' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
DUKChI EShONNING KO‘LANKASI
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
DUKChI EShONNING KO‘LANKASI
To‘ra la r shuncha odam ni haydatib ketdi- yu, go‘yo qishloqning tepasiga shapkasini ilib qo‘ydi: xalq ham on engashib tu rg an - day, ham m ayoq jim jit, na b iro n to v u sh chiqadi, na oh-voh. A lilaylak aytm oqchi, «yig‘lagan ham yengiga y ig ‘lar» edi. 117 NATLIB.UZ T V ra la r h ay d atib k e tg a n o d am lard an b iri, y o ‘q, u la rd a n b iri em as, an g lash il- movchilik orqasida to ‘pga qo‘shilib ketgan M adrayim degan b ir y ig it Qo‘qondagi «Oq uy»da besh oy yotib qaytib keldi. S oldatlar b an d ilarn i U chko‘p rik d an haydab o‘tayot- ganda bu y ig it nim a bo‘lib ko‘p rik n in g u stid a tu rib qolgan ekan, oldingi so ld atlar in d ash m ab d i-y u , o rq a d a g ila rd an b iri uni to ‘pdan chiqib qochmoqchi bo‘lgan bandi gum on qilib, m iltig ‘ining qo‘ndog‘i bilan yelk asig a b itt a tu s h irib d i-d a , b o ‘y n id an ita rib to ‘pga qo‘shib yuboribdi. S oldat, to ‘ra yo biron am aldor b ir nim a qilsa «ne ga, nim a uchun» deb so‘rash hech kim- ning xayoliga kelm aydigan bo‘lgani uchun M adrayim to ‘pga q o ‘sh ilib k e ta v e rib d i. T urm ada uni ro ‘y x atg a yozib qo‘yishibdi, eh tim o l, b a n d ila rn in g o ‘z la ri jo ‘r tta g a yozdirishgan bo‘lsa: yaxshigina ovozi bor, b a’zan o‘zi qo‘shiq ham to ‘q ir ekan: O sm ondagi p a rra n d a la r borib a y tin g la r, F a rza n d in g iz Q o'qondagi «Oq uy»da, denglar. S im -sim d ed im , s im la r d edim , sim la r q o ‘y n im d a , Zarra g u n o h m en da b o ‘lsa qilich b o ‘y n im d a ... Besh oy o ‘tib M ad ray im n in g b u tk u l g u n o h siz lig i m a ’lum b o ‘lg a n d a n keyin kulib-kulib qo‘yib yuborishibdi. M adrayim m ardik o rlik d an qochib kelgan va qo‘lga tu sh ib qam algan ikki qochoq bilan ham gap b o ‘lib d i. B u la r m a rd ik o rlik k a b o rilg a n y u rt — «sovuq do‘zax» deyishibdi, u yer- dagi m ehnat, tirik c h ilik n in g «m aqtov»ini 118 NATLIB.UZ xo‘p keltirish ib d i: b u rn in i, qulog‘ini, oyoq- qo‘lin i sovuqqa o ld irib , p uchuq, chinoq, cho‘loq bo‘lg an larn in g hisobi yo‘q; qo‘li, oyog‘i kesilib, keliga o‘xshab qolgan sho‘r- lik lar ham bor ekan; ochlikdan, sovuqdan o ‘lg a n la rn in g o‘ligi k o ‘m ilm ay yirtq ich - larg a yem bo‘la r ek an ... M ardikor olinayot- gan k u n la ri «m ardikor o‘lsa sandiqqa so lib tik k a k o ‘m a rm ish , oyog‘id an osib m o‘miyo olarm ish» degan m ish-m ishlar bu gaplarning oldida hech narsa bo‘lmay qoldi. L aylakqor u rib tu rg a n b ir k u n edi. B irdan bozorboshida dod-faryod ko‘ta rilib qoldi. Dadam xabar olib kelgani meni bo- zorboshiga yubordi. T im ning ostiga be- hisob xotin-xalaj to ‘plangan, qiy-chuv, bo la la r y ig ‘la g a n ... «U ying k u y sin , m in g boshi!» «Bolang o‘lsin, yuzboshi!» K a tta m a c h itn in g im om i S h a ro fid d in so ‘rig a chiqib ayollarga xitob qildi: — M usulm onlar! Y u rt buzuqi kazzob- la rn in g so ‘ziga inonm anglar! Y arim pod- shohim iz K u ro p atk in h a z ra tla ri qo‘l ostla- rid a n m ard ik o rlik k a k etg an farzan d lari- ning holidan h a r kuni va h a r soat xabar olib tu rib d ila r. H am qishloqlarim iz xudo- ning panohida va podsho h az ra tla rin in g h im o y atid a sog‘-salom at riz q la rin i te rib yeb y u rib d ilar. Inshoollo, yaqin fu rsa td a diydor ko‘risham iz, Iloho, omin!!. H am m a g u rillab fo tih ag a qo‘l ko‘ta rd i. A yollar birpas jim bo‘lib yana yig‘i, g ‘uvur, shovqin-suron, q a rg ‘ish boshlandi. Hech qachon shop-shalop taqib yurm agan m ingboshi sh o p -sh alo p n i ta q ib , m iltiq li 119 NATLIB.UZ uchta y igiti bilan tim ga kirib keldi. A yollar birpas jim bo‘lishdi-yu, yana ham qattiq ro q shovqin-suron ko‘tarish d i. — Uying kuygur mingboshi, erim ni topib ber! — B arqadar topm agur, bolamni topib ber! M iltiqli y ig itlarn in g d ag ‘d ag ‘asi, havoda o‘y n a g a n q am c h ilar ham a y o lla rg a k o r qilm as edi. B ir xotin, p aran jisi boshidan tu sh ib k etg an ig a q aram ay, shovqin sol- ganicha alam onni yorib o‘tdi-yu, qo‘lidagi b o la s in i m in g b o s h in in g o y o g ‘i o s tig a qo‘ydi. — 01, o‘zing boq, uying kuygur! U n in g k e tid a n y an a b ir n echa x o tin bolasini m ingboshining oyog‘i ostiga ta s h ladi. Dod-faryod yer-ko‘kka s ig ‘mas edi. Mingboshi ikki-uch qadam orqaga chekindi, m iltiqli y ig itla r bolalarni olib onalariga, onalari olm agandan keyin ro ‘p ara kelgan x o tin la rg a tu tq iz is h a r , b o la lar c h irilla b yig‘lash ar edi. M in g b o s h i b o s h ig a y o g ‘ili b t u r g a n q a rg ‘ish va h aq o ratlard an g ‘azablanm adi; h a r b ir xotin orqasida yuzlarcha, ming- larcha erkak-ayol tu rg a n in i sezdi shekilli, u larn i yaxshi gap bilan insofga k eltirg an i u rin d i, nihoyat, orqasi bilan у urib borib so‘riga chiqdi. — S h o sh m an g lar, quloq solinglar! — dedi, — birlam chi, g ‘alam is odam larning g a p ig a q u lo q s o lm a n g la r, ik k ila m c h i, 0 ‘zlaring bilasizlar, m ardikorlikka ketgan- la r ко‘pi bilan o lti-e tti oyga ketgan, qo‘sh m ahali-gacha b itta qolmay keladi. 120 NATLIB.UZ — B itta qolmay o‘ladi! — dedi b ir xotin baqirib. — 0 ‘lm aydi... U chchilam chi, ham mam iz b ir m u su lm o n m iz , b ir -b irim iz g a tik a n k irish in i ravo ko‘rm aym iz, men sizlarg a aytib qo‘yay: poshsholik bilan o‘ynashib b o ‘lm ay d i, b i t t a o ‘y n a sh g a n a n d ijo n lik Dukchi eshonm idi? Bu voqeani bilganlardan so ‘ra n g la r. B ilgan odam bo‘lm asa, men aytib beray: shu odam poshsholik bilan o ‘y n a sh ib , o‘zi b ila n o ‘n b ir k ish in in g boshini yedi — ham m asi osildi! Shu yerda boshiga to ‘ncha yopinib tu rg an b ir kam pir y ig ‘lab: — Rost, shundoq bo‘lgan edi, — dedi. M ingboshi d a rro v u n i qo‘lidan to rtib so‘rig a chiqardi. — G ap irin g , ona, k o ‘rg a n b o ‘lsangiz bularga gapirib bering! — dedi. K am pir qo‘rqib ketdi, m ingboshiga q a ra di, mingboshi «gapir» deb turganidan keyin, titra b , goh xalqqa, goh m ingboshiga qarab gapirdi: — R ost, o‘n b ir kishi osilgan edi... Ib ra t qilgan edi... 0 ‘n b ir kishini osganda ib ra t bo‘lsin, deb b u tu n A ndijondagi bolalarni y ig ‘ib k e lg a n e d i ... 0 ‘s h a n d a m e n in g Kenjaboyim qo‘rqib shaytonlab qolgan edi. H ali ayollarga qo‘shilib shovqin solgan, yig‘lagan bu kam pir, aftid a n , hozir nim aga guvohlikka o 4 ay o tg an in i o‘zi ham bilm as edi. M u lla S h a ro fid d in n in g « y u rt b u zu q i odam lar», «yaqin fu rsa td a diydor ko‘risha- m iz» d e g a n i m in g b o s h in in g « g ‘a la m is 121 NATLIB.UZ odam lar», «m ardikorlar qo‘sh m ahaligacha b itta qolmay yetib keladi» deganiga to ‘g ‘ri kelgani, ya’ni ikkovining gapi b ir joydan chiqqani ay o llarg a ta sa lli b erd i, D ukchi eshonning vahim ali ko‘lankasi esa kor qildi. A yollar tim ostidan ketgan bo‘Isa ham , hech kim uyiga kirm adi, laylakqor yog‘ib tu rg an ig a qaram ay, to r ko‘chalarda hamon y ig ‘i-sig ‘i davom etdi. Men do‘konga kelib voqeani dadam ga batafsil gapirib berdim . Qo‘qon tu rm asid an m ard ik o rlar to ‘g ‘ri- sida gap topib kelgan M adraim ni shu kuni «bandi qilib, Simga olib ketishdi», degan gap tarqaldi. ARAFA H u tn in g o‘rta la rid a kim dir Qo‘qondan: «O qposhsho ta x td a n tu s h ib d i, h u r r iy a t bo‘libdi», degan gapni topib keldi. B utun q ish lo q va h a r b ir q im irla g a n jo n n in g poshshoga k a tta -k a tta d a’volari, h u rriy a t- dan behisob um id va orzulari borday, garchi d a ’vo v a u m id -o rz u la r n im a d a n ib o r a t ekanini hech kim aniq ay ta olm asa ham , B uvaydi a r a f a tu s in i oldi. H am m an in g n a z a r i d a h u r r i y a t n i n g c h a s h m a s i — m ardikorlikka k etg an larn in g beto‘xtov, shu kuni, shu soatda qaytib kelishi, shu voqea b o ‘lsa h u r r iy a tn in g b o sh q a n e ’m a tla r i kelaveradiganga o‘xshadi. B ir h a fta o‘td i, ikki h a fta o‘td i, m ardi- k o rlardan d arak bo‘lm adi; aksincha, alla- qaerda yana m ardikor olinayotgani haqida 122 NATLIB.UZ ovoza ta rq a ld i. Ju n b u sh g a kelgan, asalari- ning uyasiday g ‘u v illag an qishloq yana jim jit bo‘ldi-qoldi. H u t o‘td i. H am alning o x irlarid a «Mar- d ik o rla rg a javob bo‘libdi», degan x ab a r keldi. Bu xabarga endi hech kim ishonm asa ham , m a rd ik o rla rn in g y a q in la ri, q arin - d o sh -u ru g ‘la ri, yor-do‘s tla ri, h a tto begona odam lar ham «sovuq do‘zax»dan eson-omon chiqib keladigan, y u rtn i m a’m u r qiladigan «m ard y ig itla rn in g b ir bo‘lagi» bilan diy dor ko‘rish g an i bozorboshiga, undan n ari U chko‘p rik k a, qolaversa, buyog‘i B ag‘dod, uyog‘i Qo‘qon stansiyasigacha borishdi. Bu odam larga m ard ik o rlar uzoq y u rtla rid a n kelishini, b ir h afta -o ‘n kun deganda yetib k elo lm aslig in i hech kim tu s h u n tiro lm a s edi. O radan ko‘p o‘tm ay, m ard ik o rlard an ol- dinroq sovuq b ir xabar yetib keldi. Qo‘- qondagi k a tta to ‘ra lard an biri: «Poshsho lik o‘z izzati bilan poyezdga solib yuborgan m ard ik o rla r keladi, izzatin i bilm ay, qochib k etg an la r yetib kelolm asa ham ajab em as», debdi. Bu «qochib kelgan bo‘Isa yoki endi poyezdda kelsa kelgani, yo‘qsa o‘lgani», degan so ‘z, buni qishloq ahli ju d a yaxshi tu sh u n a r edi. V aqtida m ardikor puli qishloqning iligi- ni q u ritg a n i uchun dehqon qishda kerakli asbob-uskunasini shaylab qo‘yolmadi. K o‘p xo‘ja lik la rn in g um idi m ard ik o rlik ka k etg an k ish ilarid an edi, buning ham ta y in i b o ‘lm adi. S hunday qilib, k o ‘klam harom -xarish bo‘lib o‘td i. B uning oqibati 123 NATLIB.UZ nim a bo‘lish in i ham m a b ila r edi, shuning uchun qo‘lida g ‘allasi bor dehqonlar, k a tta a llo fla r bozorga don ch iq arm ay q o ‘ydi. B uning u stig a «h u rriy a td a chiqqan p u b g a odam lar shubha bilan q arash ar, «hukum at loaqal ikki ta x ta oq tu n u k a ham topolm ay, qog‘oz ta n g a ch iq arg an bo‘lsa, uyog‘iga voy»1, deyishar edi. A lilaylak bo‘g ‘ila r edi: — Bu q iz talo q oqposhsho kelib-kelib ko‘klam da, yer tobiga kelib, h an sirab tu r- ganda ta x td a n tu sh g a n in i qara! Chilon qori bilan Egam berdiboy zamon nim a bo‘lishini bilm ay h a r yili qarz, bo‘nakka beradigan p u lin i tis h in in g k av ag ig a tiq ib q o ‘ydi, birovga b ir m iri bermaydi! N arx -n av o k o ‘ta r ilib k e td i. Q im m at- chilik hadem ay pulga non topilm aydigan qahatchilikka aylandi. O chlik b o ‘lg a n d a dehqon k e lisin in g k iri, tegirm onchi do‘ppisining changi bilan bo‘lsa ham n ariro q q a borib oladi, lekin kosibga qiyin. Tem ir, ko‘m ir qim m atligi u s tig a o d am lar hech n a rs a b u y u rm ay , hech n arsa so‘ram ay qo‘yishdi. Ish yo‘q. Qani endi birov loaqal b itta pichoq charx- latsa! Dadam h a r ehtim olga q arsh i do‘konni ochib o‘tira r, Kulala ikkovimiz b itta charxni ko‘tarib ko‘chama-ko‘cha, qishloqma-qishloq kezar edik. B iror ish chiqib qolsa, K ulala c h a rx la y d i, m en c h a rx to rta m a n . Asbob og‘irro q bo‘lsa-yu, qiynalib ketsam , asbob- 1 M uvaqqat h u k u m at tan g a o 'rn ig a m arka chiqargan edi. 124 NATLIB.UZ 531 NATLIB.UZ ning egasi m enga rahm qilib, ch arx n i o‘zi to rta r edi. Bu qilgan ishim iz badaliga pul em as, dadam ta y in la g a n ic h a « ch ay n asa yum shaydigan nim a bo‘lsa» olar edik. Ayam b a r kuni e rta y u kech irim qilib d a s tu rx o n yozar, «chaynasa y u m sh a y d i gan» hech narsam iz bo‘lmasa, quruq choy — tu tn in g bargi, jiydaning po‘stlo g ‘in i dam- lab ichar edik. B ir kuni ayam ko'ziga yosh olib, dadam dan o‘pkaladi: — B e g ‘a m s iz , r o ‘z g ‘o r n in g g ‘a m in i yemaysiz, semirib ketyapsiz, — dedi. Dadam kuldi. — Men sem irsam m ayli, sizlarn i semi- rishdan xudo saqlasin, — dedi. Dadam sem irgan emas, shishgan ekan... Shu k u n larn in g b irid a dadam qora sig ir yetaklab keldi. S ig ir bo‘g ‘oz edi. K eyin bilishim cha, sig irn i dadam «zingerlik boy» bo‘lgan v aq tid a o rttirg a n to ‘pponchasiga a lis h g a n , t o ‘p p o n ch a n in g u s tig a ik k ita qo‘s h tig ‘ m iltiqning q u v u rin i kesib, qisqar- tib , ilonning boshiga o‘xshash u ch ta dan- kov — kurakcha yasab bergan ekan. Deyarli h ar kecha birovning uyiga tiosqin bo‘ladi, devorini teshib m olini olib ketadi. «Bos nia», «teshma» degan g ap lar ko‘p esh itilar edi. Buvayda bilan Qo‘qon yo‘lida qaroq- chilar ham paydo bo‘ldi. Qora sig irn in g dum iga tik ilib , t u t pis- h ig ‘iga yetib oldik. H ar k u n i kechasi dadam bilan K ulala dala aylanib, yashiriqcha xashaki tu t qoqib k e lis h a r e d i. Tez k u n d a b u s e r u r u g ‘, shilim shiq meva ko‘n g illarg a teg d i, har- 126 NATLIB.UZ ch an d och b o ‘lsak ham o g ‘izga olgani y u rag im iz b e z illa r edi. S h u n d an keyin u n ing suvini siqib shinni qiladigan bo‘ldik. Bu ham jonga tegdi. S hinnini ko‘rishim b ilan o g ‘zim suv o ch ar, k o ‘nglim a y n ir edi. Ukam U m arali sh in n ilik kosani uzoq- d an k o ‘rs a ham g ‘in g sh iy d ig a n b o ‘ldi. U m arali biron nojo‘ya ish qilsa, men uni: “H ozir shinni yalatam an!” deb qo‘rqitardim . A rpaga o‘roq tu sh d i, meva-cheva chiq- d i, lek in b a rib ir q a h a tc h ilik n in g dam i qaytm adi. “K u n jara yebdi”, “U yida shishib о4lib qolibdi”, “F alonchi q izini sim lik k a1 beribdi”, degan gaplar tez-tez eshitilib tu- r a r edi. N azarim da: Download 5.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling