a olib kelishini bilm asam ham , h a r nechuk, um idim k a tta , o‘z qo‘lim bilan berganim ni o‘z qo‘lim bilan olay... K ec h asi S a v rin iso o n a s in in g y o n id a, k am p ir bilan am akim va G‘affo rjo n y a n gi u y d a, biz h o v lid a g i so ‘r id a y o td ik . O tam -onam x iy la v aq tg ach a sh iv irla sh ib yotishdi. — S a v rin is o n in g A zim g a h ech ham ko‘ngli yo‘q ekan, — dedi ayam, — boya suvxonada m eni quchoqlab zor-zor yig‘ladi. Dadam ayam ni urishib berdi. — Qiziqm isan o‘zing, dunyoda qaysi b ir qiz ko‘ngli bo‘lganga te g ip ti? Qaysi b ir qiz ko‘ngli b o im a g a n g a tegm apti? T ushirin- dida y ig ‘lam asdan aravaga chiqqan kelin bor mi? E r t a s i g a k e c h q u ru n ik k a la am m am kelishdi. Ayam sh u larn in g oldida am akim ga so‘z qotdi: — Savriniso o‘n oltiga endi to ‘ldi, shu 35 NATLIB.UZ ishni biron yil bo‘Isa ham pay saiga solinsa bo‘lmasmikan? — dedi. Bu gap dad am g a ham m a’qul tu s h d i shekilli, so‘zga og‘iz rostlaganida am akim shovqin solib berdi: — О‘zing necha yoshda erga tekkansan?! 0 ‘n to ‘r td a eding! N im a qilasan S avrini qaritib! K am pir m in g ‘illadi. — A bdurahm on uzil-kesil gapni aytib qo‘ygan, bu to ‘g ‘rid a b ir nim a degani hech kim ga so‘z qolgani yo‘q! To‘y kelasi oyning sakkizi, jum a kuniga tayinlandi. E rtasig a Savriniso yo‘lakda d a dam ning oyog‘iga yiqildi, tovush chiqar- may kuyunib y ig ‘ladi. Dadam u n i yupatdi, «h am m an in g ham b o sh id a b o r» , deg an gaplarni aytdi. Men b ir k u n i Savrinisoning azob-uqu- b atlarig a sabab bo‘layotgan A zim ni ko‘rish u c h u n a m a k im n in g d o ‘k o n ig a b o rd im . Azim m o‘ylabi endi sabza u rg an , peshonasi to r, ko‘zlari k atta-k atta, bo‘yi pastroq bo‘Isa ham h a r yelkasiga to ‘rtta d a n odam sig ‘a- digan b ir y ig it bo‘lib, dadam ning aytishiga q a ra g a n d a , «bosqonchim isan bosqonchi, bosqonni boshidan oshirib u rish n i Qo‘qonda shu rasm qilgan» ekan. U duduq, xiylagina d u d u q b o ‘lis h ig a q aram ay sh o ‘x, xush- chaqchaq, yaxshigina askiya ham qilar ekan. K ulala askiyada yengilganida u ning dam ini q a y ta r is h u c h u n : «Siz m e n in g o tim n i a y tg u n in g iz c h a onam yana b itta K ulala tu g ‘adi» deb shaxsiga tekkanida, Azim xafa bo‘lish o‘rn ig a qotib-qotib kuldi. 36 NATLIB.UZ Am akim Yaypanga borganida bizga uy ijarag a olib qo‘yishni v a’da qilgan edi, olib qo‘ym abdi. S huning uchun uy topilguncha, balki to ‘y o‘tg u n ch a biz shu yerda tu rad i- gan, dadam o‘zi do‘kon ochguncha am akim ga q a ra s h a d ig a n b o 'ld i. Bu o rad a men siqilib qoldim ; ko‘chaga chiqib bolalarga q o ‘sh ilo lm ay m an ; G ‘a ffo rjo n m ak tab d an kelganidan keyin quloqni qom atga keltirib n u q u l nay p u fla y d i, chalolm aydi, fa q a t p u fla y d i, b u n d an zerik sa, k o ‘ch an in g u y u zid ag i botqoqqa borib baqa o ‘ld ira d i. Menga e’tib o r qiladigan, qo‘li tekkanda so‘z qotadigan b irdan-bir odam Savriniso bo‘lib qoldi. Savriniso b ir kuni kam pirdan javob so‘- rab m eni Ko‘m ir bozorida tu rad ig a n kichik am m am ning uyiga olib bordi. Ammam qizi M uk arram ikkovim izning qo‘lim izga pul berib, ro h atijo n yegani yaqin G‘ish tk o ‘p- rik k a yubordi. G‘ish tk o ‘p rik Ko‘m ir bozori dan ancha n arid a ekan. Biz K o‘m ir bozori da q an o rlard a ko‘m ir o rtilg a n tu y a larn i, undan n a ri h a r xil yaltiroq n arsalarg a to ‘la boqqollik do‘konlarini tom osha qilib bordik; G‘ish tk o ‘p rik n in g ikki tom onidan zarang kosa tu tib tilanayotgan pes-moxovlar, oldiga m a y d a to s h u y ib ro m o c h a y o tg a n folb in larn i oralab, ko‘p rik n in g u tom oniga o‘td ik . Yangi do‘konda o‘tirg a n jikkakkina chol oldidagi m uzni q irib lik o p ch alarg a soldi-da, u stig a qoshiqcha bilan shinni oqi- zib qo‘lim izga berdi. R ohatijonni qoshiq- chaning uchida olib uzoq у edik. Q aytdik. Kelib qarasam , Savriniso y ig ‘- 37 NATLIB.UZ layverib shishib ketibdi, lekin y ig ‘laganini bildirm aslik uchun m eni gapga soldi, ikki gapning b irid a k u lar edi. E rtasig a ikkala ammam kelishdi, kam pir uchovi uzoq gaplashganidan keyin p aran ji yopinib qayoqqadir ketishdi. Ikkala ammam n im a u c h u n k e lg a n in i, k a m p ir u ch o v i qayoqqa borganini shu k u n i kechasi ayam ning dadam ga aytgan gaplaridan bildim : uchovi shu m ahallalik Bandi eshonga borib ilm u am al qildirishibdi, Savrinisoni A zim ga isittirish ib d i. Shundan keyin, bilishim - cha, Savriniso kam pirning ziqnovi bilan, jo ‘m ragiga p ax ta tiqilgan sopol obdastadan suv ichadigan, faqat kam pirning qo‘lidangi- na ovqat yeydigan, am al ko‘m ilgan ko‘cha e s h ig i o s to n a s id a n n a r i h a tla m a y d ig a n bo‘ldi. To‘y k u n i yaqinlasha boshladi. Savriniso nuqul m eni quchoqlab tovush chiqarm ay y ig ‘la r edi. Y angi oy chiqdi. Seshanbadan boshlab G‘afforjon ikkovimiz uzoq-yaqindagi qarin- doshlarim iz, ta n ish -b ilish larim iz n i to ‘yga x ab a r q ila b o sh lad ik , k a tta am m am izni aytgani Oyimqishloqqa bordik. Ammamiz b ir d o ‘p p i y o n g ‘oq b e r d i. Y o n g ‘o q n i G‘afforjon ikkovim iz bo‘lishib oldik. Men o‘z te g ish im n i k e ltirib S av rin iso g a ber- dim . Savriniso yuz-ko‘zim dan o‘pdi, k a tta uyning zinasiga o‘tirib , am irkon kovushi- n i y ech d i-y u , p o sh n a si b ila n y o n g ‘oqni chaqib, b itta sin i o‘zi yesa, ik k itasin i me ning og‘zim ga soldi. Yong‘oq tam om bo‘l- ganidan keyin Savriniso boshim ni tizza- 38 NATLIB.UZ siga olib, silab b ir kuy m aqomiga tebranib o‘tird i. Chakkam ga b ir tom chi iliq yosh to m d i. S ta n siy a d a p aro v o zlar b ir-b irig a n av b a t berm ay q ic h q ira r edi. S av rin iso o ‘ychan, lekin b e ix tiy o r to v u sh chiqarib gapira boshladi: — Poezd m eni c h a q iry a p ti... Chaqir! Q attiqroq chaqir, boraman! Meni uzoq-uzoq y u rtla rg a olib ket! Q ayoqdandir paydo bo‘lgan am akim ning baqirgan tovushi eshitildi. — Qayoqqa olib ketadi! — dedi va Sav rinisoga tomon otildi. M en a r a n g q ochib q o ld im . A m ak im dah sh at ichida o‘zini uyga u rg an S avrini soning ketidan otilib kirdi. Savrinisoning a w a l «Dadajon!» degan ch in q irig ‘i, keyin m ushukday v a g ‘illagani, nihoyat, ingragani eshitildi-yu, jim bo4lib qoldi. Bu jim likda kam pirning tovushi eshitildi. — H oy, bolam , A b d u ra h m o n , evida! P o‘pisa qilgin, qo‘rq itg in , nainki shunaqa ursang! Men derazaning oldida d ag ‘-dag‘ titra b tu ra rd im . Q orong‘i u ydan ayam chiqdi, m ening rang-qutim o‘chganini ко‘rib yugu rib keldi, qum g‘ondan suv olib yuzim ga sepdi, gap so ‘ra d i. Men javob b erish g a u lg u rm a y ic h k a rid a n am akim chiqdi va onam ga «kir» deb ishora qildi-yu, oyog‘idan tu s h ib qolgan b ir poy k o v u sh u n i kiyib ko‘chaga chiqib ketdi. Onam ning ketidan uyga kirdim . S avri niso taxm onning oldida m ukka tushib o‘zini bilm ay y o tar edi. Ayam taxm ondan ko‘rpa 39 NATLIB.UZ NATLIB.UZ NATLIB.UZ to rtib tu sh ird i, joy soldi, qisqa-qisqa nafas olayotgan S av rin iso n i k o ‘ta rib yotqizdi. Ayam ko‘ta rg a n d a Savriniso eshitilareshi- tilm as ingradi. — Vahim a qilm a, o‘lm aydi, kechgacha tu zalib qoladi, — dedi kam p ir boshidan tu sh ib k etay o tg an ro ‘m olini peshonasiga surib. — Ovsiningga aytm ay qo‘ya qol!.. K am pir chiqib ketdi. Savriniso kechgacha ham o‘ziga kelm adi, ak sin ch a , is itm a c h iq a rd i. A yam u n in g yonidan jilm adi. Men goh derazadan qaray- m an, goh eshikka bosh tiqam an, Savriniso ko‘zini ochishini, m eni chaqirishini kuta- m an, undan ham ko‘r a birdan: «Va-а, ham- m a la rin g n i ald ag an edim» deb 0 ‘rn id a n tu rib ketishini xohlar edim. Shom dan keyin dadam b ila n am akim kelishdi. Dadam S avrinisoning yonida bir- pas o‘tirg an d a n keyin yelkasiga sekin tu rt- di. Savriniso ko‘zlarin i xiyol ochdi, lekin osma chiroqning x ira sh u ’lasida dadam ni tanim adi, sinchiklab qarashga darm oni yet- m adi shekilli, ко4zini yana yum di. Dadam tash q arig a chiqdi. Eshik oldida qilm ishiga o‘kinib, boshini quyi solib tu rg a n amakim imo bilan: «Qalay?» deb so‘rad i. Dadam indam ay zinadan tushib ketdi. Y arim kechaga borib Savriniso og‘irla- shib qoldi. Hech kim , h atto kam pir ham kechasi bilan ko‘z yum m adi. Voqeadan va h o z ir g i a h v o ld a n S a v r in is o n in g o n a si x ab ard o r bo4lib qolm asin u chun ham m a oyoq uchida y u ra r, shivirlab gaplashar edi. S aharga yaqin am akim ona-bolaning qo‘sh- 41 NATLIB.UZ mozor bo‘lishidan qo‘rqdi shekilli, x o tin in i b ir bahona bilan qo‘shnisi — yaqinda qazo q ilg an A bdurazzoq y am o q ch in in g u y ig a eltib qo‘ydi. Savriniso o‘sal ekan shekilli, dadam chuqur xo‘rsinib ayam ga: «Bechora tugab boryapti, ko‘zlarin i ko‘rdingm i, du- nyoga to ‘ym ayotipti»,dedi. Savriniso o‘sha m ahalda uzilgan ekan. О‘lik yuvilib to b u tg a solingandan keyin azaga kelgan x o tin la r orasida: «Qizning o‘ng biqini mom ataloq bo‘lib y o tip ti, zarb yegan ekan» degan gap o‘rm alab qoldi. Buni fahm lagan fahm ladi-yu, fahm lam agan fahm lam adi, yopiqliq qozon yopiqligicha qolaverdi. T obut k o ‘ta rilg a n d a am akim ik k i-u ch qalqidi-yu chalqanchasiga ketdi. Odam lar uni uyiga olib kirib yotqizishdi. Amakim sh u y o tg a n ic h a S a v rin iso n in g y e ttis ig a ham, yigirm asiga ham turolm adi. Savriniso dafn qilinib, ikki kun o‘tgach, onasini A bdurazzoq yam oqchining uyidan olib chiqishdi. K am pir y ig ‘lab tu rib xudo ning irodasi, peshona, ta q d iri azal haqidagi uzundan-uzoq darom addan keyin Savriniso to ‘satdan qazo qilganini unga aytdi. Teri-yu, suyakdan ib o rat bo‘lib qolgan bem or ko‘zlarin i k a tta ochdi, oppoq tilin i zo‘r g ‘a chiqarib, qonsiz lablarini yalagan b o ‘ld i, k o ‘z la rin i y an a y u m d i, k ip r ik la ri y altirad i, uning kuygani, y ig ‘lagani, faryod chekkani shu, bundan ortiqqa m adori yo‘q edi. 0 ‘zini bilm ay yotgan bem orga kam pir tasalli bergan bo‘Idi. 42 NATLIB.UZ — Bola bechora qiz ketdi, u dunyoda h u rlarg a qo‘shilib ketadi... K unlar o‘tg an sayin bu xonadonga yana b ir m usibat qora коЧапка sola boshladi: y u v g ^ c h in in g gapi a sta-se k in o ‘rm alab m irsh ab b o sh in in g q u lo g ‘ig ‘a y etad ig an g a o‘xshab qoldi. Men buni dadam ning u sta H o m id jo n g a a y t g a n g a p l a r i d a n b ilib qoldim: — Bu gap m irshabboshining qulog‘iga yetsa yomon bo‘ladi, o‘risn in g zakuni qat- tiq , Y ay p an d a b ir qassobni a ra v a u rib o‘ld irg an id a Qo‘qondan yigirm atacha ter- govchi bordi, ikki kun o‘likni joyidan jildir- gani qo‘ym adi, b u tu n bozorboshi uch h afta so‘roq berdi. U sta Homidjon vahm ak odam ekan, bu gapni eshitgach, cho‘chigan xo‘rozday bo‘y- nini cho‘zib, og‘ir-o g ‘ir k ip rik qoqdi. Da dam ikkovi ham on og‘ir yotgan am akim ga sir berm ay ko‘chaga chiqadi, uyga kiradi, sh iv irlash ad i... U sta Y unus, u sta A roqul deganlar kelishdi. Uzoq m aslahat qilishdi. K am pir b u larn in g hech b irid an qochmasa kerak, gapga aralashib, hech kim ga so‘z navbati berm asdi: — Oldini olam an deb isini chiqarib qo‘y- m anglar, xudo xohlasa, bu gap m ahalladan ta sh q arig a chiqm aydi, m ahallada o‘g ‘lim- ning dushm ani yo‘q... Shunday bo‘lsa ham b u lar, cham am da, zakon b ilad ig an b iron odam ning task in - ta s a llis ig a m u h to j e d i. S h u n d a y odam m ahallaning o‘zidan chiqib qoldi. Temirboy boqqol degan bundan uch yil b u ru n birov 43 NATLIB.UZ bilan zakonlashib sayozgacha1 borgan ekan. U sta Hom idjon shu odam ning q o ^ n ig a qo‘l solib ko‘ribdi. Bu odam voqeadan, dadam lar to rta y o tg a n ta sh v ish d a n x ab a rd o r ekan, gapni k o ‘paytirm ay: «Da’vogar bo‘lm asa kim ning kim bilan ishi b o r? » depti. Bu borada d a’vogar yo‘q edi. S a v rin is o n in g q irq i o ‘tg a n d a n k ey in Azim duduq yo‘qolib qoldi. Q idirilm agan joy qolmadi. 0 ‘sha kuni birov uni Shaldi- ram oqda g ‘altak arav a surib ketayotganini ko‘rib d i. G‘a lta k a ra v a d a g u llik qora las ko‘rpa, qizil lo‘labolish, yana allanim alar b o r ekan. K o‘rg a n k ish i: «Yo‘l bo‘lsin , Azimboy» desa, Azim: «Oyim o‘ttiz bo‘l-di», degan emish. B utun hovlini to ‘ldirib tu rg a n Savriniso ekan, ham m ayoq h u v u lla b qoldi. S a v ri nisoning zinada o‘tirib am irkon kovushi- n in g p o sh n a si b ila n y o n g ‘oq ch aq q an i, taxm onning oldida m ukka tushib yotgani, odam larning yelkasida lapanglagan to b u t ko‘z o‘ngim dan sira ketm as edi. B ir k u n i shorn paytida anhorning ko‘p- rigidan oyog‘im ni osiltirib jim gina o‘tirg a n edim, yonimga G‘afforjon kelib o‘tirdi. — B ir yili dadam m eni Shohim ardonga olib borgan edi. Shohim ardonning yo‘lida b itta to g 4 bor, shu yerdan o4tish d a «Qirq q izlar-u U deb ch a q irsa n g to g 4n in g ich- ichidagi h u r qizlar « h u w » deb javob beri- shadi. S avriniso opam shu h u r q izlarga q o 4s h ilib k e td i. K a t t a e n am s h u n a q a 1 S ay o z — s u d y a la r s ’e z d i. 4 4 NATLIB.UZ deyaptilar. Shohim ardonga boram iz. Dadam olib boradi. Koshki edi o‘sha toqqa men ham borsam , bor tovushim bilan h u r q iz larn i chaqir- sam , h u r q izlar, sh u la rn in g ichida Sav rin iso n in g ham « h u w » degan to v u sh in i eshitsam ... A m akim b ir oz o‘n g la n g a n d a n keyin dadam ay am n in g k o ‘z y o sh la rig a rah m qilib shu m ahalladan hovli topdi. Bunga ju d a suyundim , chunki bu yerda am akim ning ko‘zlaridan, soqoli, qop-qora qo‘llari, h atto ja g ‘i uzilgan kovushidan ham qo‘r- q ar edim. Biz Oq dom la deganning tash q isig a ko‘- chadigan bo‘ldik. H ali darm onga kirm agan am akim va u n in g bem or x o tin ig a ayam qatnab, A bdurazzoq yam oqchining dastyor b o ‘lib q olgan q izi O m ina doim iy tu r ib qaraydigan bo‘Idi. XUDO Oq dom laning tash q isi b ir v aq tla r tashqi bo‘lib, keyinchalik hov lisin in g yarm idan ko‘pini yangi m ehm onxona egallagani, uy b u z ilib , o ‘r n ig a ju v o z x o n a so lin a d ig a n b o ‘lg a n i u c h u n q a ro v siz q o lg an , h o z ir jinnixona qilib qo‘yilgan, dom la shu yerda jin n ilarn i o‘qib tu z a ta r ekan. Oq dom la peshonasi, k o ‘z o stla ri, b ir chekkasi va b u tu n bo‘yni oppoq pes, biroq n afasid an jin n i shifo to padigan b o ‘lgani uchun xalq Pes dom la degani og‘zi borm ay, Oq dom la derkan. Biz ко‘chib keladigan 45 NATLIB.UZ bo'lganim izdan keyin uyning oldidagi xari- ga zanjirband qilib q o ^ ilg a n ikki jin n i yan gi otxonaga olib chiqilibdi. Dadam uyning sh ik a st-re x tin i tu z a td i, h o v lin i y an to q va qora sh o ‘ra d a n toza- ladi. К о ‘chib kelgan kunim iz erta sig a ertalab otxona tom ondan g ‘a la ti b ir o‘k irik e sh itil di. Dadam ish g a k etg a n edi, ayam ning hayhaylashiga qaram asdan yugurib yo‘lak- ka chiqdim . O txonaning oldida n o rg ‘ul bir y ig it u stu n g a bog‘lab qo‘yilgan ikki jin n in i g avron bilan n av b atm a-n av b at urm oqda, domla esa kichkina gilam chada cho‘kkalab, b o sh in i q u y i so lg a n ic h a duo m aqom iga tebranib, h a r zam on-har zamonda jin n ilarg a dam solmoqda edi. Jin n ila rn in g b iri yigitga orqasini berib jim , h atto gavron tu sh g an d a ham seskanm asdan ta x t tu rib d i, ikkinchisi esa h ar gavron tu sh g an d a tuyaday o‘kirayo- tibdi. Gavron sinib tam om bo‘lgandan keyin domla yuziga fo tih a to rtib o‘rnidan tu rd i va gilam chasini qoqib qo‘ltig ‘ig a qistirdi-da, b itta -b itta qadam bosib uyiga kirib ketdi. M a ’lu m b o ‘lis h ic h a , d o m la h a r k u n i bomdoddan qaytganida jin n ila rn i m ana shu xilda u rd irib o‘q ir ekan. Q ay rilib q a ra s a m o rq am d a r a n g -q u ti o‘chgan ayam tu rib d i. Ayam kechqurun dadam ga voqeani aytib: «Bu yerdan ko‘cha- miz », deb tu rib oldi. Boshqa hovli hadeganda topilaverm adi. Qo‘qonning bo‘ri bo‘lib uliydigan va mu- sh u k b o ‘lib v a g ‘illa y d ig a n kuz sh am o li boshlanib ketdi. U yim izning oldida ayvon 4 6 NATLIB.UZ bo‘lm agani uchun eshik sal ochilsa shamol uyni ko‘ta rib ketguday bo‘la r edi. Jin n ila rn in g dod-faryodi, jin n ilard an ko‘- chadigan jin vahim asi u stig a yana uyning bu qadar noqulayligi qo‘shilgan bo‘Isa ham, ayam boshqa hovliga k o ‘ch ish d an aynib qoldi, dadam ga: «Mayli, qishni shu yerda chiqaraylik, uyog‘i xudo poshsho», dedi; «Dadangga ayt, ko‘chm aym iz, shu yer yax- shi», degan m azm unda m enga ham gap o‘rg a td i. Keyin bilsam , am akim ning uyida xizm at qiladigan odam bo‘lm agani uchun kam pir biznikida turm oqchi, bunga hozir uyim izning to rlig i va noqulayligi monelik qilib tu rg a n ekan. B irin ch i qor uchqunlab tu rg a n d a shu m ahallalik M uqim buva deganning ta s h q isig a k o ‘chdik. K a tta yo‘l bo‘yi, uzun yo‘lakning o‘ng tom onidagi hovlichaning biryog‘i — qorong‘i va pachaq bo‘z do‘koni, b iry o g ‘i — m ehm onxona. Dadam h o v li c h a n in g y a rm id a n ik k i to m onga ik k ita us tu n o‘rnatib, chiy to rtib qo‘ydi. M uqim buva to ‘zg‘oqday oppoq, do‘ko- niga saharda kirib ketganicha kuni bo‘yi, b a’zan kechalari ham shiliqqa-shiq, shiliqqa- shiq bo‘z to ‘qiydi, b a’zan: «Xudoga shu- kur!» d eg a n to v u s h i e s h itilib q o la rd i. U ning x o tin i — o‘ziga o‘xshagan oppoq To‘x ta xola ko‘chib kelgan kunim iz osh qilib yo‘qlab kirdi. U ham m usofirni «xudo qilgan b ax ti qora» deb b ilar ekan. Uning so‘ziga qaraganda, kishining m usofiratda to ‘kkan ko‘z yoshlari o x iratd a etagiga duru gavhar bo‘lib tu sh a r ekan. 47 NATLIB.UZ To‘x ta xola ham farzan d dog*ini ko‘p ko‘rgan, y etti qiz, to ‘r t o‘g ‘lidan faqat ikkita q izi q o lg a n , b ir i T o‘x lim e rg a n g a , b ir i A vg‘onboqqa tu sh g an ekan. To‘x ta xolaning m usofirga sh afq atid an ham ko‘ra farzand dog‘ini ko‘p to rtg an lig i uni ayam ga yaqin qilib qo‘ydi. Shundan bo‘Isa ham To‘x ta xola uyim izga kam k ira r, kuni bo‘yi va kechalari ham charx y ig ira r edi, chilla kirib, sovuq z a p tig a o lg an d a, k a m p ir « te m irc h in in g arc ha ko‘m iridan bozillab tu rg a n sandal »iga isinib olgani ko‘proq kiradigan bo‘ldi. Bir kechasi am akim ikki x u fto n kechroq G‘afforjonni olib keldi va xo‘rsinib, ham m a k u tib tu rg a n gapni aytdi: «Xudo om onatini oldi», dedi. Dadam ikkovi chiqib ketdi. G‘afforjon onasining o‘lganini payqam agan ekan, yotib uxladi. E rtalab azaxonaga ayam ham ketdi. Men u n ing borishini sira ista- masdim, am akim ko‘z o‘ngim dan ketm as edi. Tushga yaqin dadam bizga ovqat keltirib berdi, kechqurun kam pirni olib keldi; kam p ir kasal ekan, san d aln in g ch etid an joy qilib berdi-yu, yana ketdi. E rta y o td ik . K am p ir san d al k o ‘rp a n i o‘zining u stig a to rtd i. G‘afforjon ikkovi- m izga joy soldim. Uxlab qoldik. Bir m ahal G‘afforjon uyg‘onib suv so‘rad i. Qorong‘ida k am pirning v ag ‘illagan tovushi eshitildi: « 0 ‘1! Og‘zin g n i ochib y o t, c h a n q o g ‘in g bosiladi!» dedi. Men yetim ga rahm im kelib, suv keltirib berdim. Ayam azaxonada b ir h aftad an o rtiqroq qolib ketdi, lekin h ar kuni peshinda kampir- ga osh qilib bergani kelardi. K am pirning 48 NATLIB.UZ do‘ppidekkina qozonchasi bor ekan, ayam sh u n d a osh dam lardi. Oshni kam pirning o‘zi suzib, birovga m an zirat ham qilm ay, yakka o‘zi yerdi. Men-ku suqlanadigan bola em as, d ad a m b iro v n in g q o ‘lid a n b i t t a y o n g ‘oq ham o ld irm a y o ‘s tir g a n , lekin shuncha erk a va ta n tiq lig i bilan G‘afforjon ham g ‘a s h lik q ilm a s, a f tid a n , s h u n g a ko‘nikkan edi. Shu-shu kam pir bilan G‘afforjon bizni kida qolib ketdi. K am pir h a r kuni, shom dan keyin G‘af- f o r jo n ik k o v im izn i k o ‘chaga ch iq arm ay nam ozlik va h a r x il d u o la r o ‘rg a ta rd i; go‘r azobi, qiyomat, farish talar, shayton va boshqa ko‘k jonivorlaridan g apirardi. G‘af- f or jon ko‘pincha erkalik, ta n tiq lik qilib bu g ap larg a chandon quloq solm asdi, lekin men quloq solm agani kam pirdan hayiqar- d im . K a m p ir a y tg a n jo n iv o r la r n i sa l kunda ko‘z oldim ga k eltirad ig an bo‘ldim: f a r i s h t a — k a tta k o n p a rv o n a , h u r — q a n o tli S a v rin is o , sh a y to n — tu y o q li, kallasi xo‘rozning tojiga o‘xshagan odam, arvoh — yuradigan kafanli o‘lik, jin — b ir oyoqli arv o h , alv asti — odam sim on qora h o ‘k iz ... B ir kechasi kam p ir xudo nim alarni qaysi kunlarda y aratg an in i aytib b e rd i. Q aysi k u n i n im a la rn i y a ra tg a n i esim da qolm asa ham , k u n la r haqida ta- s a w u r qoldi: shanba — parpasha p aranji r a n g id a , y a k s h a n b a — q o r a m tir q iz il, dushanba — ko‘k, seshanba — qop-qora, chorshanba — kulrang, payshanba — sariq, jum a — havorang. 4 9 NATLIB.UZ G‘afforjon so‘fi Badal eshonning xona- qosida ochilgan jadid m aktabida o‘q ir ekan, onasi о‘sal bo‘lgandan keyin dadasi mak- tabga yuborm ay qo‘yibdi, onasining yigir- masi o‘tgandan keyin m aktabni kam pir esga soldi. Zotan, am akim G‘affo rjo n n i m ulla qilish emas, kam pirning qulog‘i va ja g ‘ini yarim ku n bo‘lsa ham tin c h itis h uchun m aktabga bergan ekan. M aktab Galaboqqollikda, bu yerga uzog‘i b ila n u c h -to ‘r t yuz qadam k elsa ham , G‘afforjon hali biron m a rta ham o‘zi borib kelm agan, a w a lla ri uni goh Savriniso, goh Azim olib borib olib kelarkan, endi bu vazifa m ening zim m am ga tu sh d i. H ar k u n i e rta la b k am p ir v a g ‘illa y d i, G‘afforjonni, b a’zan ham m am izni q a rg ‘ay- di. G‘affo rjo n y ig ‘i-sig ‘i bilan m aktabga otlanadi, ko‘chaga chiqqandan to m aktabiga y e tg u n im iz c h a n ay p u fla y d i. B ir k u n i xonaqo eshigidan kirganim izda G‘afforjon qo‘lini orqasiga qilib hovlida aylanib yur- gan cho‘qqisoqol, piyozi chakm an va chaq- m oqi te lp a k k iy g a n b ir k is h in i k o ‘rib to ‘x tad i va shivirlab: «Domla, Abduvahob domla, hozir meni uradi», dedi. Domla bizni ko‘rd i, ko‘rsatg ich barm og‘i bilan im lab chaqirdi. G‘afforjon harchand qo‘rqsa ham yugurib bordi. Domla meni ham chaqirdi. Men ham bordim.- Domla avzoyidan G‘af- forjonni uradigan bo‘lsa ham , begona bola oldida urgisi kelm adi shekilli, urm asdan, nega k ec h ik k an in i so ‘ra d i, u n in g o nasi o‘lganini eshitib boshini siladi, b ir nim alar deb ko‘nglini ko‘ta rd i. G‘afforjon, kaltak 50 NATLIB.UZ yem ganiga suyunib, y u gurganicha hujra- lardan b irig a kirib ketdi. Domla meni gap- ga so ld i, ta la f fu z im d a n q ish lo q b o lasi ekanim ni bildi shekilli, qaysi qishloqdan ekanim ni so‘rad i. Men «Ko‘chmanchimiz» deyolm adim , qizarib ketdim shekilli, ikki y o n o g ‘im lo v illa b k e td i. U y a lg a n im n i ко‘rib domla boshqa gap so‘ram adi. Yugur- ganim cha xonaqodan chiqib ketdim . Peshin- da G‘affo rjo n n i olib k etg an i kelganim da G‘a ffo rjo n dom la m enga nim a deg an in i so‘rad i, javobim ni eshitib: «Domla qishloq b o la la rin i y ax sh i k o ‘ra d i, n aym anchalik Meliboy degan bolani pul olmay o‘qitadi», dedi. Yana b ir kuni o‘sha Meliboy degan bolani o ‘z ko‘zim bilan ko‘rdim : olacha g u p p i t o ‘n , q u n d u z s iz te lp a k k iy g a n bo‘liqqina bola ekan. K o‘p afsus qildim , A bduvahob dom la gap so‘rag an d a, falon qishloqdanm an desam , ehtim ol, meni ham m aktabga olib bepul o‘q ita r ed i... Biroq dom laga у ana ro ‘p ara bo‘lgani tortindim . Qani endi men ham e rk a ta n tiq bo‘lsam, ko‘p gapirsam , behuda sho‘x lik lar qilsam u kam pir mendan bezor bo‘Isa, dadamga aytib m ak tab g a berdirsa! Indam asligim , qobil- ligim koni ziyon bo‘ldi. B ir kuni G‘affo rjo n n i m aktabga qo‘yib kelsam , ayam o‘choq boshida dam-badam b u rn in i etag i bilan a rtib , tovush chiqarm ay y ig ‘lab o‘tirib d i, kam pir sandalning chetida doka ro ‘m olini yelka aralash boshiga tash- lab, xuddi ko‘rshapalakka o‘xshab bukcha- yib, tez-tez tasbeh o‘girayotibdi. K am pir jussasiga, hol-ahvoliga b u tk u l mos kelmay- 51 NATLIB.UZ d ig a n q a ttiq v a v a h im a li to v u sh b ila n onam ga vag‘illadi. — T u r, chiqib q o rn i kura! Y ig ‘lam a deyapm an, huv ko‘z yoshing o‘z boshingni yesin! Ayam o‘pkasini tu tish g a h arak a t qildi: — Qor tansin, undan keyin kurarm an... K am pir yana v ag ‘illadi: — Qor qachon tin is h in i — xudoning ishini qayoqdan bilasan, arvak! «Arvak» deganda m ening ko‘z oldim ga ch o ‘p -u s tix o n , ra n g i oppoq bola k e la r, ay am n in g o zg ‘in v a ra n g i oppoq ekani xayolim da ham yo‘q edi, d arro v qaradim , haqiqatan ham ayam nihoyatda ozg‘in va rangi oppoq ekan. J a n ja l b ir p iy o la c h o y d an c h iq ib d i. Amakim bundan b ir h a fta b u ru n kam pirga qadog‘i falon pullik b ir yum aloq toza fam il choy k e ltirib b erg an , k am p ir u n i yosti- g ‘in in g tagida asrab yolg‘iz o‘zi ichib yur- gan ekan. Choy shu bugun tugabdi. K am pir bu choyning m aqtovini yana esh itish , qan- day choy ichib y u rg an in i, A bdurahm on Ab- duqahhorga qaraganda m ehribonroq ekanini aytib, kelini oldida m aqtanish uchun shu choydan ayam ga b ir piyola beribdi va ichib b o ig a n id a n keyin «Qalay?» deb so‘rabdi. A yam ch o y n in g x u sh b o ‘y lig in i, t a ’m ini kam pirning o‘zidan esh itg an , bu m aqtovga o‘zidan ham b ir nim a qo‘shish m aqsadida xushbo‘yligi va t a ’mi u stig a qorinni ham to ‘y d ira r ekan, demoqchi bo*lib: «Xuddi b ir kosa go*ja osh ichkanday bo‘ldim» debdi, shunday depti-yu, kam pirdan baloga qolib- 52 NATLIB.UZ di: «Ana sen bezotsan, ana sen bunaqa n arsa larn i qayoqdan bilasan, nainki, shun- doq choyni go‘jaga o‘xshatsang!..» Shundan boshlangan gap ayam ning ro ‘zg ‘or tu ti- shiga kelib taqaldi: — Sen bolaginam ning b irin i ik k ita qila- digan xotin emassan! Uyda baraka yo‘q! Shu zamonda ch iro g ‘ning shishasi yorilsa kim d arrov yangisini oldiradi, qog‘oz yopish- tirib tutaverm aysanm i! U stingga xotin olib b e rm a sa m m en ham y u rg a n ekanm an! Q o^dirvoram an! Im onsiz kam pir ukam 0 ‘lmasoy ikkovi- m izni ham qo‘s h ig ‘iga qo‘shdi: «Sendan bo‘lgan bola nim a bo‘la r edi, itd a n bo‘lgan qurbonlikka yaram aydi...» dedi. Bo‘ynim ga osilgan tavqi la ’n a t — «kelgindi», «ko‘ch- m anchi», «m usofir» degan so‘zlar ham bir bo‘ld i-y u , k a m p irn in g bu gapi ham b ir bo‘ldi. Shu g ‘alv ad an keyin k am p ir p ish irib yeyish, chaynab y u tis h m um kin bo‘lgan ham m a n arsan i sandiqqa solib qulflab oldi, h a tto jo ‘n choyni ham y o stig ‘in in g tagiga q o ‘y ib , k e r a k b o ‘lg a n d a b ir c h im d im beradigan bo‘ldi. K am pir h a r ishdan b ir ish k a l to p a r, h a r bah o n a b ila n ayam ni u rish a r, q a rg ‘a r, dadam ga chaqib u rd ira r, dadam so‘ziga quloq solm asa: «Ona rozi — xudo rozi, x o tin topiladi, ona topilm aydi!» deb o‘zi ham yig‘la r edi. Men G‘afforjonni m aktabga olib borga- nim dan va olib kelganim dan keyin ham k u nni m um kin qadar To‘x ta xolaning uyida o‘tk azish g a tiris h a r edim . To‘x ta xola ol- 53 NATLIB.UZ dim ga jiyda, o‘rik va boshqa topgan-tutga- nini qo‘yar, gapga solar, b a ’zan qiziq-qiziq erta k la r aytib b erar edi. Men un g a ju d a el bo*lib qoldim, b ir kuni charxining charm agi s in ib q o lg a n d a , y a n g i c h a rm a k y asa b b e rd im . A yam k a m p irn in g v a g ‘illa s h i, q arg ‘ashidan nariroqda tu rish im n i xohlasa kerak, To‘x ta xolaning uyida ekanim da hech qachon chaqirm as edi. B ir k u n i k e c h k i p a y t J a r b u lo q d a n ayam ning u c h -to ‘r t y ild an b eri k o ‘rish- m agan akasi keldi. Dadam ishdan kelib mehmon bilan ko‘rish d i-y u , uyda go‘sh t bo‘lm asa k e rak , G‘a ffo rjo n ikkovim izga uch m iri berib, go‘s h t k eltirg an i buyurdi. K am p ir q arab tu r g a n ek an , G‘a ffo rjo n ik k o v im izn i c h a q irib q o ‘lim izd a n p u ln i o ld i v a d a d a m n i c h e tg a to r t i b q o ‘lin i paxsa qildi. — Uch m iriga bersa kovushday go‘sh t beradi-da, nim a qilasan go‘sh tn i, go‘shtsiz kichiri qilib qo‘yaqolsin! Q atiq bilan yesa kichiri ham yaxshi bo‘ladi, — dedi. A yam b u n i e s h itib qoldi. N az arim d a mehmon ham eshitdi. K am pir ovqatgacha ham , ovqatdan keyin ham qovog‘in i ochma- d i, n ih o y a t, m e h m o n n in g o ld id a b i r dilsiyohlik qilish m uddaosida bo‘Isa kerak, G‘afforjonni tergadi. — G‘afforjon, bugun m aktabingda necha varaq kitob o‘qiding? G‘afforjon hayron bo‘lib qoldi. — V arag‘ 0 ‘qiganim iz yo‘q... K am pir v ag ‘illadi. — V araq o ‘qim agan bo‘lsan g , nim ani 54 NATLIB.UZ o‘qiding? Domlang o‘qitadim i o‘zi? Musta- foning nechta teshigi bor?1 G ‘a ffo rjo n « M u stafo » n in g y o z ilish in i bilsa ham «teshigini» sanam agan ekan, bil- madi. — Jad id shu-da, M ustafoni o‘qitm aydi, — dedi kam pir va ja d id n i odam deb o‘ylar ekan, q a rg ‘ab ketdi. — Xudoyo og‘zidan qoni kelsin! M ustafo ko‘r qilsin!.. K am pir sh aq illar, G‘affo rjo n h o ‘n g ra r edi. H am m aning dili siyoh bo‘ldi. M ehmon k e td i, ayam y o ‘lak k a chiqib y ig ‘ladi. Y otar m ahalida kam pir qilm ishiga vaj ko‘rsatg a n bo‘ldi. — 0 ‘gay aka hech qachon akalik qilmay- d i, senga gap o‘rg a tib u y in g n i buzadi. B undan ta sh q ari akang yuzida farish tasi yo‘q odam ekan! — dedi. Ayam u n ing gaplariga gap qaytarm adi. Dadam ham indam adi. K am pirga ayam ning: «Xo‘p, akam bundan keyin kelmasin» dem aganidan ham , dadam ning indam agani ko‘proq alam qildi shekilli, shovqin solib, « erin i m inib olgan k e lin n in g d astid an » dodladi va arazlab o‘sha zahotiyoq amakim- n in g u y ig a k e tm o q c h i b o ‘ld i, d a d a m qo‘ymadi. B ir kuni ayam payt poylab tu rib dadam ga y ig ‘ladi. — Yana ko‘zim ga qora echki ko‘rinyapti. 1 M u s ta fo — M u h a m m a d p a y g ‘a m b a r n in g s if a tla r id a n b i r i b o 'lib , e s k i a r a b a lif b e s id a « M stfi» s h a k lid a y o z ila r, h a q iq a ta n o ld in g i t o ‘r t h a r f n i n g *r» s in g a r i te s h ig i b o ‘la r e d i. K a m p ir s a v o d s iz b o ‘Isa h a m b u s o ‘z n in g y o z ilis h in i k o ‘r g a n , te s h ig in i s a n a b y o d id a s a q la g a n e k a n . 55 NATLIB.UZ Jin n ix o n a bo‘lsa ham Oq dom laning tash- qisi yaxshi edi, h ar nechuk domla, duo, insu jin yo‘lam asdi... Dadam uni urishib berdi. — Ahm oq bo‘lm a. Oq dom laning o‘zi kasal bo‘lib yotgan emish! — dedi. Men suygan b an d asig a k asallik yubo- radigan, bolalarni o‘zi berib o‘zi oladigan, odam larga jonni om onat beradigan, bizni ko‘chm anchi, kelgindi, m usofir qilgan va qilish-qilm ishi odam larga ranj-alam yetka- zish d an ib o ra t b o ‘lgan x u d o n in g shakl- sham oyilini, a ft-a n g o rin i, so x t-su m b atin i sira ko‘z oldim ga keltirolm as edim, bora- b o ra «xudo» d e y ilg a n d a b o sh ig a y elk a aralash doka ro ‘mol tash lab , san d aln in g chetida ко‘rshapalakday bukchayib o‘tira- d ig a n k a m p ir k o ‘z o ld im g a k e la d ig a n bo‘ldi. Biryoqda «ona rozi — xudo rozi», bir- yoqda ayam ning nohaqdan to ‘kadigan ko‘z y o sh la ri, dadam ik k i o ‘t o ra sid a qolib qiynalsa k erak, do‘konda ish ju d a kam- ligidan nolishiga qaram ay keyingi vaqt- larda uyga yarim kechalari keladigan bo‘l- di. B ir kechasi G‘a ffo rjo n n in g in jiq tan - tiqligidan va kam pirning sh a n g ‘illashidan bezor bo‘lib, sovuq va qor yog‘ib tu rg an ig a qaram asdan ko‘chaga chiqdim , am akim ning d o ‘k o n ig a b o rd im . D o‘k o n n in g e s h ig i yopiq. G‘ish tlik m achit, Boyta-ko‘prikdan keladigan tanish-bilish u sta la r va ularn in g s h o g ird la ri tu ta b y o n a y o tg a n k a tta k o n t o ‘n k a a tro fig a tiz ilis h g a n , k ito b x o n lik bo‘lmoqda edi. K itobni x ira osm achiroq 56 NATLIB.UZ o s tid a o ‘t i r g a n d a d a m o ‘q im o q d a ed i. M ening k irib b ir chekkada 0 ‘tirg a n im n i hech kim payqam adi. Dadam m ulla ekanini s h u n d a b ild im . K ito b n ih o y a td a q iziq , to v la m a c h i D alla d e g a n b ir x o tin n in g qilm ishlari hikoya q ilin ar edi. K ito b x o n lik tam om b o ‘lg a n d an keyin b u la r gaplashib qolishdi. Men uyga borib voqeani ayam ga aytdim . Ayam dadam ning m ulla ekanini bilar ekan. U ning aytishiga q a ra g a n d a , dadam k ito b n i ju d a y a x sh i ko‘ra r, kam oli yaxshi ko‘rganidan tushiga kirgan, tu sh id a H asti X izr b ir kitobdan bir- ikki x at o‘qitgan, keyin o‘sha varaqni yirtib olib dad am g a y eg izg an , sh u n d a n keyin dadam m ulla b o ‘lib qolgan ekan. Dalla h ik o y a s id a n esim d a q o lg a n la rin i a y tib bergan edim, ayam ju d a ham qiziqib quloq soldi, keyin dadam kelganda o‘pkaladi: — Uyga bevaqt kelasiz desam joningiz- ning h u zu rin i topib olgan ekansiz-da... — dedi. Ayam bu gapni shunday b ir ohangda ayt- diki, shu bilan: «onang to ‘kadigan zaharni b itta o‘zim y u tib o ‘tirib m an » , demoqchi ekanini h atto men ham fahm ladim . Dadam o‘zini fahm lam aganga soldi. — D iqqatm an, diqqatm an! Chilla o‘tib b o ry ap ti, ish n in g b arak a si yo‘q. Qishloq yaxshi edi, — dedi. A yam ning jon-jahoni yorishib ketdi. — U rush deb sh ah arg a ko‘chgan edik, q a n i u r u s h ? Q ish lo q q a k e ta q o la y lik ! S haharda suvdan boshqa ham m a n arsan i sotib olamiz, qishloqda undoq emas edi... 57 NATLIB.UZ Bu g a p d a n k a m p ir x a b a r d o r b o ‘lib hovlini boshiga ko‘ta rd i, ayam ni yulmoqchi bo‘ldi. — Kelin deganni xudoyi taolo ona-bolani b ir-b irid an judo qilish g a yaratg an ! Ilm u a m al b ila n b o la m n i o ‘z in g g a q a r a t i b olgansan! K am pir sup u rg in in g u stig a o‘tirib , sha- p a lo g 'in i c h a p a ra s ta q ilib ay am n i x o ‘p q arg ‘adi. K am pir h a r sa fa r q a rg ‘ishduoga qo‘l k o 4 arg an id a ayam y ig ‘lar, uning qar- g ‘ish lari d arrov bizga tegadiganday chin- qirib, 0 ‘lmasoy ikkovim izni b ag ‘rig a bo- sa r edi. D adam h a rc h a n d xunob b o ‘lsa ham, onasiga qarshi biron so‘z aytmas edi. K unlar g ‘u rb a t bilan boshlanib g ‘u rb at bilan tu g a r edi. Shu orada 0 ‘lmasoy kasal bo‘lib qoldi-yu ko‘chish to ‘g ‘risid a boshqa gap ochilm adi. K am pirning ja g ‘i b ir oz tiyildi. Bolasining kasal bo‘lishidan y urak oldi- rib qolgan ayam n im a q ilis h in i, o ‘zin i qayoqqa u rish in i bilm ay, fe ’li tez bo‘lib, d adam ga, h a tto k a m p irg a ham shovqin soladigan bo‘lib qoldi. K am pir bolaning kasal bo‘lishiga b irdan-bir sabab ayam ning « k a s o fa t» lig i deb b ils a ham q o ‘shnoch t o p t i r d i . Q o‘s h n o c h k e lib 0 ‘lm a s o y n i xipchin bilan savalab ko‘chirdi, qora tovuq s o ‘yib q o n la d i. B an d i esh o n h a r k u n i saharda avrod o‘q ir ekan, ayam h a r kuni s a h a r la b 0 ‘lm a so y n i k o ‘t a r i b a v ro d g a b o rad ig an bo‘ldi; b ir k u n i qo‘lim ga b ir obdasta suv berib, meni ham olib bordi. Bandi eshonning k a tta hovlisi liq to ‘la 58 NATLIB.UZ x o tin -x a la j. Sovuq b o ‘lis h ig a q aram ay , ham m a ro ‘p ara kelgan joyga o‘tirib jim gina q u lo q s o lm o q d a . Y a r m id a n y u q o r i s i o y n a v a n d lik b a la n d a y v o n n in g d am id a Bandi eshon ju d a ham yoqimli tovush bilan avrod 0 ‘qim oqda edi. Tong yorishgandan keyin eshon avrodni tu g a tib fotihaga qo‘l k o ‘ta rd i. H am m a g u rilla b yuziga fo tih a to rtd i. S hundan keyin h a r kim topgan- tu tg a n in i gavdalik b ir kam pirga topshirib tarqaldi. Shu kuni kechga borib 0 ‘lmasoy ko‘zini ochdi. Hamm amiz suyundik. Ayam saharda 0 ‘lm asoyni ko‘ta rib yana avrodga ketdi. Men G‘afforjonni m aktabga qo‘yib keldim u k am pirning dod-faryodi u stid an chiqdim: ayam avroddan 0 ‘lm asoyning o‘ligini olib k e lib d i... A yam e s h ik n in g y o n d o risig a suyanib, ikki qo‘llab ja g ‘in i ushlaganicha tek tu ra r, am akim unga b ir nim alar deb tasalli bermoqda edi. Odam yig‘ildi, qavm -qarindoshlar kelish- di. P eshinda m ahalla odam lari joynamoz yopilgan zam bilni ko‘ta rib ketishdi. S hu bilan uyim iz x u d d i q ab risto n d ay jim jit bo‘ldi-qoldi. K am p ir, h a tto G ‘af- forjonning ham tovushi chiqm as edi. Qish chiqdi. D evorlarning kavagida qur- baqalar qurillab, tom va devorlarda musi- chalar hu-hulab qoldi. Qishloqqa ko‘chish haqida ayam bo‘lak og‘iz ochm agan bo‘lsa ham , dadam shuning h arak a tid a y u rg an ekan shekilli, b ir kuni xushxabar topib keldi: — Dunyoda hali ham ja n n a ti odam ko‘p, 59 NATLIB.UZ Qudashga ko‘cham iz, hovli-joy, do‘kon ham tayyor, dedi. A m akim ning qudashlik To‘raq u l vofu- ru sh 1 degan b ir ta n ish i bor ekan, shu odam dadam ning qishloqqa ko‘chish n iy a ti bor- ligini bilib: «Bizning Qudashga ham tem ir- chi yarashadi, ко‘chib boradigan bo‘lsangiz yo‘lingizga poyandoz solam iz», debdi va uy- joy, do‘kon v a ’da qilibdi. Dadam Qudashga borib uy va do‘konni ко‘rib keldi. Ko‘chishim iz aniq bo‘lib qolgandan keyin k a m p ir G ‘a f f o r jo n n i o lib a m a k im n in g uyiga ketdi. Ko‘chishim izdan b ir kun oldin ayam ikkovim iz kam pir bilan xayrlashgani bordik. K am pir yangi uyda ham on boshiga yelka aralash doka ro ‘mol yopinib, ко‘rsh a palakday bukchayib o‘tirg a n ekan. Ayam shod-xurram bo‘Isa ham siniq tovush bilan xayrlashdi: «Biz bilan ketm as ekansiz-da», dedi. Ayam bu gapni til uchida aytayot- ganini bilib tu rsam ham , «unaqa dem a», degan m a’noda sekin biqiniga tu rtd im . S hunday qilib o ‘r ik g u lin i to ‘k kanda Qo‘qondan Qudashga ko‘chdik. Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|