Ⅱ. Asosiy qism 1 Nerv hujayralarining tuzilishi va vazifasi

Unipolar neyronlaming tanasidan, odatda, bitta o‘simta chiqadi.
Ular qatoriga dendrit o‘simtalari paydo bo’lmaydigan neyroblast
hujayralari kirishi mumkin. Unipolar neyronlar asosan umurtqasiz
hayvonlar organizmida uchraydi. Odam tanasida esa bunday neyronlar
bo’lmaydi.
Bipolar neyronlar qarama-qarshi qutblaridan ikkita o‘simta
chiqaradi. Bittasi akson, ikkinchisi dendrit vazifasini bajaradi. Bipolar
neyronlar ham odam organizmida kam uchraydi. Ular faqat ko'zning
to‘r pardasida, ichki quloqning spiral gangliyasida hamda hid bilish
organlarida uchraydi. Bipolar neyronlar ko‘proq hasharotlar terisida
bo’ladi. Ayrim adabiyotlarda psevdounipolar neyronlar qatoriga qo‘shib
o‘rganiladi. Buni yodda tutish kerak. Psevdounipolar neyronlar
tanasidan, odatda, bitta o‘simta chiqib, so‘ng u «Т» harfi singari ikkiga
ajraladi. Lekin o ‘simtaning o‘zagi bitta bo’ladi. Shuning uchun ularni
psevdounipolar deyiladi. 0‘simtalarning bittasi dendrit vazifasini
bajarsa, ya’ni ta’sirni qabul qilsa, ikkinchisi akson vazifasini o‘taydi,
ya’ni ta’sirni markazga yetkazib berishda ishtirok etadi.
Multipolar, ya’ni ko‘p qutbli (tarmoqli) neyronlardan har tomonga
qarab bir nechta o ‘simta chiqadi. Ularning bittasi, odatda, uzun bo’lib, akson vazifasini bajarsa, qolganlari mayda, kalta bo’lib, dendrit rolini
o‘ynaydi. Multipolar neyronlarga orqa miyaning barcha harakat
neyronlari kiradi.


Nerv hujayrasi morfologik tuzilishiga ko‘ra, tana, ya’ni perikarion
va o‘simtalardan tashkil topgan. Tana qismi yadro,
sitoplazma, organoidlar va o‘ziga xos kiritmalardan iborat. 0‘simtalari
esa akson va dendritlardan iborat. Yadrosi, odatda, yumaloq yoki oval
shaklda bo'lib, har bir hujayrada bitta bo’ladi, kamdan-kam ikkita yoki
ko‘p yadroli nerv hujayralari uchraydi. Masalan, prostata bezining nerv
sistemasini tashkil qiluvchi neyronlarda ko‘p yadroli nerv hujayralari
bor. Ularning soni 15 tagacha yetadi. Neyronlarda intensiv ravishda
fiziologik jarayonlar kechishi natijasida yadro tarkibida xromatin
moddasi kamroq bo’ladi. Bitta yoki ikkita RNK ga boy yadrochaga ega.
Sitoplazmasi (neyroplazmasi) tarkibida hamma organoidlar va spetsifik
hujayra kiritmalari: mitoxondriylar, endoplazmatik to‘r, Golji kompleksi
(apparati), sentrosoma, lizosoma, neyratubula va neyrofilimentlar,
spetsifik elementlardan neyrofibrillalar va tigroid moddalar uchraydi.