' ~ в q \s s» «sharq» nashriyot-matbaa
Download 5.57 Mb. Pdf ko'rish
|
abdulla kakhkhor utmishdan estaliklar
|
BIR PALLA TARVUZNING
PO‘ChOG‘1 Dadam bizni am akim ning uyiga qo‘yib, uy va do‘kon topgani K ulala bilan Buvay diga ketdi. Ayam 0 ‘lm asoyning go‘rig a borib y ig ‘- lab keldi. Amakim og‘ir ishga yaram ay qolibdi, ul- bul charxlab, o ta sh k u ra k , k ap g ir, o‘roq- ra n d a sin g a ri yengil-elpi n a rs a la r yasab kun ko‘r a r ekan. K am pir haj qilish ko‘yiga tu sh ib qolibdi, besh vaqt nam ozidan keyin nuqul «baytillo» deb y ig ‘la r ekan. G‘af- f or jon hamon m aktabga q atnar, nay puflar, k am p ir b ilan b irg a b a ’zan nam oz o‘q ir 71 NATLIB.UZ ekan. B ularga qaraydigan Nisobuvi ama- kim dan qochmay qo‘yibdi. X ayriyat am akim ning uyida ко‘р turm a- dik. Dadam uch kun deganda Buvaydidan uy va do‘kon topib keldi. Buvaydiga ko‘chdik. Buvaydi haqiqatan k a tta va obod q ish loq ekan. U ning m arkaziy ko‘chasi samo var, bazzoz, hunarm andlar do4koni o4rnash- gan b alan d tim d a n b o sh la n a rd i. U ndan n a ri k o 4c h a n in g ik k i to m o n i zich d o 4- kon: boqqol, a tto r, qandolatchi, n o w o y , s a rta ro s h , y a n a sa m o v a r, biz to m o n d a k a p p o n ... U n d an n a r i E shon b u v a n in g karvonsaroyi — bozor k u n lari dehqonlar ot-ulovini shu yerga qo4yib bozor-o4charini qilar ekan. K arvonsaroy darvozasining chap tomo- nida ayvonlik yangi do4kon, uning oldidan o4ta d ig a n a n h o r u s tig a ta x ta qoqilgan; d a rv o z a n in g o 4n g to m o n i — sa ro y d a n qayrilib chiqadigan anhor u stig a ham odam- ning belidan keladigan balandlikda k a tta kon ta x ta so4r i qilingan. B ularning ham- m asiga yetti-sak k izta azam at tol soya solib tu ra r edi. Hovlimiz ko4chaning u yuzida, karvon- saroyning ro 4parasidagi m achitning orqa- sida, shu m ach itn in g v aq fi ekan. Ayam hovlini ко4rib suyunib ketdi. Qutichadek- k in a h o v li, u n in g k o 4cha to m o n i u zu n ayvon; ayvondan kiriladigan va darchasi ayvonga o ch ilad ig an o 4n b ir yo g 4ochlik v a s s a ju f t u y , o 4n g to m o n d a d a rc h a s iz bo4lsa ham y o ru g 4lik tu y n u k d a n tu sh ib 72 NATLIB.UZ tu rad ig a n yana b ir uy. Bu uydan m achitga eshikcha, chorvoqchaga eshik qo4yilgan. Chorvoqcha k a tta bo bir-ikki tu p qizil gul bor ekan. H a m m a m iz n in g h am x u rs a n d lig im iz cheksiz edi. 0 ‘rnashib oldik. Do‘konga o‘t solindi. 0 ‘roq m avsum i o‘tgan, ketm on mavsumi- g a h a li uzo q ed i. D adam ta q a c h ilik n i jin id an b a tta r yomon ko‘rsa ham , tirik - chilik toshni yoradi, degandek, o tn i qor- n id an bog4lab taqalanadigan d orni tik ib , taq a yasashga kirishdi. Qishloq kattak o n bo4lgani uchun bu ish ham yomon bo4lm adi, ro 4zg 4orim iz tebranib tu rd i. Biroq falokat yuz berdi: ot taqalanayotganda u ning orqa oyog4in i dum i bilan о4rib m ahkam ushlab tu ris h i kerak bo4lgan egasining beparvoligi orqasida ot tepib, dadam ning qo4lini mayib qildi. Dadam qirq kuncha ishga yaram ay qoldi. K u la la n in g qo4lid a n fa q a t c h a rx la sh , te s h a to v la s h k e la d i. S h u ham h a r n a bo4lgani uchun erta d an kechgacha do4konni ochib o4tira rd i. Ikkovim iz h a r xil o4yinlar o4ynaym iz; sim ni sandonning u stid a bolg4a bilan tez-tez urib cho4g 4 qilam iz, yong'oq poylam a o4ynaym iz, oshiqning to w a tomo- nini teshib qo4r g 4oshin quyam iz — ham isha olchi tu rad ig a n qilam iz, «коп» degan yum- shoqroq toshdan soqqa yasaym iz, g u g u rt- n in g d o risin i p ax tag a o4rab, sandonning u s tid a b o lg 'a b ilan u ram iz — q arsillab «to4pponcha» otam iz... K o4pincha bolalar y ig 4ilishadi. NATLIB.UZ Bilmadim kim dan 0 ‘rgangan ekan, K ulala b ir k u n i b o la la r g a a lo m a t b ir h u n a r ko‘rsatd i: b ir palla ta rv u zn in g po‘chog‘iga ikki piyola suv quydi, suvga qog‘oz yondi- rib tashladi-yu, yonib tu rg a n qog‘ozning u s tig a p iy o lan i to ‘n ta rib qo‘ydi. P iyola atro fid ag i suvni ho‘pladi, h o ‘plaganda ham po‘rilla tib ho‘pladi. Qog‘oz suvning betida yonganiga, piyola suvni po‘rilla tib ho‘pla- g a n i g a h a m m a h a y r o n , h a t t o b a ’zi bolalarning ran g i o‘chdi. K ulala, bu huna- rin i faq at b ir m a rt a ko‘rsa td i, bolalarning yalinishiga qaram ay, qaytib ko‘rsatm ad i, ta rv u z n in g p o ‘ch o g ‘in i a n h o rg a ta sh la b yubordi. E rta sig a k ap -k atta bolalar ham k e lish d i. B u lard a n b iri ta rv u z k o ‘ta rib keldi. K ulala ta rv u z n i do‘konga olib kirib qo‘ydi-yu, b u larg a boshqa h u n a r ko‘rsatd i: zulfinda osig‘liq tu rg a n qulfning k alitin i olib, ch arx g a qum bosiladigan ta x ta n in g u stig a qo‘ydi, ichida duo o‘qib k alitg a dam soldi. K alitga jon k ird i, qim irladi. Hamma: « 0 ‘h!» deb yubordi. K ulala yana dam soldi. K alit ta x ta n in g u stid a b ir qarich siljidi, shundan keyin qaerni ko‘rsatib «suf» desa, o‘sha yerga borib turaverdi. Hamma hayron, ham m a K ulalaga vahim a bilan q ara r edi. B uning sirin i bilish hech kim ning aqliga kelm agani u chun K ulala ta x ta n in g ostida jild iray o tg an ohanraboni1 hech kim payqamas edi. Men K ulalaning «ko‘z baxshilik» qilga- nini dadam ga aytgan edim , dadam K ulalani 1 O hanrabo — m agnit. 74 NATLIB.UZ u ris h ib b e rd i. B iroq voqea k u n d an -k u n ovoza bo‘lib, b u tu n m ahallaga, h atto qo‘shni m ahallalarga ham yoyildi. K ulalaning k alit y u rg iz g a n i « d u o n in g k u c h i b ila n q u lf ochgan em ish »ga aylandi. Shogirdi shunaqa bo‘Isa u sta si qanaqa ekan! K u lala buyoqda qolib dadam o g ‘izga tu sh ib ketdi. Dadam bu ovozani qanchalik rad qilsa, unga odam larning ixlosi shuncha o rta r edi. A yam k o ‘z ig a y o sh o lib , d a d a m d a n o‘pkaladi. — Shuncha ilm ingiz bor ekan, b ir og‘iz aytm aysiz... Shuncha bolam izni qora yer b ag ‘rig a qo‘ydik... Dadam yolg‘ondan qovog‘in i solib: — M ening ilm im o‘zim ga o‘tm aydi, — dedi. B ir k u n i dadam shu yerdan o rttirg a n o ‘r t o g ‘i A lila y la k n in g d a la s ig a q o v u n sayiliga ketd i. Shu k u n i peshinga yaqin ko‘cha eshigi ochilib, kattak o n d asturxon ko‘ta rg a n b ir bola, u n in g k etid an yangi sa fsa r duxoba p aran ji yopingan b ir xotin k ird i, bola d astu rx o n n i ayam ning qo‘liga berib chiqib ketdi. X otin chim m atini orqaga tash lab , ayam bilan ju d a qadrdon dugo- naday ko‘rish d i, hol-ahvol so‘rad i. U ning s h i r i n s o ‘z lig id a n v a s a v la ti d a n ayam anqayib qoldi. Ju v o n n in g egnida xonatlas ko‘ylak, boshida faran g d u rra , ko‘kragida bozvon, b o ‘y n id a b ir n echa q a to r qizil m ar jon, quloqlarida baldoq... Ayam ayvon ga palos so ld i, yakandoz yozdi. Ju v o n 75 NATLIB.UZ a m irk o n k a v u s h in i y ech ib , y ak a n d o zg a chiqdi, o ‘tir is h i bilan ik k i chakkasidagi gajagini bosib-bosib qo‘ydi, key in enli o‘sma tortilgan qoshlarini chim irib, g ‘amza bilan: — О‘tirin g , ovora bo‘lmang!.. — dedi va keng yengi b ila n y elp in d i. — S h u n ch a kelaman deyman, ro ‘zg‘or o‘lsin, uydan hech chiqolmayman! A yam choy dam lab keldi. Ju v o n u n i etagidan to rtib o‘tq azd i, boshqa tu rg a n i qo‘ymadi. Ju v o n Qo‘qonning Shayxulislom guza- rid an N orbo‘ta degan boyning qizi bo‘lib, o ta s i p o s h s h o lik k a b u g ‘doy s o ta r , bu is h d a n s in ib a b g o r b o ‘lg a n id a n k ey in qizini buvaydilik Chilon1 qoriga to ‘rtin ch i xotin qilib beribdi. Chilon qori u n i uch- t o ‘r t y il k a f ti- d a k o ‘ta r ib y u rib d i-y u , oym a-oyiga sakkiz oydan b eri qaram ay- d ig a n b o ‘lib q o lib d i. J u v o n b u ‘y o g ‘i S h o p o sh sh ad a g i alla q a y si b ir sh a y x d a n to rtib , Qo‘qondagi G‘is h tk o ‘p rik folbin- larigacha rom ochiribdi. Ham m a rom bir joydan chiqib, juvon bu xususda o‘rtancha k u n d o s h id a n g u m o n d o r e k a n . U n in g k u y ib -p ish ib a y tis h ig a q a ra g a n d a , bola k o ‘rm a g a n in in g sab ab i ham o ‘sh a kun- doshi ilm u am al qilib p u sh tin i kuydirgani ekan. U ning bu yerga kelishidan m urodi qaytarm a q ildirish va kundoshining ilm u a m a lin i d uo b ila n k u y d i r t i r i s h e k a n . Ju v o n zor-zor y ig ‘la r, ayam ga yolvorar, 1 Chilon — ru sch a «chlen» so‘zining buzilgani. Qori biron sh irk a tn in g a ’zosi bo‘lsa kerak. 76 NATLIB.UZ u n in g y e lk ala rin i s ila r, oyoqlariga bosh q o ‘y g u n d a y b o ‘la r e d i. A yam h a r ish q o ‘lid a n k e la d ig a n u ta r a n g q ilg a n b ir alfozda: — Mening erim tem irchi-ku, — dedi. Ju v o n у ana y ig ‘ladi. — 0 ‘rgilay, sadag‘alari ketay tem irchi bo‘lsalar! M adali p iy rim 1 ham dukchilik qilganlar!.. Ju v o n yana y ig ‘ladi, shu qadar kuyib y ig ‘ladiki, kechqurun dadam kelganda ayam b i r m u n g l i q - m u s h t i p a r n i n g h o j a t i n i c h iq arish in i yolvorib so ‘rad i. Dadam bu gapni eshitib a w a l kuldi, keyin qovog‘ini solib: «A gar b u gap o ‘rta m iz d a qolsa, birovga og‘zidan chiqarm asa, m ayli, suv tegm agan b itta ko‘zacha olib kelsin», d e d i.' Ju v o n ertasig a xabar oldi, indiniga suv tegm agan ko‘zacha коЧ аиЬ keldi. Dadam ko‘zchadagi suvga dam solib, qaytarm a qilib berdi. Ju v o n bu suvdan eriga choy qaynatib berishi kerak ekan. B ir necha kundan keyin uyim izga buk- chaygan b ir kam pir keldi. K am pir eshikdan k irish i bilanoq yerga cho‘nqayib «usta piy rim »ni duo qildi, yig‘lab kelinini q arg ‘adi. — Ju v o n o‘lg u r 0 ‘g ‘lim ning tilja g ‘ih i bog‘lab olgan. 0 ‘g iim o‘shaning chizgan chizig‘idan chiqm aydi, o‘sha kelib d astu r- xonga ©‘tirm ag u n ch a ovqatga qo‘l uzatm ay- di. Uch yillik kelin eridan hali b ir shapati yegani yo‘q. Xudoyo niyatingizga yeting, 1 A n d ijo n lik m a s h h u r «D ukchi e sh o n , h a r xil * k a r o m a t» la r k o ‘r s a t i b , ju m la d a n , «o‘ts iz qozon qaynatib» dong chiqargan. 77 NATLIB.UZ u sta piyrim ga ay tin g , shu bolaning tilja- g ‘ini ochib b ersin lar, bola bechora dunyoga shundoq kelib, shundoq ketaverm asin... Bu to ‘g ‘rid a ham ayam o 'rta g a tu sh d i. Dadam bu kam pirning ham h o jatin i chiqa- rib , o‘g ‘lining til-ja g ‘in i ochgani b ir qayna- tim choyga dam solib berdi. Shunday qilib uyim izga xotin-xalaj ser- qatn o v bo‘lib qoldi. D astlab k i k u n la rd a dadam bu ish d an o ‘zin i m um kin q ad ar to rtib ayam ni q istatg an bo‘Isa, keyinchalik x o tin larn i ham , ayam ni ham ko‘p yalintir- m ay qo‘ydi. X o tin la r m a ch it tom ondan kelib eshikchadan to ‘g ‘ri «chiltonxona»ga kiradigan bo‘lishdi. R o‘zaning so‘nggi k u n lari edi. Namoz- g ar paytida ko‘chada qiy-chuv, dod-faryod bo‘lib qoldi. Dadam ning ketidan men ham y u g u rib chiqdim . M ahallada O bid-tajang degan novcha, ozg‘in b ir bangi bor edi, shu odam ko‘chaning oxirida hayqirib, x o tin in i urib-tepib kelayotibdi. X otin bizning eshik dan o‘tg an d a o‘ng qo‘ldagi hovliga qochib k ird i. D adam u n in g k e tid a n k irm o q ch i bo‘lgan O bid-tajangning yo‘lini to ‘sdi. — Obid aka, qo‘ying, ro ‘zachilik, ifto rg a yaqin qoldi... — dedi. O bid-tajang to ‘x ta d i, qizargan ko‘zlari bilan dadam ga yeb qo‘ygudek bo‘lib qaradi- yu chaparasta qilib so‘ka ketdi. — He o‘sh a... kelgindi! Ko‘chmanchi! Sen ro ‘zadan gapirm a, sen tu tg a n ro ‘za harom! Tem irchi bo‘lib b ir m a rt a bolg‘a urg an in g n i ko‘rganim yo‘q, nuqul xotin-xalajga don sepasan! 78 NATLIB.UZ Dadam indam ay uyga kirib ketdi. K ey in c h alik bu g a p n in g ta g i ch iq d i. Dadam ning «chiltonxona»si to ‘g ‘risid a m a hallada gap 0 ‘rm alab qolgan, dadam far- zand talab bo4lib kelgan bir juvonga rostm i, y o lg ‘o n m i, te g is h g a n em ish . Bu g a p n i ayam ga A lilay lak n in g x o tin i yetkazibdi. A lilaylakning o‘zi ham xunuk b ir xabar topib keldi: m ah allan in g y ig itla ri b iron kishiga p aran ji yopintirib «chiltonxona»ga kirgizm oqchi, dadam biron nojo‘ya h arak at qilgan ta q d ird a m achitga su d rab chiqib, hovuzga pishib rosa urm oqchi bo'lishibdi. Ayam «chiltonxona» to ‘g ‘risidagi gapga uncha ishonm asa ham , ehtiyotan g 'ash lik qildi. Dadam deyarli h a r kuni ayam ga h ar xil jangnom alar, «Bahoridonish» sin g ari qiziq- qiziq hikoya k ito b lar o‘qib b erar edi, b ir k u n i qo‘liga «Kitobi b ah ri d urar» tushib qoldi. Bu k ito b d a n sh u n d ay gap chiqib qoldi: «Odamzodning h a r yelkasida bitta- dan fa ris h ta o‘tira d i, o‘ng yelkasida o‘tir- gan fa rish ta u ning savob ish larin i, chap yelkasida o‘tirg a n fa ris h ta uning gunoh- la rin i yozadi...» Ayam to rtin ib ro q so‘z qistirdi: — S iz n in g ch ap y e lk a n g iz g a x u d o y i taolo ik k ita fa ris h ta qo‘ysa ham kam lik qiladi, — dedi. Dadam talm ovsiradi. — N ega, o‘g ‘r i bo‘lm asam , biro v n in g h aq in i yem asam ?... Namoz o ‘qim aym an, xolos, xudoning o‘zi kechiradi... Ayam y ig ‘lab yubordi. 79 NATLIB.UZ — O g‘ir o y o q m a n ... N im a b o ‘lis h in i b ilm a y m a n . U y d a n f a r i s h t a q o c h d i... Harom, hammayoq harom ... Ayam A lilaylakning xotinidan eshitgan gaplarini, o‘zining gum onlarini to ‘kib soldi. Dadam a w a l kuldi, keyin bu tu h m a tla rg a chiday olm asdan «Kitobi b ah ri d urar» bilan ayam ning yelkasiga u rd i va shovqin soldi. — Men a z a y im x o n m id im ? M u n g liq - m u sh ti p a rla rn in g h o jatin i chiqaring, deb y a lin g a n k im ? — d e d i, k ey in ay a m n i u rg an ig a pushaym on bo‘ldi shekilli, buni ko‘nglidan chiqarish uchun yum shadi. — B ir palla tarv u zn in g po‘chog‘idan shuncha ish chiqishini qayoqdan bilay! Dadam A lilaylakning x o tin i aytgan gap- la r bo‘hton, ayam ning gum onlari behuda ekanini isbot qilishga kirish d i. N azarim da, ayam u ning ham m a gapiga ishondi. O radan ko‘p o‘tm ay dadam k u tib y urgan ish bo‘ldi — «chiltonxona»ga b ir y ig it pa ran ji yopinib kiribdi. Dadam buni payqab paranjilik y ig itn i duo bilan qarshi olibdi, shivirlab uzundan-uzoq b ir oyatni o‘qish bilan u ning hojatini chiqaribdi, duo o‘qib kuzatibdi. Buni dadam do‘konda Alilaylak- ka kula-kula gapirib berdi. Dadam azayim xonlikni bas qildi, kelgan xotin-xalajni «duo menga yuk tashladi», deb qay ta r aver di. B iroq «duo yuk ta sh lag a n te m irc h i p iy rim » g a x o tin la rn in g ix lo si k u n d a n -k u n o r t a r , e s h ik d a n q o ‘y m a sa teshikdan k irish a r edi. 80 NATLIB.UZ |
