' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qotishmalar. Intermetall birikmalar 13.21.
- A z(N a) 23
- Hosil bolgan intermetall birikmaning massasini aniqlaymiz: m(PbMg,) =//(PbMg2) . M{ PbMg2); /n(PbMg2)
- Standart elektrod potensiallari qatori* 13.31.
- - _o V** F° - O F 0 - -0 25 V
- "(Z n S 0 »
- 14. A SO SIY GRUPPACHANING METALLARI Ishqoriy metallar 14.1.
- Berilliy gruppachasi 14.11.
/«(aralash m a) 8 <°(F e) = - 7
’- T l - -
4 ; <°(Fe) = ¥ = °>35 yoki 35%; m (aralashm a) 8 co(Cu) = — w(-c-u)- - ; co(Cu) = ^ = 0,3125 yoki 31,25%. m (aralashma) 8
M assasi 8,9 g b o ig a n m agniy, alum iniy va tem ir aralashmasi bor. Aralashmaga sovuqda m o i m iqdor konsentrlan gan nitrat kislota bilan ishlov berilganda reaksiyaga kirishmagan 631
qoldiqning massasi 4,1 g ni tashkil etdi. Shu qoldiqqa konsentr langan ishqor eritm asi bilan ishlov berildi, bunda massasi 1,4 g b o'lgan aralashm aning bir qismi erim ay qoldi. A ralashm adagi metallarning massa ulushlarini aniqlang. Javobi: 53,93% Mg; 30,34% Al; 15,73% Fe.
aralashm asi bor. Bu aralashm aning massasi 4,58 g b o'lgan bir qismiga konsentrlangan ishqor eritmasi bilan ishlov berildi va 224 ml hajm gaz olindi. A ralashm aning massasi 11,45 g bo'lgan yana bir qismiga suyultirilgan sulfat kislota bilan ishlov berildi. Bunda 2 ,2 4 1 h ajm n i eg allag an gaz ajralib c h iq d i. A ralash m ad ag i m etallarning massa ulushini aniqlang.
N i; 14,19% Zn; 47,16% Ag.
aralashmasi bor, bunda metall + 2 oksidlanish darajasini nam oyon qiladi. Massasi 3,58 g b o ig a n bu aralashm a nam unasini ishqor eritmasiga solindi va shunday gaz olindiki, uning yonishidan massasi 1,08 g b o ig a n suv hosil bo'ldi. Q attiq qoldiqni eritish uchun zichligi 1,14 g /m l, massa ulushi 20% b o ig a n 25,8 ml hajmli sulfat kislota eritmasi sarf qilindi. Aluminiy bilan aralashmada yana qanday oksid bor? Javobi: MgO.
Qotishmalar. Intermetall birikmalar 13.21. Qalay bilan natriyning interm etall birikmasida natriyning massa ulushi 20,5% ga teng. Interm etall birikm aning formulasini aniqlang.
Hisoblash uchun massasi 100 g b o ig a n birikm a n a munasini tanlab olamiz. N atriy va qalay m oddalarining massasini va m iqdorini aniqlaymiz: /«(Na) = mco(Na); m(Na) = 100 • 0,205 g = 20,5 g; /?(Na) = 5 S n ; «(Na) = ^ mol = 0,89 mol;
w(Sn) = m - w(Na); m( Sn) = (100 - 20,5) = 79,5 g; n(Sn'1 = J f t f n ) ’
= T l f m 0 1 = 6 7
m 0 l ‘ Interm etall birikma tarkibiga kiradigan natriy va qalay moddalari m iqdorlarining nisbatini topamiz:
Tenglikning o 'n g qismini 0,67 ga b o ‘lib quyidagini olamiz: « (N a):« (S n ) = 1 ,33:1. In te rm e ta ll b irik m a la rn in g ta rk ib i o d a td a b u tu n so n li koeffitsiyentlari b o ig a n form ulalar bilan ifodalanadi. Butun sonlar bilan ifodalangan «(N a) va «(Sn) orasidagi nisbatni topish uchun tenglikning o ‘ng qismini 3 ga ko‘paytirish kerak. U vaqtda: «(Na) : «(Sn) = 3,99: 3 = 4 : 3 b o iad i. Shunday qilib, intermetall birikm aning formulasi N a4Sn3. 13.22. Agar kum ushning massa ulushi 87% ni tashkil etsa, alum iniy bilan kum ushning interm etall birikm asining formulasini aniqlang.
Ag5 Al3. 13.23. Tem ir bilan n o m a iu m m etallning interm etall birik masining tarkibi F e5M e2| formula bilan ifodalanadi. Tem irning birikm adagi massa ulushi 17% ni tashkil etadi. T em irning bu birikmasi tarkibiga qanday metall kiradi? Javobi: rux.
13.24. M assasi 29.9 g b o ig a n interm etall N a4Pb birikm a nam unasi bor N a4Pb3 tarkibli birikm ani olish uchun nam unaga qancha massa q o 'rg'oshin qo'shish kerak?
N a 4Pb b irik m a sid a n N a 4P b 3 b irik m asig a o ‘tish jarayonini quyidagi tenglam a bilan ifodalash mumkin: N a.P b + 8Pb = N a Pb„ *1 4 9 D astlabki nam unaga kirgan N a4Pb m oddasining m iqdorini aniqlaymiz: " (N a‘ pb) = ■ " (N a
Ш тЫ = ° -:1 mo1- Reaksiya tenglam asidan quyidagi kelib chiqadi: - (N| f b- = I ; « (Pb) = 8« (N a4Pb); n (Pb) = 8 ■ 0,1 mol = 0,8 mol.
( r b ) о K o'rsatilgan birikm ani olish uch un kerak bo'ladigan q o 'rg 'o shin massasini aniqlaymiz: m(Pb) = «(Pb) • M (Pb); m{ Pb) = 0,8 • 207 g = 165,6 g. 13.25. Massasi 134,7 g bo'lgan N a 4Sn3 tarkibli birikm a olish uchun qalay va N a 2Sn birikm asidan qancha massa olish kerak? Javobi: 35,7 g Sn; 99 g N a,Sn. 1 3 .2 6. M assasi 112 g b o ig a n N aH g in term etall birikm a nam unasini olish uchun N a 3Hg va N aH g, birikm alari suyuqlan- tirildi. Bu birikm alardan qancha massadan olingan?
27 g
N a 3Hg; 85 g N aH g,. 13.27. Massasi 62,1 g b o ig a n q o ‘rg‘oshin va massasi 36 g b o igan magniy suyuqlantirildi. Qotishmada magniyning massa ulushi 18,8% ga teng b o ig a n interm etall birikmasi hosil b o id i. Olingan birikm aning massasi qanchaga teng? Yechish. Olingan interm etall birikm aning massasini m harfi
bilan belgilaym iz. Reaksiyaga kirishgan q o ‘rg‘oshin va magniy massasini aniqlaymiz: Q o‘rg‘oshin va magniy m oddalarining m iqdori quyidagidan iborat:
Q o ‘rg‘o sh in va m agniy m o d d alari m iq d o rin in g n isb atin i topamiz:
« (P b ): «(Mg) = = 0,0039 m : 0,0078 m = 1 :2 ,
y a’ni birikm aning form ulasi P b M g 2, uning hosil b o iis h reak siyasining tenglam asi esa Rb + 2M g = PbMg, Q otishm a olish uchun olingan q o ‘rg‘oshin va magniy m odda- larining m iqdorini aniqlaymiz: Binobarin, magniy m o'l m iqdorda olingan. Reaksiya ten g lam asidan quyidagi kelib chiqadi: m(Pb) = /исо(РЬ); /«(Pb) = /«0,812 g; w(Mg) = mio(Mg); m(Mg) =
0,188 g. «'(Pb) = mol = 0,3 mol; «'(Mg) =
mol = 1,5 mol. Hosil bo'lgan intermetall birikmaning massasini aniqlaymiz: m(PbMg,) =//(PbMg2) . M'{ PbMg2); /n'(PbMg2) - 0,3• 255 g = 76,5g. 13.28. Magniy bilan surma interm etall birikma hosil qiladi, surm aning birikmadagi massa ulushi 78% ni tashkil etadi. Massasi 21 ,6 g b o ‘lgan m a g n iy va m assasi 89,6 g b o 'lg a n s u rm a suyuqlantirilganda bu birikm aning qanday massasi hosil bo'ladi. Javobi: 98,4 g. 13.29. Bronza turlaridan birining tarkibida mis (massa ulushi 85%), qalay (12%) va nix (3%) bor. M assasi 30 g bo'lgan bronza nam unasiga konsentrlangan nitrat kislota ta ’siridan azot (IV) oksid ajralib chiqdi. N orm al sharoitda olingan gazning hajmini aniqlang. Javobi: 19,8 /. 13.30. Qalay bilan q o 'rg ‘oshinning qotishm asini tayyorlash zarur, unda q o ‘rg‘oshinning massa ulushi 46,5% ga teng. Qalay (IV) oksid va q o 'rg 'o sh in (II) oksidni k o 'm ir bilan qaytarib, massasi 44,5 g bo 'lgan kerakli q o tish m a hosil bo 'lish i uch u n oksidlardan qanchadan massa olish kerak?
30,2 g SnO , va 22,3 g RbO.
a)
1M HCI; b) 1M N iS 0 4; d) 1M M g (N O ,)2? Yechish. Standart elektrod potensiallari qatoridan (5- ilovaga qarang) rux, vodorod, nikel va magniy elektrodlari potensiallarining qiym atini topamiz: F°
V** F° - O F 0 - -0 25 V Zn2+/Zn~ ’ ’
2 W + / H 2 ~ U ’ N i l + f N i ~ V > Rux elektrodining standart elektrod potensiali vodorod va nikel e le k tro d la rin in g s ta n d a rt e le k tro d p o te n s ia lla rid a n k ich ik , binobarin, rux xlorid kislota va nikel (II) sulfat eritm alari bilan o 'zaro ta ’sir qiladi: Zn + 2HC1 = Z n C l2 + H 2 T Zn + N iS 0 4 = Z n S 0 4 + Ni * Bu nom o ‘quv adabiyotlarida foydalaniladigan elektrokimyoviy kuclila- nish «qatori» terminiga qaraganda aniqroq. **Birliklarning xalqaro belgilanishida volt В — V olingan.
R ux e le k tro d in in g s ta n d a rt e le k tro d p o te n s ia li m agniy elektrodnikidan katta, binobarin, rux magniy tuzlari eritm alari bilan reaksiyaga kirishmaydi.
reaksiyaga kirisha oladimi: a)
KC1; b) \M M n S 0 4; d) 1 M H C I; e) \M C u ( N 0 3)2; f) 1
Z n S 0 4? Javobi: a, b, f — kirishmaydi; d, e — kirishadi. 13.33. Quyidagi tuzlar eritm asining aralashmasi bor: natriy sulfat, marganes (II) sulfat va mis (II) sulfat. Bu eritm a elektroliz qilinganda qanday m oddalar va qanday tartibda ajralib chiqadi?
Standart elektrod potensiallari qatoriga qarab quyi- d ag ilarn i an iq lay m iz: = -2,71 V, Г _2+/^ = -1 ,1 8 V, E \
= 0,34 V. G/
+/Cu 9 K atodda elektrod potensiali ko'proq musbat qiymatli metall kationlari oson qaytariladi, ya’ni mis ionlari: C u2+ + 2e~ = Cu
M isdan keyin m arganes (II) kationlari m arganes m etalini hosil qilib qaytariladi: M n 2+ +
= M n
Suvli eritm ada natriy kationini qaytarib bo'lm aydi. Shuning uchun M n2+ qaytarilishi tam om b o ig a n d a n so'ng faqat suvning zaryadsizlanishi sodir bo'ladi: 2H 20 + 2 e-= 2 0 H “ + H 2 Eritm ada anionlarning faqat bir xili — sulfat ionlari bo'ladi. Bu ionlar suvli eritm alarda oksidlanm avdi, suv oksidlanishga u ch raydi: 2H 20 - 4e~ = 4 H + + 0 2 13.34. M agniy xlorid, nikel (II) sulfat, rux n itra t tuzlari eritmalarining aralashmalari elektroliz qilinganda elektrodlarda qaysi m oddalar va qanday tartibda ajralib chiqadi?
nitrat eritmasiga tushirildi. M a’lum vaqtdan so'ng plastinkaning massasi 94,2 g ga teng b o iib qoldi. Ruxning qanday massasi eritmaga io n la r k o 'rin is h id a o 'tg a n ? Q o 'rg 'o s h in n in g q an d ay m assasi plastinkada o'tirgan?
Yechish. Standart elektrod potensiallar qatoridan = -0 ,7 6 V,
°pb2
ь = _ 0 ,13 V ekanligini topam iz. Binobarin, rux qo ‘rg‘oshin (II) nitrat eritmasi bilan o'zaro ta ’sir etadi: Zn + P b (N 0 3)2 = Z n (N O j)2 + Pb Quyidagi belgilarni kiritamiz: /?i(Zn) va
Pb) — erigan rux ning va qo'rg'oshinning massalari;
— plastinkaning dastlabki massasi,
plastinkaning oxirgi massasi. P lastinka m assasining o ‘zgarishi q o ‘rg‘o sh in n in g o 'tirish i (m assaning oshishi) va ruxning erishi (m assaning kamayishi) bilan bogiiq. Binobarin:
Pb) - m(Zn) = m2 -
m ]; m(Pb) - m( Zn) = (94,2 - 80) g; /w(Pb) - m(Zn) = 14,2
(a)
Reaksiyada ishtirok etgan rux va qo'rg 'o shin m oddalarining m iqdorini aniqlaymiz; =
" < Z n ) = i § ^ n , o l ; Reaksiya tenglamasidan n{ Z n) = «(Pb) kelib chiqadi, b in o barin, m(Zn) _ m(Pb) 65 “ 207
(a) va (b) tenglam alar sistemasini yechib quyidagini topamiz: m{ Zn) = 6,5 g, m(Pb) = 20,7 g. 13.36. M arganesdan qilingan detal qalay (II) sulfat eritmasiga tushirildi. Bir oz vaqtdan so'ng detal massasi 2,56 g ga oshdi. Elektrodga qalayning qanday massasi o 'tirg an ? M arganesning qanday massasi eritmaga o'tgan? Javobi: 4,76 g Sn; 2,2 g Mn. 13.37. Massasi 73 g bo'lgan rux nam unasi massasi 240 g bo'lgan nikel (II) sulfat eritmasiga botirilan. Bir oz vaqtdan so'ng nam una massasi 71,8 ga teng bo'lib qoldi. Reaksiyadan keyin eritmadagi rux sulfatning massa ulushini aniqlang. Javobi: 13,3%.
13.38. Rux plastinkasi qandaydir metall sulfat eritmasiga boti- rildi. Eritm aning massasi 50 g ga teng. Sulfatda m etall +2 oksid- lanish darajasiga ega. Bir oz vaqtdan so'ng plastinka massasi 1,08 g ga ortdi. Bunda rux sulfatning eritm adagi massa ulushi 6,58% ga teng b o iib qoldi. Plastinkada qanday metall ajralib chiqqan?
Reaksiya tenglam asini quyidagi ko'rinishda ko'rsatish m um kin. Zn + M e S 0 2 = Z n S 0 4 + Me Plastinka massasi 1,08 g ortgan bo'lsa, u holda eritm a massasi shunchaga kamaygan. Eritm aning reaksiyadan keyingi tri massasini topamiz:
(50 - 1,08) g = 48,92 g, bunda
reaksiyagacha bo'lgan eritmaning massasi; Am — reaksiya davomida eritma massasining o'zgarishi. Hosil bo'lgan rux sulfatning massasini topamiz: m (Z n S 0 4) - w'co(ZnS04); m (Z n S 0 4) = 48,92 • 0,0658 g = 3,22 g. Rux sulfat m oddasining m iqdori quyidagiga teng bo'ladi: "(Z n S 0 <, = » < Z « S O . ) - ^ mol = 0 ,0 2 mol. Reaksiya tenglamasidan: rt(Zn) = « (Z n S 0 4); «(Zn) = 0,02 mol; л(Ме) = « (Z n S 0 4); n(Me) = 0,02 mol ekanligi kelib chiqadi. Binobarin, eritm aga 0,02 m ol m odda m iqdorida rux o'tgan, elektrodda esa metall Me xuddi shuncha m odda miqdorida o'tirgan. Eritm aga o'tgan ruxning massasini aniqlaymiz: m{Zri) - «(Zn) • M ( Zn); m(Zn) = 0,02 • 65 g = 1,3 g. Elektrodda ajralib chiqqan m etallning massasini aniqlaymiz: m(Me)
=m(Zn) +
Am; m(Me) = (1,3 + 1,08) g = 2,38 g. M etallning m olyar massasini hisoblaymiz: M ( M e ) = S I : M ( M e ) = o § g/mo1 = 119g/mo1 Elektrodda ajralib chiqqan m etall — qalay. 13.39. Tem ir bo'lakchasi birikm alarda +1 oksidlanish d ara jasini namoyon qiladigan nom a'lum m etall nitrat eritmasiga tushi- rildi. Metall nam unasining massasi 16 g ga ortdi. Olingan tem ir
bunda massasi 8,8 g bo'lgan tem ir (II) suifid olindi. Eritm adan qaysi metall ajratib olingan.
kumush. 13.40. Massasi 248 g bo'lgan mis (II) sulfat eritmasiga massasi 20 g bo'lgan magniy kukuni solindi. Bir oz vaqtdan so'ng metall ch o 'k m a yig'ildi va quritildi. Uning massasi 28 g ni tashkil etdi. Olingan eritm adagi magniy sulfatning massa ulushini aniqlang. Javobu: 10%.
14. A SO SIY GRUPPACHANING METALLARI Ishqoriy metallar 14.1. Quyidagi o'zgarishlarni amalga oshirishga imkon beradigan reaksiyalaming tenglam alarini yozing. a) Na -» NaOH -» N a2S 0 4 -> N aC l -» Na b) KOH -> K H S 0 4 -> K 2S 0 3 -> KC1 - » к Eritm alarda boradigan reaksiyalam ing tenglam alarini ionli va qisqartirilgan ionli shakllarda yozing. 11.2. Kaliyning kislorodli birikmasida m etallning massa ulushi 44,8% ni tashkil etadi. Shu birikm aning eng oddiy formulasini aniqlang.
K O v
14.3. K C N , K jSiO j, N a 2H P 0 4 tu zlarin in g gidrolizlanish reak siy alarin in g te n g la m a la rin i q isq a rtirilg a n io n li, ionli va m olekular shakllarda yozing.
elektron form ulalarini yozing. 14.5. Zichligi 1,1 g/m l va hajmi 100 ml bo'lgan natriy karbonat eritmasiga m o 'l m iqdor xlorid kislota ta ’sir ettirilganda norm al sharoitda 2,016 1 hajm ni egallaydigan gaz ajralib chiqdi. Dastlabki eritmadagi natriy karbonatning massa ulushini aniqlang. Javobi: 8,67%.
14.6. Massasi 2,66 g bo'lgan ishqoriy m etall m o 'l m iqdor m olekular xlorga tushirildi. Olingan qattiq m odda suvda eritildi, eritm aga m o 'l m iqdor kumush nitrat eritm asi qo'shildi. Bunda massasi 2,87 g bo'lgan cho 'k m a tushdi. Qaysi m etall olingan edi? Javobi: seziy.
14.7. Kaliyli o ‘g‘it sifatida ishlatiladigan kul tarkibida kaliy karbonat—potash bor (massa ulushi 25%). M accaci 100 kg b o 'l gan kulning o 'rnini bosa oladigan kaliyli o 'g 'it sifatida ishlatila digan kainit KC1 • M g S 0 4 3 H 20 ning massasini aniqlang. Javobi: 90 kg.
14.8. Massasi 24 g bo'lgan natriy digidrofosfat olish uchun natriy gidroksidning massa ulushi 32% (zichligi 1,3 g/m l) bo'lgan eritm alardan qancha hajm kerak bo'ladi?
ishqor eritmasi 18,5 ml; kislota eritmasi 328 ml.
sasi 11,2 g bo'lgan kaliy gidroksid olindi. Ajralib chiqqan vodo rod yondirilganda hosil bo'lgan suvning massasini aniqlang.
1,8 g.
14.10. N atriy karbonat va natriy gidrokarbonat aralashmasi bor. Massasi 60 g bo'lgan aralashma namunasi kuydirilganda massasi 2,7 g bo'lgan suv ajralib chiqdi. Aralashmadagi N a2C 0 3 va N a H C 0 3 ning m assa ulushini aniqlang. Javobi: N a2C O ,—58%, N a H C O ,— 42%.
reaksiyalam ing tenglam alarini yozing. a) Ca - » Ca(OH,) - » C aC 03 - » CaO - » Ca(OH2) - » CaCl, Ca b) M g C 0 3 -» M gCl2 -» Mg -» M gS04 -» M g (N 0 3)2 E ritm alarda boradigan reaksiyalam ing tenglaimalarini ionli, qisqartirilgan ionli shakllarda yozing. 14.12. E lektro n balans m eto d i bilan quyidagi oksidlanish qaytarilish reaksiyalarining sxemalariga koeffitsiyentlar tanlang. a) Mg + H N O , -4 M g(N O ,): + N : 0 + H 20 . b) Ca + H 2S 0 4 -> C a S 0 4 + S + H 20 . d) V2O s + Ca -> V + CaO. Oksidlovchi va qaytaruvchini ko'rsating. 14.13. Kalsiy karbonatning massa ulushi 90% bo'lgan 1,5 t massali ohaktosh pechda kuydirildi. Q attiq qoldiqqa m o'l m iqdor suv qo'shildi. Olingan kalsiy gidroksidning massasini aniqlang.
993 kg. 14.14. Massasi 46 g bo'lgan dolom it C aC O ,/ M gCO? nam u- nasini eritish uchun zarur bo'lgan m assa ulushi 25%, zichligi 1,15 g/m l nitrat kislota eritmasining hajm ini aniqlang.
219
ml. Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling