' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
S h a fto li s h o x i larzon,
H a r narsadan q iz arzon, B a h o sin i s o ‘rasang, Qalami k o ‘y la k , b o ‘z is h to n ... degan ashula o‘shanda chiqqan edi. Toleyim izga sigirim iz tu g 4 b berdi. Biz t u t x o ‘rlik d a n s u tx o ‘rlik k a o ‘td ik . S u t, qaymoq, qatiq, yog4, suzm a, q u rt... B a’zan sut-qaym oqni donga alish a r edik. X iyla jonim iz k irib qoldi. Dadam b a ’zan hazil- lashib ayam ga: “S igirning dum idan mah- kam roq ushla, bu jonivor bizni qilko‘prik- dan o‘tkazib qo‘yadi”, derdi. Men b a ’zan ish bo‘lganda d am garlik, b e k o rch ilik d a d o ‘kon p o y lash d an ozod bo4lib, qo4riq d a sig ir boqadigan bo4ldim . 1 Sim — hozirgi F a rg 'o n a sh ah ri. 127 NATLIB.UZ D adam h a r k u n i e rta la b y arim so ‘m ga tu y a n in g ko‘ziday zog‘ora non olib beradi, men shu ketganim cha nam ozgarda qaytar- dim . Qo‘riqda m endan boshqa molboqar bolalar ham bor, biz payt poylab birbiri- m izning sigirim izni em ar edik. H am alning o‘rta la rid a javob berilgan m ard ik o rla r jav zan in g b o sh larid a b itta - dan-ikkitadan bo‘lib kela boshladi. B ularning qay tish i qishloqqa vabo ora- lagan k u n larg a to ‘g ‘ri keldi. K o‘cham izning ox irid ag i go‘ng to ‘ki- ladigan m aydonda bo‘y ra darvoza bo‘lib, bu A bdurahm on buva degan ayolm and bir m o‘ysafid dehqonning qo‘ra si edi. Choi uch o‘g ‘lini u y la n tirg a n ,b e sh ta qizini uzatgan, sakkiz oila, b ir dunyo nevara-chevara bo‘- lib, qo‘rad a qariyb b ir m ahalla odam tu- r a r edi. B ir h a fta ichida m ana shu qo‘ra- dan u ch ta o‘lik chiqdi. U ndan keyin A bdu rahm on buvaning bozorboshilik jiyani qazo q ild i. U n in g y ig irm a si o ‘tm a y tu rib A b durahm on b u v an in g o ‘zi v a fo t e td i. Qishloq bo‘ri oralagan qo‘tonday besaran- jom bo‘lib qoldi. M achitlar to ‘la — ham m a, h a tto dadam ham nam ozxon bo‘lib qoldi. Bemahal qichqirgan xo‘roz, yer tirm alay- digan itla rg a qiron keldi. K im dir go‘ris- tondan qaytgan to b u tn i to ‘nk arib qo‘yma- gan ekan, odam lar uni alam on qilib yubo- rishayozdi. A llaqaysi m ozorning go‘rid a chilla o‘tirg a n b ir aziz A bdurahm on buva to ‘g ‘risid ag i gapni eshitib: * 0 ‘sha qo‘ra- dan chiqqan eng birinchi m urdaning oyog‘i ch alm ash ib qolibdi, m u rd a n in g oyog‘i ' 128 NATLIB.UZ chalm ashsa, u ru g ‘in i to rta d i” debdi. A bdu rahm on buvaning uzoq-yaqin ham m a qarin- doshlari jon achchig‘ida oyoqqa bosishdi va o‘sha m urdaning qabrini ochib, oyog‘i- ni to ‘g ‘rilab q o ^ g a n i qishloqning o‘rtasi- d ag i te p a lik — go‘ris to n g a y ig ‘ilish d i. Talay tom oshabin ham bor edi. B iz,bolalar d a ra x tla rn in g sh o x ig a , to m la rg a chiqib uzoqdan qarab tu rd ik . Y ig‘ilgan odam lar orasidan yiqi-sig‘i eshitilib tu rg a n ed i,b ir- dan g ‘ovur ko‘tarild i-y u , у ana tin d i. Bir- ozdan keyin y an a y ig ‘i-sig ‘i b o sh lan d i, lekin uzoq davom etm ay d a rro v jim idi. Odam lar asta-sekin tarq alish d i. Shu bilan A bdurahm on buvaning u ru g ‘idan boshqa hech kim o‘lm adi. O radan uch-to‘r t kun o 4 a r-o ‘tm as dadam “qishloqqa vabo kel- gani ro st shekilli, Isom iddin ellikboshini olib k e tib d i” , deb keldi. S hundan keyin ajal k alx at sin g ari qishloq u stid a jim gina parvoz qilib, h a r k u n i b ir, b a’zan ikki, h a t to uch xo-nadonni qon qaqshata boshladi. Qishloq vahim a ichida, hech kim uyidan chiqm as edi. Qo‘shnim iz H atam sam ovarchi qazo qildi. Jan o za o‘qigani, to b u t ko‘tar- gani odam bo‘lm ay, o‘lik peshingacha tu rib qoldi. M ard ik o rlarn in g kela boshlashi m ana shu k u n larg a to ‘g 4 i keldi. H ar k u n i qishloqning h a r tom onidan y ig ‘i chiqadi — birov vabo у о ochlikdan o‘lgan,yo qazo qilgan biron kishining mar- dikorga k etg an yaqin k ish isi kelgan, yo bo‘lm asa m ardikordan qaytgan kishi birov ning o‘lim i xabarini olib kelgan ЬоЧаг edi. 5 - 9 3 7 129 NATLIB.UZ S u n b u lan in g o x irla rig a c h a k o ‘p hov- lila r, b u tu n -b u tu n m a h a lla la r h u v illab b oy q u sh x o n ag a ay la n d i. Bu h o v lila rd a p ish g an m e v ala r, y eg an i odam Ь о Ч т а у yoki odam lar b azar qilib, to ‘kilgan joyida chirib, shoxida qolib k e ta r edi. N ihoyat o‘likdan «er to ‘ydi» — vaboning sh id d ati su sa y d i. K u z n in g m adadi b ila n ochlik ham sepsildi. O dam larga b ir oz darm on k irdi. Qo‘qonlik am ald o r ay tm o q ch i «posh- sholik o 4z iz z a ti b ilan poyezdga solib yuborgan» m a rd ik o rla r m ezonga qolmay batam om yetib kelishdi, «izzatini bilm ay qochib ketganlarga» aza ochildi. Uzoq y u rtla rd a n kuzga yaqin yetib kel gan m ard ik o rlar «Lenin», «Bolishbek» de gan so‘zlarn i olib kelishdi. Bu so k a tta am m am ning o ‘gay o ‘g ‘li Saidak- barxon eshondan bildik. Bu odam eshon bo‘lsa ham m ening ta- sa v v u rim d a g i u zu n soqol, sa lla si k a tta , ko‘zini yum ib tasbeh o‘g irib o‘tira d ig a n eshonlardan em as edi. Saidakbarxon sha- h a rd a k o ‘rg a n -e s h itg a n la rid a n g a p irib , ikki x uftongacha o‘tird ik . Bu orada ayam menga «yotgin» deb ikki-uch xo‘m raydi, men h a r sa fa r turm oqchi bo‘lib yana o‘tirib qolar, ko‘zim ni g ‘ijim lab kelayotgan uyqu- ni qochirish uchun ko‘zim ga sekin tu fu k surkab qo4y a r edim. Saidakbarxon Lenin to 130 NATLIB.UZ oqposhshoni yiqitganini, u ru sh n i to ‘x ta tish to ‘g ‘risid a girm on poshshosiga ham so‘zi 0 ‘tg a n in i m aqtadi, lekin «boy bilan kamba- g ‘alni b arav ar qilaman» degan niyatidan kuldi. — X om s u t e m g a n b a n d a s h u - d a , bo‘yidan b ir qarichgina yuqoriroqqa chiqsa, d a r ro v x u d o y i ta o lo n in g so y a sig a tig* u rad i. N am rud ham shunday qilgan, xudo- ga o‘q o tg an ... X udoning azm i bilan birov boy, birov kam bag‘al bo‘libdi, besh panjani b arav ar qilib bo‘la r emishmi! S aid ak b arx o n e rta s ig a azonda, q a ttiq yom g‘ir yog Mb tu rg a n ig a qaram ay, Bachqir qishlogMga o‘tib ketdi. Yomg*ir peshindan keyin tin d i. Besaran- jom qora b u lu tla r orasidan oftob mo‘raladi. K o‘chada qunishgan odam lar paydo boMdi. Do‘konimiz oldiga b ir necha kishi y ig ‘ildi. H am m aning og‘zida h ar xil gap, lekin bu g aplarning eng qizigM Lenin to ‘g ‘risidagi gaplar edi. Dadam Lenin boy bilan kamba- g ‘aln i b a ra v a r qilm oqchi ek a n in i ay td i. Bunga birov tushunolm as, birov ishonm as edi. A lilaylak boshining orqasini qashlab turib: — Xo‘p, — dedi Lenin boy bilan kamba- g ‘a ln i b a r a v a r q ila r e k a n , q a n a q a s ig a b arav ar qiladi, boyni kam bag Gapga aravasoz u sta N u ’mon aralashdi: — K am bag‘alni boy qilsa ham boyga ziyon, boyni kam bag‘al qilsa ham boyga ziyon; h a r n ech u k , L enin d eg a n i kam - 131 NATLIB.UZ b a g ‘a ld a n c h iq q a n o d a m g a o ‘x s h a y d i, kam bag‘al bo‘lganda ham kam bag‘allikning jabrini juda ko‘p to rtg a n odam bo‘lsa kerak. Leninning bu n iy ati oqposhsho yiqilgani bilan h u rriy atd an um id uzib jim jit bo‘lib qol- gan qishloqni ju nbushga k eltird i. «H urri- yat» degan gap yana bosh ko‘ta rd i, lekin endi o d am larn in g a m a ld o rla rg a d a ’vosi, h u rriy atd an um idorzulari aniq va buning m ag ‘zida b o y k am b ag ‘al, a m a ld o rla rn in g zulm i, boylarning jab ri, norozilik y o tar edi. A m ald o rla rn in g b o ‘yni q isild i, b o y lard a parishonlik yuz berdi. Ilg ari yuzboshining o ‘ld irilg a n lig i q ish lo q n i badnom q ilg an voqea, shu m unosabat bilan to ‘ra la r haydatib k etg an k ish ila r y u rtn i baloga q oldirgan «kasofatlar» hisoblansa, endilikda, bu voqea B u v ay d in i q ish lo q la r o ra sid a m o‘ta b a r, to ‘ra la r haydatib ketgan k ishilardan bedom- darak k etg an lari «rahm atlik», qaytganlari «azam atlar» b o ‘lib qoldi. Y uzboshi uch bo‘lak qilingan o‘sha jodini kim yasaganligi tilg a olinishidan dadam ilg a ri qo‘rqsa, endi «o‘sh a jo d in i m en y a s a g a n edim » deb keriladigan bo‘lib qoldi. O damlar n im an id ir k u ta r, bu gaplar va bu hodisalar k attak o n b ir voqeaning ara- fasiga o‘xshar edi. B utun yoz tashvish-tahlikada o‘td i. Bir- biriga qarshi, bir-biriga qovushm agan h ar xil x ab arlar... K uzda dadam Qo‘qonga borib keldi. U ning sezishicha, sh a h ar notinch, ham m aning ichi to ‘la gap, lekin hech kim yorilib b ir nim a demas ekan. Kech kuzakda: «Toshkentga Leninning 132 NATLIB.UZ o‘ng qo‘li — Bolishbek kelipti» degan gap ta r q a ld i. O ra d a n b ir oy o 4 a r - o ‘tm a s , «Bolishbek Qo‘qonga kelayotgan em ish», d e g a n x a b a r k e ld i. H am m a k o ‘c h a d a , sam ovarlar liq to ‘la odam. Qishloqda tayinlik b ir gap aytadigan odam yo‘q, y u rt og‘alari ko‘rinm aydi. Chilon qori Qo‘qonga ketgan ekan, «musulmonobod bo‘ladi», degan gapni topib kelibdi. Hademay «bachqirlik E rgashni oq kigizga solib xon ko‘ta rib Qo‘qonga olib ketishibdi» degan xabar tarq ald i. B achqir B uvaydiga yaqin qishloq, Ergash m ashhur o‘g ‘riboshi bo‘lib, Sibirga borib kelganligi ham m aga m a’lum ekan, ham m a hayron. — M usulmonobodni E rgash qilar em ish mi? O radan b ir oz v aq t o‘tib, Qo‘qonda uru sh boshlanib ketdi. Y ong‘in sh u ’Iasi Buvay- didan barala ko‘rin ib tu r a r edi. H ar kuni shomdan keyin ham m a tom da. Biron h afta d an keyin «E rgash y ig itlari bilan Qo‘qondan qochibdi», degan xabar keldi. Omon-omon bo‘lgandan keyin oradan o‘n kuncha o‘tkazib tu rib , dadam am akim bilan onasi va am m am dan xabar olgani Qo‘qonga borib keldi. Qo‘qonda ra sta la r, kapponlar kuygan, ko‘p joylar vayron bo‘lgan, lekin s h a h a r tin c h ek a n . D adam d o ‘konim iz oldiga y ig ‘ilgan odam larga shu to ‘g ‘rid a gapirib berdi. — Lekin, — dedi kulib, — o‘risn in g yax- shisi endi kelibdi: yo‘lakda to ‘qnash kelib qolsang chetlanib yo‘l b eradi. A g ar shu 133 NATLIB.UZ u ru s h d a E rg a s h n in g q o ‘li b alan d kelsa bormi, bilmadim nim a bo‘lar edi... A lilaylak so‘rab qoldi: — Bolishbekni o‘z ko‘zing bilan ko‘r- dingmi, qanaqa odam ekan? — Ko‘rm adim . — dedi dadam , — cha- m am da B olishbek b i t t a odam b o ‘lm asa kerak. O radan ko‘p o‘tm ay Buvaydiga E rgash qo‘rboshi y ig itla ri bilan keldi. U ning y ig it la ri Eshon buvaning karvonsaroyiga, o‘zi m ingboshining uyiga tu sh d i. Dadam b izn i o‘sh a zam oni Tolliqdagi oshnasinikiga olib ketdi, chunki ichi to ‘la adovat bo‘lgan Valixon so‘fi «bu odam ko‘k shapkali to ‘ra la r bilan oshnachilik q ila r edi», deb E rgashga chaqsa, holimiz nim a kechishi nom a’lum edi. Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|