Қ. Ж. Мирзаев, Э. Ш. Шавқиев,Б. К. Жанзаков

Назоратвамуҳокамаучунсаволлар
1. Инновационфаолиятгатаъсирэтувчиасосийомилларниёритинг.
2. Инвестиция – бу нима?
3.Инновационфаолиятнинг иқтисодий самарадорлигини ту­шун­тиринг.
4. Инвестицион лойиҳаларни молиялаштириш манбаларини ай­тинг.
5. Корхонанинг инновацион салоҳияти деганда нима тушу­ни­лади?

6-мавзу. Инновацион иқтисодиёт инсон омилини фаоллаштиради


Режа

6.1. Инновацион тизимда инсон омили, ўрни ва аҳамияти.

6.2. Инсон омилини фаоллаштириш асосида инновацион соҳада корхонани бошқариш.
6.3. Кадрларни танлаш, улар фаолиятини баҳолаш ва рағбат­лан­ти­риш асосида инновацион фаолликни таъминлаш тизими.


6.1.Инновацион тизимда инсон омили, ўрни ва аҳамияти

Инсоният тараққиётининг постиндустриал босқичи инннова­ци­он иқтисодиётнинг шаклланишини, шунингдек, меҳнат ва истеъ­мол стратегиясини индивидуллашувини назарда тутади. Бу эса ўз нав­батида инсоннинг иқтисодий и ижтимоий ҳаётдаги фаолият ша­кл­­ларини назарий жиҳатдан тушуниш масаласининг долзарблигини белгилаб беради. Билимларга асосланган замонавий иқтисодиёт учун инсон омили инновацион ривожланишнинг воситаси ва шу би­лан бирга мақсадини ҳам ифодалайди.

Меҳнат фаолияти иштирокчиларининг сифат кўрсаткичлари янги илғор ғояларни ўзлаштириш ҳамда ижтимоий-иқтисодий жорий этиш суръатларини таъминлаш қобилияти рақобатда устун­лик­нинг асосий манбаси ҳисобланади.
Ижтимоий тизимларнинг инновацион қайта шаклланиш ша­ро­­итида инсон омили иқтисодиёт ва бутун жамият инновацион ривож­ланишининг асосий ресурси ҳисобланади.
Инсон омилининг инновацион иқтисодиётдаги мазмунини на­зарий жиҳатдан ўрганишда икки гуруҳ назарияларни ажратиб кўр­сатиш мумкин:

1. 
   Иқтимоий-иқтисодий концепциялар. Бунда инсон оми­ли­нинг ишлаб чиқаришдаги ўрни алоҳида корхона миқёсида кўриб чи­қилади. Инсон омили таркиби ходимнинг инсоний салоҳияти таш­кил этувчилари орқали баҳоланади. Шу жумладан, ходимнинг унум­ли меҳнатга бўлган моддий ва маънавий қобилиятлари асосида ўрганилади.
   
2. 
   Ижтимоий-маданий ёндашувлар. Унга кўра, инсон омили иқтисодий омиллар билан бирга ўз маданий шаклига асосан ҳам тубдан фарқ қилади. Бу иштирокчиларнинг меҳнат, бошқарув ва инновацион фаолиятдаги маданиятида намоён бўлади. Бунда тўп­лан­ган маданий қадриятлар жамиятнинг инновацион ривож­ла­ни­ши­даги асосий омил сифатида қаралади.
   

Саноатлашувнинг замонавий босқичида, жамиятнинг инно­ва­ци­он ривожланиш турига ўтишида инсон омили ўзида ижтимой ин­сон омилини акс эттиради. Мазкур тушунчани белгиловчи ҳолат­лар қуйилагилардир:

1. 
   Аҳолининг меҳнатга лаёқатли қисми.
   
2. 
   Инсон омилининг таълим, маданият, касб билан боғлиқ кенг қамровли салоҳиятига эга бўлган одамлар.
   
3. 
   Иқтисодий ҳаракатларни амалга оширувчи ва иқтисодий тизимлар фаолиятига таъсир этувчи одамлар.
   
4. 
   Ўз ижтимоий-иқтисодий мақсадларига эришиш учун иқти­со­дий ҳаракатларни амалга оширувчи одамлар.
   

Шундай қилиб, замонавий иқтисодиётда инсон омили бу – меҳ­нат­га лаёқатли аҳоли, Ижтимоий, маданий, таълимий, касбий қобилият шаклидаги инсоний салоҳиятга эга бўлган, турли ижти­мо­ий-иқтисодий шаклда ўз меҳнат ҳаракатларини амалга оширувчи одам­ларнинг ташкилий бирлашмасидир.
Инновацион ривожланиш шароитида инсон омили тор маъ­но­да, яъни меҳнат жараёнида ўзининг касбий билим, малака ва кўник­маларини намоён этувчи “яхлит ходим” сифатида кўриб чи­қиш мақсадга мувофиқ эмас.
Миқдорий жиҳатдан иқтисодиётнинг ижтимоий инсон омили жамиятнинг иқтисодий ҳаракатларининг субъектлари йиғиндисини ифодалайди. Иқтисодий ҳаракатлар субъекти сифатида аҳоли тур­муш фаровонлигини ошириш учун мақсадли хўжалик фаолиятини амал­га оширувчи ижтимой гуруҳлар, жамоалар, бирлашмалар ту­шу­­нилади.
Иқтисодий ҳаракатларнинг турли субъектлари инсон омили сифатида турлича намоён бўлади. Бу ҳолат одамларнинг ижтимоий статуси, ижтимоий-иқтисодий ва маданий салоҳияти, ишти­рок­чи­лар фаолият кўрсатаётган ижтимоий-маданий муҳитга боғлиқ.
Инсон омили – бу маълум маънода тартиблашган таркибий эле­ментлар йиғиндиси бўлиб, уларнинг асосийлари қуйи­да­ги­лар­дир:

• 
  ижтимоий-демографик компонент бир қатор тизимли кўрса­т­кич­лар билан тавсифланади: аҳоли таркиби, меҳнатга лаёқатли аҳо­ли таркиби, туғилиш ва ўлим даражаси, ўртача умр кўриш дара­жа­си, оила институтининг ривожланиши;
  
• 
  жисмоний компонент – аҳолининг жисмоний соғлиғи ва аҳо­ли­нинг руҳий соғлиғи каби кўрсаткичлар тизими билан тав­сиф­ла­на­ди;
  
• 
  ижтимоий-иқтисодий компонент – учта кўрсаткичлар тизими билан тавсифланади: аҳоли бандлиги таркиби ва даражаси; аҳо­ли­нинг меҳнат ва интеллектуал қобилиятларига бўлган талаб; аҳоли­нинг турмуш сифати.
  
• 
  ижтимоий-маданий компонент – тўртта кўрсаткичлар тизими би­лан тавсифланади: жамиятда таянч таълимнинг сифати; касбий таъ­лим даражаси; ходимларнинг малака ва касбий маҳоратининг ўси­ши; аҳолининг ижтимоий маданияти даражаси (шахснинг меъё­рий-қадриятлар бўйича тушунчаси, тамойиллари ва эъти­қод­лари­нинг ўзига хослиги, ахлоқи ва одоби даражаси, рағбат­ланти­риш­да­ги афзалликлари, хулқ-атвори, аҳолининг турли қатламлари ва гу­руҳ­­ларининг маданий интеграция даражаси).