' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
TO‘RAQUL VOFURUSh
Yaypan ko‘chalari keng, lapkasi, oto‘yini b o r, to lla r d a b e d a n a , k o ‘c h a b o ‘yi va bozorboshidagi do‘konlarda kaklik sayray- digan obod qishloq edi. Qudash ko‘chalari to r va egri-bugri, b iro n ta do‘kon bo‘lmasa ham ko‘zim ga Y aypandan yaxshiroq ko‘- 1 K osiblarning m olini ко‘ta r a oladigan savdogar. 60 NATLIB.UZ rindi. Yo‘l b o ^ id a g i devorsiz, devori qula- gan, nuragan bog‘lar, q in g ‘ir-qiyshiq uylar- ni quchoqlab y otgan chorbog‘la r q iy g ‘os gulga k irg an , b u tu n qishloq kattak o n boqqa o‘x shardi. K ulala y urib ketayotgan arava- ning orqasidan sakrab tu sh d i, yo‘l bo‘yi- dagi guldan tu sh ib qizargan o‘rik n in g sho- xini egib g ‘o‘ra oldi, aravaga yetib olib g ‘o ‘r a n i h a m m a m iz g a u la s h d i. G ‘o ‘r a chigitdan k a tta emas edi, lekin yeganim da ham m ayoqni bahor hidi tu tib ketdi, b u tu n bahor shu chigitdakkina g V ra n in g ichiga qamab q o ^ ilg a n d ay tuyuldi. H a m m a d a la d a b o ‘ls a k e r a k , odam ko‘rinm aydi. Hammayoq jim jit, faq at qush- la r ch u g ‘urlaydi, arava g ‘ijirlay d i, ot tap- tu p qadam ta sh lay d i, so ‘liq sh iq irja y d i. K a tta k o n q a y ra g ‘och o stid ag i chim ko‘p- rik d an o‘tib chapga qayrildik, qumloq ariq bo‘yidan borib, to k chirm ashib chiqqan, chum chuqlar chuqurlashib quloqni qom atga keltirayotgan qari tera k ostida to ‘xtadik. T V raqul vo fu ru sh n in g hovlisi baqaterak- ning ostid ag i yangi darvoza, u n ing o‘zi yo‘q, bizning kelishim izni qo‘shnisiga aytib qo‘ygan ekan. Biz tu rad ig a n uy aslida yangi otxona- ning yarm i bo4lib, yo‘lakka darcha qo‘yil- gan, qolgan yarm iga ko‘cha tom ondan eshik ochilib do‘kon qilingan ekan. Y ukim iz tu s h irila y o tg a n d a K u lalan in g akasi D odarxo‘ja keldi. U qishda O rtiq oqso- qolnikidan ketgan, Q udashga kelib, bu yerda ham juvoz haydar, ko‘cham a-ko‘cha yurib yog4 so ta r ekan; «qishloqqa tem irchi keladi» NATLIB.UZ degan gapni eshitib, vofurushdan su rish tirib qarasa, biz ekanm iz. D odarxo‘ja kechgacha qarashdi. 0 ‘choq, mo‘r i qurildi, dam, sandon o‘rn a tild i. U yga poxol to ‘shaldi. K echqurun novcha, oriq b ir chol xuddi ikki-uch joyidan bukilib, sinib ketishidan xavfsiraganday ehtiyot bilan qadam bosib keldi. U ning b u rn i xuddi b ir narsadan jir- kanganday jiy rilg a n , og‘zi y arim ochiq, dim og‘i bilan g a p ira r edi. U do‘konga kirib dadam b ilan so ‘ra sh d i, keyin yo‘lakdan borib o‘r ta eshikka k irib ketdi-yu, birpas- dan keyin p atnisda to ‘r t t a non, choy olib chiqdi. V ofurush uzoq o‘tirm ad i, yonidan bog‘ichiga ikkita ko‘zmunchoq taqilgan qora h a m y o n n i o ld i, k o ‘z d a n p a n a q ilib yonboshida pul sa n ad i-d a, dad am g a b ir nechta ko‘k qog‘oz uzatdi. — Bilam an, kam xarjsiz, bizga saksonta o‘roq yasab bersangiz bas, — dedi va chiqib ketdi. Dadam ju d a x u rsan d bo‘lib ketd i, pulni sanam asdan belbog‘ining qatiga tiqdi. V ofurush k etg an d an keyin D odarxo‘ja boshini likillatdi. — P ulni oldingiz, u sta , bo pand yemang! Bu odam sof ajdaho! 0 ‘lik n in g yo g ‘in i, tirik n in g tirn o g ‘in i yeydi bu! Dadam kulib qo‘ya qoldi. L ekin D o d arx o ‘ja b ilib a y tg a n ekan. V ofurush h a r kuni, kun osha ertalab yoki kechqurun og‘zi yarim ochiq va b u rn in i jiyirganicha do‘konga kirib keladi, shoshib: «Usta, m ayda pulingiz bo‘lsa berib turing» yoki «K ulala bizga falon n a rsa k e ltirib 62 NATLIB.UZ b ersin , keyin su rish ib k etam iz» , deydi. U ning so‘rag an i arzim agan n arsa bo‘lgani uch u n «yo‘q» deb b o ‘lm as, b erilg a n d an keyin qaytarib olish noqulay bo‘lgani uchun hisobga kirm as edi. Dadam shundan bezor bo‘ldi shekilli, v o fu ru sh n in g buyurtm asiga y e ta d ig a n k o ‘m ir , te m ir b o ‘ls a h am , sh ah arg a tu sh ib bor puliga u lg u rji ko‘m ir, te m ir olib chiqdi va v o fu ru sh n i ko‘rganida kam xarjligidan noliydigan bo‘ldi. V ofurush h a q iq a ta n «keyin su rish ib » k e tila d ig a n uchun hech n arsa so ‘ram aydigan bo‘ldi, lekin boshqa yo‘lga o‘tib oldi: do‘konga tez-tez kelib «darrov bittagina» tesha yo d o sk a lla , yo bo sh q a b iro n n a rs a yasab berishni so‘ray digan bo‘ldi. Dadam xunob bo‘lar, lekin uning so‘rovini qaytarolm as, K ulala m iyig‘ida kulib: « 0 ‘likning yog‘i- yu, tirik n in g tirn o g ‘i», deb qo‘yar edi. Dadam v o fu ru sh n in g saksonta o‘ro g ‘ini b e r is h , s h u b ila n b ir g a a rp a g a o ‘ro q tu s h g u n c h a y a n a k o ‘p g in a o ‘ro q yasab qo‘yish uchun azondan xuftongacha do‘kon- dan chiqm ay qo‘ydi; og‘ir ishda K ulalaga tez-tez dam berish uchun meni dam ga soldi. Men ham sh u lar q ato ri ishlab, kuni bo‘yi dam bosardim . Dadam sak so n ta o ‘roq u stid a n bo‘nak o lg a n id a k u n ig a y asay d ig an o ‘ro g ‘in in g b ir qism ini v o fu ru sh g a berib, qolganini o‘zi so tish n i ko‘zlagan ekan, biroq vofu ru sh h a r kuni kechqurun b u rn in i jiy irg a n ich a d o ‘k o n g a k irib , bo r o ‘ro q n i olib ketaverdi. Dehqon arpa, beda, b u g ‘doyni о‘rib olish 63 NATLIB.UZ uchun bu kunlarda faqat o‘roq so‘rar, boshqa hech q a n a q a is h k o ‘ta r ib k elm as ed i. V ofurush b ir kuni kechqurun kelib tayyor o‘ro q larn i c h ip ta g a o‘ray o tg an id a dadam y o tig ‘i bilan arzin i aytdi: — Bo‘nakka bergan pulingiz ko‘m ir bilan tem irga ketib qoldi, choy-chaqaga bir-ikkita o ‘ro q ta s h la b k e tm a s a n g iz b o la -c h a q a qiynalib qoldi. V ofurush, og‘zi y arim ochiq, b u rn in i jiyirganicha dadam ga qarab qoldi-yu, ancha- dan keyin dim og‘i bilan: — Yana besh-o‘n ta n g a pul beraym i? — dedi. — Yo‘q, qulluq, — dedi dadam , — a w a l qarzni u zay... H ar k u n i b ir-ik k ita o‘roq tashlab ketsangiz bas... V ofurush o‘roq o‘ralgan c h ip ta n i chilvir bilan mahkam bog‘lar ekan, to ‘n g ‘illadi: — Unda qandoq bo‘ladi?.. U nda saksonta o‘roqni qachon olam anu qachon sotam an? 0 ‘roqdan m enga b ir nim a qoladigan bo4 Isa m a v su m id a q o la d i, m a v su m id a n k ey in u stig a b ir nim a qo q o g ‘o z la rn i s h a r a q la tib sa n a b b e rd im , qo‘lingiz m o4may pul ko4rd i. Bozor menga ko4k qog4oz berm aydi, xudo bersa tom izadi, xolos. Men tom ganini yalaym an. Dadam hazilga oldi: — N im a q ila y , k o 4k q o g 4o z in g iz n i qaytarib beraym i? V ofurushning achchig4i keldi. — L afzin g izd an q ay tasiz m i? O dam ga p u ld a n h a m , m o ld a n h am k o 4r a la fz 6 4 NATLIB.UZ k erak d ir deyman! M ayli, lafzim yo‘q, odam- garchiligim ning tag i teshik, desangiz shun- ga qarab gaplasham iz! Dadam indam adi, lekin bunaqa indam as- lik in d ag an d an yom onroq edi. V ofurush keyinchalik: «Bir ochga, b ir y alan g ‘ochga te g m a» , deb o 4y la g an b o ‘lsa k e ra k , h a r kuni b ittad an o‘roq tashlab ketadigan bo‘ldi. Shundan keyin dadam x u fto n d an keyin ham ishlab, o‘zimiz uchun o‘roq yasaydi gan, K ulala v o fu ru sh g a tegishli o‘roqlar- dan «urib» bozor k u n la ri sotib keladigan bo‘ldi. Biroq v o fu ru sh K ulalani bozorda tu tib olibdi, bir-ik k i shapaloq u rib , qo‘li- dagi u chta o‘roqni to rtib olibdi. K ulala yig‘- lab keldi. Dadam indam adi, lekin b ir qo- shi baland, b ir qoshi p ast bo‘ldi. Bu uning nihoyatda d a rg ‘azab bo‘lgani alom ati edi. K echqurun ran g -q u ti o‘chgan D odarxo4- ja keldi, K ulaladan bir-ik k i og‘iz gap so‘- radi-yu, qo‘lidan ushlab, yo‘lakdan dikang- latg an ich a o‘r ta eshikka tom on olib bordi, eshikni qoqdi. V ofurush tovush berdi, an- ch a d an keyin kelib e sh ik n i ochdi va D odarxo^aning avzoyini ко ‘rib dang qotib qoldi. D odarxo‘ja K ulalani bo‘ynidan u sh lab ita rib yubordi. K ulala v o fu ru sh n in g oyog‘i ostiga yiqildi. — U r, dayus!— dedi D odarxo‘ja K u la lani ko‘r s a tib ,— bo b ir u r, o‘ldir! V ofurush jon talv asasid a beixtiyor: — Usta! — deb baqirdi. Dadam uning to v u sh in i a lb a tta eshitdi, lekin kelm adi. D odarxo‘ja vo fu ru sh n in g yoqasidan ush- 3—937 65 NATLIB.UZ lab b ir siltad i. V ofurush do‘mbaloq oshib ketdi, keyin d arrov o‘rn id an tu rd i, yana: «Usta! Ho m usulm on odam bormi!» deb baqirdi. Dadam yugurib keldi, vofu ru sh g a h a m la q ilm o q ch i b o ‘lg a n D a d a rx o ^ a n i ushladi, urishib ko‘chaga tomon surib ketdi. V o fu ru sh d a rro v u y ig a k irib , e s h ig in i zanjirlab oldi. V ofurush ikki kun ko‘rinm adi. U chinchi k u n i e rta la b dad am n i am in c h a q irtird i. A m in dadam ga dashnom b erib d i: «Qari odam ni u rd irib s iz , bu s a fa rc h a m a ’zu r ko‘ram iz, lekin bundan keyin qadam ingizni bilib bosing, qishloqning darvozasi bor» debdi, dadam ning b ir o g ‘iz gapiga ham q u lo q s o lm a b d i. M a ’lu m b o ‘lis h ic h a , D odarxo‘ja qishloqdan b a d a rg ‘a qilinibdi, otqorovul uni Qo‘qon yo‘lining yarm igacha eltib qo‘yibdi. • Dadam ning qilm ishini am in bu safarcha «m a’zur» ko‘rg an bo‘lsa, v o fu ru sh ham m a’z u r k o ‘ra rm ik a n ? Dadam ta sh v ish g a tushib, boshqa hovli va do‘kon qidirib qoldi. Biroq «qari odam ni», yana TV raqul buvani u rd irg a n kelg in d ig a hech kim boshpana b e rish n i xoh lam as, m ojaro t o ‘g ‘risid a g i gapga quloq solmas edi. Dadam y ig ‘ilib qolgan o‘ro q larin i olib jum a kuni Yaypan bozoriga ketdi. U ning m aqsadi faq at o‘roq sotish emas, Y aypan dan hovli, do‘kon so‘roqlash edi. K u la la d o ‘k o n n i o ch ib o ‘t i r d i . Men kelganim izdan beri dam bosib b o lalarg a qo^hilm aganim uchun o‘zim yakka o ‘ynab ketdim , tu p ro q ko‘chalarni, qumloq anhor 66 NATLIB.UZ bo‘y larin i kezdim , kim sasiz b ir boqqa kirib yarim do‘ppi javpazak pesa1 te rib chiqdim , anhor ko‘prigidan oyog‘im ni o siltirib o‘ti- rib pesa yeb o‘tirg an im d a birdan ko‘nglim to ‘ldi-yu, ko‘kragim dan y ig ‘i 0 ‘rn ig a b ir kuy otilib chiqdi, kuy ko‘kragim dan c o i n in g so ‘zlarin i yetaklab chiqdi: «Qaerga borsam kelgandim an... bolalar o‘yinga qo‘- shm aydi...». M ing‘illab o‘tirib uxlab qolib- m an. B ir v a q t k o ‘zim ni ochib qarasam , tepam da m endan ancha k a tta b ir bola ash- ta rx o n gilosning sh ig ‘il meva qilgan b ir shoxini pichoq bilan yo‘nib tu rib d i. Men uyqusirab «shu o‘rik n in g egasi bo‘Isa ke ra k , h o z ir m eni u rad i» d eg an xayolda qolgan o‘rik n i bolaga tu td im . Bola o‘rik n i indam ay oldi, b ir-ik k itasin i yedi, m eni ur- m adi, tem irchining bolasi ekanim ni eshitib, y ak tag in in g cho‘ntag id an b ir hovuch qop- qora ash tarx o n gilos olib berdi. Gaplashib qoldik. B olaning o ti X oliq ekan. 0 ‘rto q bo‘lib qoldik. A n h o rn i bo ‘ у lab yuqoriga qarab ketdik. Xoliq ko‘pdan beri pichog‘ini c h a rx latish n i orzu q ilar, lekin akasi pul b erm a g an i u ch u n bu o rz u sig a yetolm as e k a n , m en K u la la g a a y tib c h a r x l a tib berm oqchi bo‘l-dim. Orqa ko‘chadan yurib T o ‘r a q u l v o f u r u s h n i n g c h o r v o g ‘ig a yetganim izda, Xoliq baland devor ostidagi o m b u r g a q o ‘lid a g i g ilo s n in g s h o x in i tash lad i va m ening hayron bo‘lib tu rg a- nim ni ко‘rib: «X ayri oladi» dedi. X ayri T V raqul v o fu ru sh n in g x o tin i ekan. Men 1 Javpazak pesa — chala pishgan, dum bul o‘rik. 67 NATLIB.UZ uni ko‘rg an em asm an, v o fu ru sh n in g xotini borligini ham bilm as edim. V ofurush o‘rta eshikni k etg an id a tash q arid an , kelganida ichkaridan qulflab olar, x otinining to v u s h i n i h am c h iq a r m a s e k a n . Bu a r i q vofurushning chorvog‘i va hovlisidan o‘ta r, X ayri ariqqa sav at to ‘sib, Xoliq oqizgan n arsalarn i tu tib olar ekan. V ofurush h atto chorvog‘ eshigini ham qulflab hech qayoqqa chiqarm aydigan bu xotin nim a qilib o‘tir a r ekan? Shu kuni уоЧакка kelib quloq soldim . Hovli jim jit, a riq b ir qiyom da sh o v u llay d i, chorvog* tom onda b a ’zan b arra m a’raydi; qaerdadir s a riq s o ‘p iyon k iy o v la y d i... B ir ozdan keyin h o v lid an ta p -tu p va s h ild ira g a n , jirin g lag an to v u sh esh itild i. E shik yoni- d ag i y o n g ‘oqqa ch iq ib q a ra d im . K a tta h o v lin in g b ir c h e k k asid a k ic h k in a g in a , lekin k a tta xotinlar-day uzun oq ko‘ylak kiygan, boshiga faran g d u rra o‘rag an bir qiz chochpopuk va bozvonini jirin g la tib to ‘p o‘ynam oqda edi. M en K u la la n i X o liq n in g p ic h o g ‘in i charxlab berishga ko‘ndirdim va shu muno- sabat bilan voqeani aytib berdim . N am ozgar p ay tid a dadam Y aypandan keldi. K ulala m endan eshitgan gaplarni dadam ga ayta- yotganida v o fu ru sh n in g uyidan dodlagan ovoz ch iq d i. D adam , K u la la uchovim iz y u g u rib y o ‘lak k a chiqdik. Qo‘ni-qo‘shni keldi. B ir qancha erkak-ayol y ig ‘ildi. Birov eshikni qoqdi. X ayri hamon dodlar, big‘illar ed i. K im d ir v o fu ru s h n in g n o m in i a ta b c h a q ir d i. I c h k a r id a n ja v o b b o ‘lm a d i. 68 NATLIB.UZ X a y rin in g goh b o ‘g ‘iq, goh c h in q irg a n to v u sh ig in a e s h itila r edi. B irov eshikni ikki-uch tepdi, bo‘lm agandan keyin eshikka tarm ashib chiqdi va shovqin soldi. — T V raqul buva, bas, bo‘lm asa bostirib kiramiz! — dedi. Hayal o‘tm ay cholning han sirash i eshi- tildi-yu, zanjir shiriqlab, eshik k a tta ochildi. Nim a bo Tib dadam ham m adan oldinda tu rib qolgan ekan, chol esh ik d an chiqa solib dadam ga baqirdi: — H a, ha, meni yana u rd irg an i odam boshlab keldingmi? — dedi va ham la qildi. Dadam orqaga chekindi. — Men odam boshlab kelganim yo‘q, h am m a n in g o ‘z q u lo g T b o r. B iro v n in g bolasini oTdirib qo^asiz-ku!.. — dedi. O dam lar oraga tu sh d i. Biroq chol hech k im g a q uloq so lm asd an d ad a m g a o ‘sh- q ird i. — Nim a ishing bor, men sening xoti- ningni urayotibm anm i? Qizing boTsa qo‘y- nim ga solib qo‘y, ana undan keyin gapir! — dedi, keyin odam larga yuzlandi: — Kim ekan u uyim ga bostirib kiradigan? V ofurush shovqin solib ham m ani haqorat q ilav erg an d an keyin: «B ostirib kiram iz» degan y ig it uni belidan olib uloqtirib yubor di. V ofurush yelka aralash boshi bilan tu s h di. K im dir uni tu rg T zib qo‘ydi. V ofurush o‘ng chakkasini ikki qoTlab ushlaganicha bo'gT q tovush bilan voyvoy-lab ko‘chaga tomon yo‘naldi, eshikdan chiqqanidan keyin tovushi ochilib ketdi. — K elgindining dastidan dod! Tojiboy 6 9 NATLIB.UZ am in , fu q a ro la rin g d a n x a b a r o lasan m i, yo‘qmi! Tojiboy amin!.. V ofurush uzoqlashgan sayin q attiq ro q b aq irar edi. H am m a jim bo‘lib qoldi. K im dir: «Qochaver!» deb yugurganicha chiqib k e td i. B irov xunob b o ‘lib, b irov k u lib , b iro v so ‘kinib, ham m a ta rq a la boshladi. A yollardan b ir necha kishi vo fu ru sh n in g uyiga kirib ketishdi. K o‘cha eshigi oldida dadam v o fu ru s h n i o tib u rg a n y ig itd a n o‘pkaladi. — Chakki qildingiz, uka, m ana endi men baloga qolaman, — dedi. Y igit v o fu ru sh n i ch ap arasta qilib so‘kka- nidan keyin: — Qo‘rqm ang, u sta, qayoqqa ch a q irtirsa, biz ham boram iz? — dedi. U ning so‘zini b ir necha kishi m a’qulladi. X uftondan kechroq dadam ni am in chaqir tird i. Dadam d arrov chiqib boyagi qo‘ni- qo‘shniga xabar berdi. Mojaro u stid a odam ko‘p edi, lekin dadam bilan b irg a sakkiz kishi bordi, xolos. V ofurushning uyiga kirg an x otinlardan b iri kelib m o ja ro n in g sab a b in i ayam ga aytib berdi. V ofurush hovlining b ir chek- kasidan b ir-ik k ita mevasi qolgan gilosning shoxini topib olibdi-yu, «Buni senga kim b erd i?» deb so‘rabdi, X ayri «Ariqdan oqib keldi» degan ekan do‘pposlay beribdi. Dadam ko‘p o‘tm ay qaytib keldi. Amin gapni ko‘paytirm abdi, odam larning gapiga ham quloq solm abdi, dadam ga: «Qishloqdan b eto ‘xtov ко4chib keting!» debdi. Dadam Yaypanda uchrab qolgan am akim ning qay- 70 NATLIB.UZ natasi u sta T urdialidan besh-olti tan g a qarz olib kelgan ekan, shu yerda boshini bog4lab o‘tirg a n v o fu ru sh n in g bo‘nagidan qolgan haqini, uyi va do‘kon ijarasini beribdi, orani ochiq qilibdi. U sta T urdiali B uvaydida tu ra r, Yaypan- ga b ir ish bilan kelgan ekan, Buvaydini da dam ga m aqtabdi: « 0 ‘n ikki m achitlik k a tta q ishloq, te m irc h i z o tid a n b itt a o ‘zim », debdi. Shunday qilib Yaypanga em as, Buvay- diga ko‘chadigan bo‘ldik. E rtasig a ko‘ch- k o ‘ro n va d o ‘k o n n in g a sb o b -u sk u n a sin i aravaga o rtib Qo‘qonga yo‘l oldik. Dadam bizni am akim ning uyiga qo‘yib, o‘zi do‘kon topgani Buvaydiga boradigan bo‘ldi. Yo‘lda am akim bilan kam pir ko‘z oldim ga kelib, meni g ‘am bosdi, yashiriqcha yig‘ladim. Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|