' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
VALIXON SO‘FI
Kuz ju d a e rta va sham ol-to‘polon bilan boshlandi. Ishim iz yurishib ketdi. Do‘ko- nim iz azam at to llar ostida va ayvoni bo‘li- shiga qaram ay, kunduzi ham eshikni yopib, ch iro g ‘ bilan ish lar edik. K uzda qo‘lning orqasi, barm oqlar yoriladi, g u g u rt cho‘pi s iq q u d a y , u n d a n h am k a t t a r o q b o ‘lib y o rilad i. B uning b ird a n -b ir davosi qora saqich, qora saqichni o‘tg a toblab yoriqqa bosiladi. Dadam b ir kechasi kitobxonlikdan keyin, yotish m ahalida qora saqichni chiroqqa tob lab qo‘liga bosar ekan, birdan, «Abdullani m aktabga beram an, h ar qancha saqich bo‘Isa men bosib bo‘ldim », deb qoldi. Men qo‘rqib ketdim , chunki m aktabning t a ’rifin i ko‘p e s h itg a n edim : dom la b eh in in g novdasi bilan u rad i, m oshga cho‘kkalatadi, falaqqa o sa d i... B ir qassob y etak lab k etay o tg an echkisi yurm ay tarx a sh lik qilganda: «Ey jonivor, yuraversangchi, men seni m aktabga olib ketayotganim yo‘q, kushxonaga olib ketayotibm an-ku », degan ekan... Men dadam ning bu gapiga «joni og‘ri- ganda aytdi qo‘ydi-da» deb qo‘ya qol-dim, chunki dadam m ening tem irchi bo‘lishim ni xohlar, esim ni taniganim dan beri o‘yinchoq- la r i m t e m i r c h i l i k a s b o b la r i b o ‘lg a n , «tem irchilik qilib» uydagi biron buyum ga ziyon yetkizsam , h a tto buzib qo‘ysam ham meni hech kim q attiq urishm as edi. Dadam do‘konga kun chiqm asdan k etar, men dam bosgani kun yoyilganda b o rar NATLIB.UZ edim . E rtasig a do‘konga borsam , dadam b itta patnisga o ltita non, yarim qadoqcha pashm ak-holva solib d astu rx o n qilib qo‘y- gan ekan, shuni ko‘ta rib meni yetaklad-yu, m a ch itg a olib k ird i va m a c h itim iz n in g so‘fisi hoji do‘ppi kiygan Valixon so‘figa: «Suyagi m eniki, eti sizniki, ta q sir» , deb topshirdi. Valixon so‘fi: « 0 ‘g ‘lingiz mullo bo‘lsin», deb yuziga fo tih a to rtd i. Dadam ketdi. Men dom laning yoniga cho‘kkalab birinchi saboqni oldim. M achitning qop-qora va qorong‘i h u jrasi, o‘ttiz g a yaqin bola a tro fg a tizilishib, h ar qaysisi o‘z sabog‘ini p ish ita r, h u jra behisob chum chuq ch u g ‘urlayotgan sadaqayrag‘och- ga o‘x sh ar edi. Bolalar javrashdan charchab yoki bezor bo‘lib ch u g ‘u r-ch u g ‘u r pasaysa, Valixon so‘fi ingichka, urishqoq jo ‘jaxo‘roz- ning bo‘yniday qip-qizil bo‘ynini cho‘zib b o lalarg a ko‘z o la y tira r, bu ham t a ’s ir qilm asa m alla avra to ‘nining uzun yengini asta shim arib, uzun gavronni qo‘liga olar, shunda ch u g ‘u r-ch u g ‘u r yana avjiga chiqar edi. Ikki h a fta h a rfla r yozilgan «taxta» o‘qi- ganim dan keyim domla: «Shanba kuni haf- tiyakka tu sh asan , dadangga ay t, h aftiy ak olib bersin», dedi. J u d a suyundim . Dadam darrov h aftiy ak olib keldi. Ayam «Xudoga m ing q atla sh u k u r» , deb haftiy ak k a bo‘z- dan jild tikib berdi. Shanba kuni o ltita chapchap, to ‘r tta shir- mon, b ir qadoqcha sovunak holva, m usht- day-m ushtday ikki yumaloq n o w o tn i das tu rx o n qilib berishdi. Shu kuni haftiyak- 82 NATLIB.UZ dan birinchi saboq oldim. Men haftiyakdan oldin «taxta» o‘qigan bo‘lsam ham , «taxta» bilan h a ftiy a k o rasid a b iro n m unosabat borligidan bexabar x atg a qaram asdan dom laning ay tg an in i takrorladim : — Apalamza al, hevamiza ham alham , dol pishdi alham du. Men bu saboqni k u n i bo‘yi pishitdim , erta sig a ham sh iftg a qarab tak ro rlay o tg an edim , qarasam , darchada dadam tu rib d i. Dadam m eni imlab chaqirdi. Dadam kelga- nini ко‘rib, ketim dan domlam ham chiqdi. — Qani, o‘qi, o‘qi! — dedi dadam. Men boyagi o‘qiganim ni aynan takror- lagan edim, dadam kuldi. — A palam za al? — dedi va dom laga yuzlandi: — Taqsir, bu nim a deyapti? D om la m en g a «a lh a m d u » n i ik k i-u c h m a rta o ‘q itib e s h itd i, o g ‘ir-o g ‘ir k ip rik qoqib o‘ylanib qoldi-da, nihoyat dadil: — Bolangizning zehni o‘tkir! — dedi. Dadam yana kuldi: — Bolam ning zehnini bilm aym an, lekin v aq tid a o‘zlarin in g zehnlari qalay edi? Domla gangib qoldi. — N im a e d i...g ‘alatm i? 0 ‘qiganim izni o‘qitam iz, esdan chiqqan bo‘lsa ajab em as... — Yo‘q, taq sir, esingizdan chiqqan emas, v aq tid a uqm asdan o‘qigan bo‘lsangiz kerak. H ali ham bo‘lsa o‘qib oling: apalam za al em as, alifn in g u stid a zabar, lom ning u stid a sokin bor — «al» o‘qiladi! Dadam «alham du »ni to ‘liq hijolab berdi- y u , m e n i q o ‘lim d a n y e ta k la d i. D om la ketim izdan: «Mening m aktabim da Chilon 83 NATLIB.UZ qorining o‘g ‘li o‘qiydi, A abdurahm on hoji- n in g 0 ‘g ‘li o ‘q iy d i» , y a n a a lla n im a la r deganicha qolaverdi. Biz m achitdan chiqib ketdik. Do‘konga kelib dadam dam ning arqonini q o ‘lim g a tu tq iz d i: «M ana b u n i u s h la , 0 ‘g ‘lim, men seni o‘zim o‘qitam an», dedi va so‘fin i so‘ka-so‘ka voqeani shu yerda o‘tir- gan bir-ikki kishiga gapirib berdi. Dadam v a ’dasida tu rd i: h a r kuni kechasi kitob o‘qiganida o‘qiyotgan s a trla ri ostida b a r m o g ‘in i y u r g iz ib s o ‘z l a r n i m e n g a ko‘rsatad ig an bo‘ldi. Men ko‘zim ga jo ‘nroq ko‘rin g an so‘zlarni boshqa v aq tlard a ko‘m ir bilan eshikka, devorga yozib y u ra r edim. Shunday qilib men o‘qishni h a rf tanishdan emas, so‘z tan ish d an , so‘zlarn in g yozilishi va o‘qilishidan boshladim . Qaerda «alqis- sa», «xachir», «savdogar», «No‘sheravon», «payg‘am bar», «jang» degan so‘zlarni ko‘- rib qolsam, darrov o‘qib t ashlar edim. V alixon so ‘fi d adam dan b ir-ik k i kun arazlab yurdi-yu, oradan o‘tg a n gap tarqa- lib k e tsa m a k tab d o rlik n o n id an benasib bo‘lishdan qo‘rqdi shekilli, b ir kuni do‘kon- ga keldi. — U sta, o‘g ‘lingizni dam ga solar ekan- siz, m aktabdan to ‘g ‘rilikcha chiqarib olsan- giz ham ЬоЧаг edi-ku. Xo‘p, bo‘la r ish bo‘l- di, endi shu gap oramizda qolsin, — dedi. So‘fi otasining davlatida o‘qib olm agani, tirik c h ilik og‘ir ekani, m achitning b u tu n v a q fin i im om , qolaversa m u ta v a lli yeb, so ‘fig a fa q a t y a la tg a n id a n h a s ra t qildi. So‘fi faq at azon ay tish u , hol-baqudrat mak- 84 NATLIB.UZ tab tu tish n ig in a bilar, m aktab qo‘lidan ketsa so‘filikdan keladigan darom ad tirikchilik- ka urpoq ham bo‘lmas ekan. Dadam yopig*- liq qozon yopig‘liq qolishiga so‘fin i ishon- tirib jo ‘natdi. B iro q d ad am m eni m a k ta b d a n n im a uchun to rtib olgani allaqachonlar tarqalgan, m ening o‘zim m aktab bolalardan b ir qan- chasiga aytgan edim. O radan ko‘p o‘tm ay bolalarning yarm i m aktabdan ketib qolibdi. So‘fi b ir kuni do'konim izga yana, lekin bu sa fa r go‘yo dadam ga achingan bo‘lib, aslida esa do‘q-po‘pisa bilan keldi. — D unyoda kim ko‘p, g ‘alam is ko‘p. K echa bir-ikki g ‘alam is imomga arz qilib qoldi: «T em irchi nam oz v a q tid a ta ra q - latadi, ba’zan sizning «Ollohu akbar» dega- n in g iz n i esh itm a y qolam iz», dedi. Men h a m m a s in i je r k ib ta s h la d im , im o m g a tu sh u n tird im ... So‘fi shu bilan «tilingni tiysang tiyga- ning, yo‘qsa bu yerdan ko‘chirib yuborish ham qo‘lim dane k elad i» , dem oqchi edi. Dadam ning achchig‘i keldi. — T aqsir, tem irchilik H asti Dovuddan qolgan hunar, bu ham savob ish. H azrati Ali sohibqiron b ir ko fir bilan yetm ish botmon- lik zan jir to rtish g a n la rin i, kofirn i sudrab m u su lm o n d in ig a k ir g iz g a n la r in i bila- sizm i? So‘fi shoshib: — Bilaman, bilaman! — dedi. — B ilsa n g iz, h a z ra t A li k o fir b ilan to rtish g an yetm ish botm onlik o‘sha zanjirni tem irchi yasab bergan! 85 NATLIB.UZ So‘fi o‘zini dono va bilim don ko‘rsa tish uchun: — Yo Bahovaddin! Gapimiz b ir j oydan c h iq q a n in i q a r a n g , im o m g a m en ham x u d d i sh u n d o q d eg a n edim -a! Bem alol is h la y v e r in g , b em alo l ta r a q la ta v e r in g , o‘zim bor... M ening biryog‘im mingboshi dodxoh, b iry o g ‘im y u zb o sh i... Y uzboshi h a r h a y it m eni yo‘qlab tu ra d ila r, m ana sh u h o ji d o ‘p p in i o ‘sh a k is h i b e rg a n - la r... — dedi. Soxta g ‘am xo‘rlik o stid a do‘q-po‘pisa, m ingboshi, dodxoh va B uvaydining man- man degan, h atto m ansabdorlarga ham so‘zi o‘tadigan yuzboshi haqidagi bu gaplarning zam irida o‘sha m uddao — dadam ning tilin i tiy d irish , tarqab borayotgan m aktabni tu tib qolish m uddaosi bor edi. Oradan bir-ikki h a fta o 4 ar-o ‘tm as m ak tab b u tk u l tarqab ketdi. B olalarning b ir qism i tim dan n ari k a tta m achitdagi, b ir qism i to 4g ‘onboshilik b ir otinoyi ochgan m ak tab g a ketib qoldi. Bu hoi so ‘fin in g dadam ga adovatini oshirib yubordi. So‘fi h ar qaerda h a r vaj bilan dadam ning payini qirqa boshladi. Kuz sham ol-to‘polon bilan boshlangan bo‘lsa ham hadem ay h av o lar q ay ta isib ketdi. Bu g ‘anim at k u n la rn i qo‘ldan ber- m aslik uchun dehqonlar shudgor qilishga, yer ag ‘d arish g a shoshilar, yerni tizza bo‘yi va undan ham chuqurroq ag ‘d arg an i olti, sakkiz, h a tto o‘n-o‘n ikki qadoqli yangi ketm onlar b u y u rish ar edi. B ir h a f ta ju m a k u n i ham is h la d ik . 86 NATLIB.UZ Shunda so‘fi nam ozdan keyin uch-to‘r tta nam ozxonni chekkaga to rtib ig ‘vo qilibdi: «Bu kelgindi o‘zi namoz o‘qim aydi, buning u stig a m o‘m in larn in g q ulog‘in i qom atga keltirad i, ko‘chirib yuborish kerak», debdi, u la rn i dadam ga q arshi qayrab solmoqchi bo‘libdi. Biroq uning qutqusiga hech kim quloq so lm ab d i, c h u n k i te m irc h i fa q a t dehqonga em as, besh vaqt nam ozni kanda q ilm ay d ig a n , e rta d a n kech g ach a tasb eh o‘g irish d an bo‘sham aydigan x u d o jo ^ la rg a ham kerak, sh u la r ham yerdan chiqqanni yeydi, kiyadi. Dadam A lilaylakdan bu gapni e s h itib k u lib q o ‘ya q o ld i. L ek in A li laylakning qoni qaynab ketdi. So‘fi yana sasiyvergan ekan, A lilaylak b ir kuni so‘fini xilvatga to rtib , to ‘qmoqday m ush-tini uning iyagiga tirab d i: «U stani tirik -ch ilik qilgani qo ‘y a sa n m i, yo k e k ird a g in g n i s u g ‘u rib qo‘lingga beraym i», debdi. So‘fi yalinib- yolvorib u ning qo‘lidan zo‘r g ‘a qutulibdi, lekin to ‘g ‘r i borib yuzbo-shiga arz qilibdi, «Alilaylak b ir kelgindi tem irchini deb meni urm oqchi bo‘ldi», debdi. Yuzboshi bu gapni m ingboshiga aytib, qozixonada A lilaylakni o‘n olti d arra urdiribdi. A lilaylak gap yer edi, shu chorshanba — d a rra yegan k u n i e rta s i u n in g n a v b a ti ekan, gapga dadam ni ham aytdi. J o ‘rala r o‘n to ‘qqiz kishi ekan. A lilaylakning d a rra yegani, shu m unosabat bilan Valixon so‘fi to ‘g ‘risid a so‘z bo‘libdi. J o ‘ra la r so‘fin in g dad am n i bu y erd an k o ‘c h irtir is h n iy a ti borligini, buning sababini eshitib d a rg ‘azab b o ‘lis h ib d i. B iro v s o ‘f i y u z b o s h in in g 87 NATLIB.UZ yuvindixo‘ri, yana birov m ingboshining voqeanavisi1 ekanini aytibdi. B utun kecha shu haqda gap bo‘lib, so ‘fin in g adabini berish to ‘g ‘risid a h a r xil ta k lifla r bo‘libdi, birov «so‘fin i haytovga solish kerak» deb di — «haytov»ga solinadigan kishini aldab m e h -m o n x o n a g a o lib k i r i l a r , h a m m a «haytov» deb shovqin so la y o tg an d a b ir necha kishi uni bosib, dodlaganiga quloq solmay, soqol-mo‘ylovini qirib tash la r ekan; birov, kaltakesak yedirib so‘fin i pes qilish kerak, pes bo‘lsa so‘filikdan bekor bo‘ladi, debdi; birov, so‘fig a eshakning m iyasini yedirib jin n i qilish kerak, debdi; birov uni « c h ir o g ‘poya» q ilis h n i t a k l i f q ilib d i, « c h iro g ‘poya» b o ‘lg an k is h i q ish lo q d an qochib ketishga m ajbur bo‘la r ekan. Bu gaplar, alb atta, qiziq u stid a, bundan tash q ari o‘n olti d arrad an hanuz to ‘lg ‘o- nayotgan kishining yuziga qarab aytilgan gaplar, ag a r so ‘fi boshqa biron qilm ishi bilan jo ‘ra la rn in g g ‘ash ig a teg m ag an d a, ehtimol, qolib k etar edi. S hu o ra d a V alix o n s o ‘fin in g j a g ‘in i ochadigan b ir hodisa yuz berdi. B ir k u n i B uvaydining m anm an degan boyi — ju v o z k u n d a g a o ‘x sh a g a n yum - yum aloq yuzboshi ko‘chadan piyoda o‘tib ketayotib do‘konim izga tom on b ir qaradi- yu, to ‘satd an b u rild i, ayvonga kirdi; devor ga suyab qo‘yilgan ik k ita jodini ko‘zdan kech ird i-d a, b itta s in in g k u n d asig a shap- palab: 1 V o q e a n a v is — a y g ‘o q c h i, a g e n t 88 NATLIB.UZ — U sta, m ana sh u n isin i bizning hovliga eltib tashlagin! — dedi. U n in g b u g a p i, a y n iq sa s e n s ira g a n i dadam ga q a ttiq malol keldi shekilli, b ir qoshi past, b ir qoshi baland bo‘ldi-yu, burilib ketayotgan yuzboshining ketidan: — Odam yuboring, chaqasini tashlab olib ketsin, — dedi va ishini qilaverdi. Men qo‘rqib ketdim : bu odam yuzboshi ekanini — so‘fin i h a r h ay it yo‘qlaydigan, u n g a hoji do‘ppi berg an o‘sha yuzboshi ekanini dadam bilib tu rib shunday dedimi, yo bilm asdan gapirdim i? Yuzboshi birdan to ‘xtadi, qayrildi, quloq- larig a ishonm aganday dadam ga qaradi-da, to ‘rlag an k alta bo‘yni qizarib ketdi. U bir nim a demoqchi bo‘ldi-yu dem adi, burilib ketaverdi. Yuzboshi shunda aytadigan gapini aytib, h o rd ig ‘in i chiqarib olsa ham bo‘la r ekan, k u n i b o ‘yi bu alam n i k o ‘k sid a n chiqa- r o lm a p ti, k e c h q u ru n tim n in g ta g id a g i sam ovarda karillab o‘tirib , b ir bahona bilan dadam ni xo‘p so‘kibdi. — Tub joy itd an ko‘ra, m usofir itn in g q uturgani yomon bo‘ladi! — debdi. S h u n d a y u zboshiga choy quyib berib o‘tirg a n Valixon so‘fi dadam haqida b irta- lay nojo‘ya gaplarni gapirgandan keyin: — Namoz o‘qim aydi, nam ozni pisand qilm aydi, bu odam ni m usulm on deb bo‘l- maydi! — debdi. Y uzboshiday odam, yana so‘fi b ir kel g in d i h aq id a sh u n d a y d eg an d an k ey in , a lb a tta b u la rn in g gapi y erd a qolm aydi. 89 NATLIB.UZ Qandolatchi — boqqol, dadam da hech qasdi bo‘lm asa ham , yuzboshi b ila n so ‘fin in g gaplarini tasdiqlovchi b ir dalil ko‘rsa tish n i lozim k o ‘rib d i, dadam sh a h a rd a n nim a bo‘lib izvoshda kelganini esh itg an ekan, shuni nazarda tutib: — Bu tem irchi hozirgi tu rish id a guber- n a to rd a n kam em as, iz v o sh d an tu sh m a y - di! — debdi. S h u b a h o n a d a y u z b o s h ig a s u r k a n ib q o lis h n i is ta g a n b o sh q a o d a m la r ham to p ilib d i. B u lard an b iri: «U sta asbobini aytganiga sotadi», debdi, yana b iri «chil- tonxona» to ‘g ‘risid a qulog‘iga k irg an gap larni b ir juvoz qilib: «Qishloqni nahs bosib ketdi», debdi. Bu gaplarni dadam ga jo ‘rala rid a n b iri goh kulib, goh x it bo‘lib gapirib berdi, о‘g it maqomida: — Q ishloqning b o ‘ris i ham yuzboshi, tu lk isi ham yuzboshi, bu bilan chap chi- qishm ang, o‘sha jodini uyiga eltib bersangiz bo‘lar edi, — dedi. S h u n d a n k e y in s o ‘f ig a x u d o b e rd i: dadam ni h a r qaerda va h ar vaj bilan yomon- laydigan, h a r n arsa d an b ir ishkal topib x a rx a s h a q ila d ig a n b o ‘ldi: J a rb u lo q d a n d a d a m n in g jiy a n i k e lg a n ed i, bu bola k im d an d ir chayonning s u ra tin i ch izish n i o‘rgangan ekan, m achitdagi hovuz atro fig a o‘rn a tilg a n p an jaran in g b ir necha joyiga chayonning s u ra tin i chizibdi. So‘fi b u n i ко ‘rib do‘konga shovqin-suron bilan keldi: « Q iy o m a td a c h a y o n g a k im jo n to p ib beradi!» deb xo‘p chiyilladi; b ir k u n i imom- 9 0 NATLIB.UZ ning h u jrasid an u ning ko‘knor tuyadigan q a y ro g ‘i yo4qolibdi, sh u k u n i m a ch itg a K ulala kirgan ekan, so 'fi to ‘g ‘ri kelib Kula- lani do'pposlay ketdi. D adam u n in g x a r x a s h a -m a s h m a s h a - laridan bezor bo4lib, A lilaylakning jo ‘rala- rid an P arpivoy degan y ig itn i o‘rta g a qo‘y- d i va s o ‘f in in g h am m a s h a r ti n i qabul q ilishga tayyor ekanini b ild irib , «yara- shaylik» dedi. So‘fi ko‘nm abdi, «Men bu chala kofirn i m ahalladan ko‘chirm ay o‘lsam go‘rim da tik k a tu ram an » , debdi. K ofirdan chala k o fir yomon, kofirn i xudo y aratg an , ch ala k o fir sh a y to n n in g v asv asasi bilan k o fir bo‘lgan em ish. P arpivoy bu gapni juda tutaqib, so4fini so4kib gapirdi. S hundan keyin A lilay lak n in g jo 4ra la ri Valixon so4fin i so4filikdan bekor qilishga bel bog4lashdi. J o 'r a la r o4rta g a tash lag an choralardan fa q a t e s h a k n in g m iy a sin i b erib s o 4f in i jin n i qilish m a’qul ko4rilibdi, chunki «hay tov »ga solib soqolmo4ylabi qirib tashlansa, b u k a s o f a t so q o lm o 4y la b siz h am azon a y tav erish d a n toym aydi, k altak e sak h ali chiqqan em as, «chirog4poya» x a ta rli ekan. Bozor kuni dadam bilan A lilaylak b itta cho4loq eshakni sotib olishdi, Bastomi qumiga eltib, tu n u k a qutichada miyasini olib kelishdi. K ulala daladan ko4k a t terib keldi. Bundan ayam o4qchib-o4qchib sak k izta somsa yasadi. P arpivoy so4fin i sam ovarga olib kirib, kuz ko4k atid an bo4lgan «dori somsa »ni oldiga qo4yibdi. So4fi ik k ita choy bilan sakkizta som sani paqqos tu sh irib , uzun duo qilibdi. 91 NATLIB.UZ Dadam bu ishni qilishda zarracha tap to rtm a g a n bo‘lsa ham , so ‘fin in g som sa yeganini eshitib ran g i o‘chdi, peshingacha qo‘li ishga borm adi, nazarim da, so‘fining azon ay tish o‘rn ig a h an g rash in i, hangrab- cho‘chchanglab m achitdan chiqib kelishini k u ta r edi. K ulala ikkovim iz ham shunday kayfiyatda azonni orziqib ku tard ik . Yo‘q, so‘fi peshinga azonni, cham am da, odatdagidan ko‘ra pastroq, lekin tutilm as- d an a y td i. D adam b e ix tiy o r m a c h itg a tom on q arad i. Bu q arash d a x a y riy a t va shu bilan b irg a norozilik m a’nosi y o ta r edi. S o ‘f i n a m o z g a r d a h a m a d a s h m a d i. Shomga yaqin A lilaylak va u n ing jo ‘ralari- d an b e s h -o lti k is h i d o ‘k o n g a k e lis h d i, ham m asi ham im o-ishora bilan dadam dan: «So‘fi qalay?» deb so‘rash d i. Dadam kulib bosh chayqadi. O radan b ir h a fta o‘td i. Dadam h a r kuni azonga d iq q at bilan quloq so lar, o x ird a xunob bo4lib: «Adashm ayapti, xumpar!» deb qo‘yar edi. Shundan keyin P arpivoy boshliq sho‘x jo‘ralard an uch-to‘r t kishi boshqalar bilan m aslahatsiz-nesiz Valixon so‘fin i «chirog4- poya» q ilish ib d i: so 4fin i y a rim k ech asi tu tib , og4ziga hoji d o 4p p isin i tiq ish ib d i, oyog4in i osmonga qilib, tim n in g u stu n ig a m ahkam bo g 4la sh ib d i-d a, o rq asig a sham o4rn atib yoqib k e tish ip ti. So4fi shu alfozda sahargacha «chirog4poya» bo4lib tu rib d i... B uni eldan b u ru n k o 'rg a n sam ovarchi tu g a y o tg a n sh a m n i s u g 4u rib ta s h la b d i, 92 NATLIB.UZ qo‘rquv va qiynoqdan o ‘la r holatga yetgan so‘fini yechib olibdi va uyiga eltib q o lib d i. «Chirog‘poya» q ilg an lar, alb a tta , so‘fi qishloqdan qochib ketadi, deb o‘ylashgan, biroq dadam bilan A lilaylak ju d a k a tta tash v ish g a qolishdi: so‘fi qishloqdan qochib ketsaku xo‘p, qochib ketm asa, yuziga charm qoplab: «Meni A lilaylak bilan tem irchi u sta shu ahvolga soldi», deb yuzboshiga, m ing boshiga arz qilsa nim a bo‘ladi? Dadam so‘figa yon berish va shu bilan u n i in so fg a k e ltiris h m aqsadida boshqa m ahalladan uy qidirdi. ODAM ZAVODI Uy te z d a to p ila v e rm a d i. T o leim iz g a V alixon so ‘fi uzoq y o tib qoldi. B uning u stig a u n in g tilin i tiy ad ig a n b ir hodisa ro ‘y berdi. N arigi m ahalladagi O lim -sarkor degan- ning bog‘ida ko‘k shapka kiygan zindam- b ir 1 to ‘ra la r tu r is h a r edi. B ular yer-suv ish larig a qarashsa kerak, anhorga ola tayoq o‘rn atib , odam larning ay tish ig a qaraganda, suv 0 ‘lchashar, dehqonlarning yeriga qora nom erlar qoqishar edi. B ular to ‘qim a-savat izv o sh n i s h a ld ira tib d o ‘konim iz oldidan tez-tez shaharga o‘tis h a r edi. Bir kuni mana shu shaldiroq izvoshning oldingi o‘qi sinib qolibdi. 0 ‘sha zindam birlardan biri yosh bir b arin a bilan izvoshning o‘qini yam atgani d o ‘k o n im iz g a k e lis h d i. D adam b u la rg a «eshak» qo‘yib berib, o‘zi o‘qni izvoshdan o lis h g a k i r i s h d i . Z in d a m b ir o ‘tir m a y 93 NATLIB.UZ d ad am g a q a ra s h d i. B a rin a m eni g ap g a soldi. U n in g m enga b erg an sa v o lla rig a dadam tu shunganicha javob berib tu rd i-y u , barina uyim izni ko‘rm oqchi bo‘ldi shekilli, d a d a m m e n g a im o q i l d i . M en u n i hovlim izga boshlab bordim . F arzand dog‘in i k o ‘ra-q o ra jonida jon qolmagan ayam oy-kuni yaqinlashgan sayin hali tu g ‘ilm agan bolaning о4lib qolishidan vahim aga tu sh a r, goh oshkora, goh pinhoniy y ig ‘lar edi. B arina ayam bilan qo‘l berib so‘rashdi, uyim izni, tu rish -tu rm u sh im izn i ko‘rdi, h atto sandalga o‘tird i. Ayam uning im o-ishora bilan bergan savollariga imo- ishora bilan javob b erar, q ornini ko‘rsatib y ig ‘lar edi. B arina b ir nim alar deb uning q o rn in i, b o sh in i silad i, keyin, ayam ayt- m oqchi «d u rb in »ga solib ko‘rd i. B arin a durbinda ko‘rganidan keyin nim a der ekan, deb ayam vahim a ichida tin olmay ko‘zlari javdirab tu r a r edi. B arina uning qorniga shappalab «yaxshi» deb qo‘ydi. Keyinchalik bilsam b arina ayam ning su ra tin i olgan eka- nu, ayam «ichimni durbinda ко ‘rib», «yax shi» dedi deb suyunib yuribdi. Biz do‘konga chiqqanim izda dadam o‘qni yamab izvoshga qo‘yayotgan ekan. B arina zindam birga goh kulib, goh achinib b ir n im a la r d e d i. Z in d a m b ir d ad am b ila n gaplashdi. Orada «doktorxona» degan gap ko‘p aylanib qoldi. B ular Qo‘qonning Ko‘m ir bozori mahal- lasida doktorxona ochilganini aytib, ayam ni 1 Z in d a m b ir — y e r o ‘lch o v i. 9 4 NATLIB.UZ o‘sha yerga olib b o rish n i m aslahat beri- shibdi. M ahallada obro‘imiz oshib ketdi. N aza rim da dadam deb duv-duv gap bo‘lib ketdi. S hundan keyin m ahallada « tem irchining to ‘ra la rd a n o sh n asi b o r ek an » , « te m ir chining uyiga b arin a kebdi», endi Valixon s o ‘f i tu g u l u n d a n k a t t a r o g ‘id a n ham qo‘rqm as edi. Shu m unosabat bilan A li laylak, uning jo ‘rala rid an b ir necha kishi qulluq bo‘lsinga kelishdi. Dadam ayam ni o‘sha doktorxonaga olib borishga jazm qildi. B arina ichini durbinda ко‘rib «yaxshi» deganiga shunchalik suyun- gan ayam , alb atta, doktorxonada tu g ‘ishga darrov rozi bo‘ldi. Ish qistov bo‘lishiga qaram ay, dadam b ir n e c h a k u n d a n k e y in n Q o‘q o n g a b o rib doktorxonani, uning sh a rt-sh aro itin i ко‘rib, bilib keldi. D oktorxona haqiqatan K o‘m ir bozorida, kichik am m am ning uyiga yaqin ko‘chaning ichida ekan. Bu haqda ammam- dan ham, uning eri taqachi u sta Mo‘m indan ham tayinlik b ir gap chiqm abdi. Lekin u sta Mo‘m in, shu m ahallalik allakim degan bir m u su lm o n e tik d o ‘z n in g o ‘r is d a n o lg an xo tin i doktorxonada tilm och, deb eshitgan ek an . D adam sh u e tik d o ‘zga u c h ra b d i. D adam ning m o‘ljaliga ko‘ra , yigirm a besh so ‘m pul bo‘lsa ham m a x a ra ja tg a y e ta r ekan. Dadam ko‘zini c h irt yum ib, A lilaylak va u n in g jo ‘ra la rid a n q arzg a y ig irm a besh so‘m y ig ‘ib oldi. 0 ‘sha kun yaqinlashganda Qo‘qonga jo‘nadik. 95 NATLIB.UZ Biz kichik am m am ning uyiga tu sh d ik . E rtasig a am akim bilan kam pir keldi. Biz ning nim a m aqsadda kelganim izni eshitib, kam pir dod-faryod ko‘ta rd i. — N ech u k e k a n k i m e n in g n e v a ra m 0 ‘risning qo‘lida tu g ‘ila r ekan! Voy, nevara- ginam ning qulog‘iga kim azon aytadi! Qani endi dadam ning tu sh u n tirib , aldab aytgan gaplari kam pirning qulog‘iga kirsa! Nihoyat, dadam tutaqib ketdi. — 0 ‘risg a nim a qipti! 0 ‘risn i men yara- tibmanmi! — deb shovqin soldi. Amakim bularni m urosaga keltirdi. — M ayli, b o la n in g q u lo g ‘ig a azo n n i A bduqahhorning o‘zi aytadi, — dedi. Bu narsa, haqiqatan, dadam ning esiga kelm agan ekan. Dadam bu haqda d o k to r bilan gapla- shibdi. Doktor ko‘nibdi. S hanba k u n i ay am n i d o k to rn in g o ‘zi kelib ko‘rd i, dushanba kuni doktorxonaga y o tq izd ik . Dadam ik k i kechayu kunduz doktorxonaning eshigi oldida o‘tird i, men dadam ga non, tu n u k a choynakda choy eltib tu rd im . U chinchi k u n i ertalab doktorxona- dan sariq soch, ko‘kko‘z yosh b ir b arin a chiqib quvnoq tovush bilan: — U sta A bdukaxxar! Baranchik! — deb yubordi. Dadam irg ‘ib 0 ‘rn id an tu rd i. Ichkariga o tild i. Men ham k ird im . Boyagi b arin a dadam ni ayam yotgan uyga boshlab kirdi. Ayam kechasi tuqqan ekan, to ‘rd ag i yalti- ro q sim k a ra v o td a oppoq k o ‘rp a -y o stiq o ra sid a fa q a t boshi k o ‘rin ib y o ta r edi. 96 NATLIB.UZ D oktor xotin dadam ikkovim izni ayam ning chap to m o n id ag i k ic h k in a sim k a ra v o t oldiga boshlab bordi va oq ro ‘yjachaning b ir chekkasini ko‘ta rd i. U ning ostida bu- vak-ukacham ko‘zlarin i c h irt yum ib, qo- v o g ‘in i solib y o ta r edi. D adam bolani qo‘liga oldi va qulog‘iga azon aytdi. Uch kundan keyin ayam ni ko‘rg an i ko‘p- lashib keldik: am m am , u n ing q izlari — 0 ‘lm asoy, M u k a rra m x o n ... A yam o ‘zida yo‘q x u rsa n d , u m rid a h o zirg id a y xush- chaqchaq bo‘lm a g an ,b ir aytib o‘n k u la r edi. — Men boshda qo‘rq q an edim , odam to r tin s a t o ‘lg ‘oq q o ch a d i... Y o‘q, b u la r to rtin a d ig an ish qilishm adi. Bechora m ar- ja la r m eni yosh boladay oq silovga solib cho‘m iltirish sa bo‘ladimi! K ula-kula o ‘lib- m an. M ar j alar ham x o ‘p kulishdi. — M arja em as, b arin a degin! — dedi dadam . — Yo‘q, doktor x o tin n i b arin a d er ekan, qolgani ham m asi m arja! Tilmoch x o tin a y t di. Men ham m arja em ishm an. K ula-kula oTibman. Ukam ga shu yerning o‘zida ot qo‘yadi- gan bo‘ldik. Ammam “Ko‘paysin”, “Tur- g 'u n ” degan nom larni ay tg an edi, dadam unam adi. — Qo‘y, irim -c h irim d a n hech n a rsa ko‘rm adim , U m arali qo‘y am iz,— dedi. U m arali A lilaylakning jo ‘ra la rid a n nor- g ‘ul, b a q u w a t b ir y ig it ning o ti edi. Uch kundan keyin doktor ayam ga javob berib, dadam ga: “Izvoshda olib keting, uyda biron h a fta y o tsin ”, debdi. 4—937 97 NATLIB.UZ Dadam bizni B uvaydiga izvoshda olib ketdi, lekin qishloqning k irav erish id a iz voshdan tu sh ib , uyim izg ach a b ir chaqi- rim dan o rtiq ro q yo‘lni piyoda bosib k et dik, chunki guzardan izvoshda o‘tish , kat- ta la rn i pisand qilm aslik bo‘la r, xalqning nazarida esa pulim iz oshib-toshib yotgani- ni ko‘rs a ta r, b u n d an ta sh q a ri yana «bu odam gubernatordan kam emas, izvoshdan tushm aydi» degan g ap larg a sabab bo‘lar edi. Qo‘ni-qo‘sh n i ayollar chaqaloqning hech b o ‘lm asa k ich ik c h illa si c h iq ish in i ham kutib o 4 irm asdan d astu rx o n qilib, ayam ni ko‘rg an i kirish d i. B ular, nazarim da, lozi- m andadan ham ko‘ra, ko‘proq doktorxona d a t u g ‘ilg a n b o la n i k o ‘r g a n i k ir is h a r , ham m asi nazarim da, undan o‘rislik belgi- larin i q id irish a r edi. B uning u stig a ayam d o k to rx o n a d a k o 'rg a n -b ilg a n la r in i ju d a oshirib gapirdi: m ashinaga solib cho‘mil- tir g a n , m a sh in a d a k o ‘r g a n , m a sh in a d a ovqat pishirgan, m ashinaga yotqizib tu g ‘- dirg an ... B ir kam pir yoqasini ushladi. — Yo q u d ratin g d a n , p a x ta n i zovutga soladi deb esh itg an edim , endi odam zovuti ham chiqipti-da!.. — dedi. A y a m n in g o d a m z a v o d id a t u q q a n i Y aypanda «Zinger» olganim izday og‘izga tushib ketdi. 98 NATLIB.UZ |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling