’ Л. Муминова


Download 1.22 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/12
Sana23.03.2023
Hajmi1.22 Mb.
#1287493
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
24


IV БУЛИМ,
МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА НУТК; 
НУКСОНЛАРИНИ БАРТАРАФ ЭТИШНИНГ 
КОРРЕКЦИОН-ЛОГОПЕДИК ИШ ТИЗИМИ
Нутк ривожланишида турли камчиликлари булган мактаб­
гача ёшдаги болалар тарбиясида коррекцион-логопедик шакллан­
тириш аспекта мактабгача махсус муассасалар ва болалар бог- 
чалари махсус гурухларининг таълим-тарбия тизимида бош Урин- 
ни эгаллайди.
Бу максадга эришиш йулида умумтаълим, маънавий-маъри- 
фий, коррекцион-логопедик ва ривожлантирувчи вазифалар тура- 
ди. Ушбу вазифалар логопед, дефектолог, тарбиячи томонидан 
индивидуал ва фронтал машгулотларда хал килинади.
Коррекцион-логопедик таълим ва тарбия ишлари махсус 
дастурлар, дидактик материаллар, методик кулланмалар асосида, 
болаларнинг ёши, гурух йуналиши ва нуткий бузилишларнинг 
хар бир болада индивидуал намоён булишига караб режалаш- 
тирилади ва олиб борилади.
Махсус мактабгача муассасаларда логопедик гурухларни 
ташкил этиш, уларда коррекцион-логопедик ишни олиб бориш 
жараёни бир неча бос-кичга булинади:
-болаларни саралаш ва гурухларни жамлаш боскичи; 
-болаларни комплекс текшириш боскичи;
-индивидуал ва фронтал ишнинг истикбол режаларини тузиш 
боскичи;
-машгулотлар режаларини амалга ошириш билан боглик 
булган асосий боскич;
-назорат - оралик ва якуний назоратларнинг утказилишини 
таъминлаш боскичи;
-натижавий-тахлилий боскич (коррекцион-логопедик таълим 
ва тарбия натижаларини тахлил этиш, болалар нутки ривожла- 
нишининг мониторингини утказиш).
Ушбу боскичлар биргаликда коррекцион-логопедик ривож­
лантирувчи ишнинг ягона тизимини ташкил этади. Тизимнинг 
асосий максади нутк нуксонларига эга болани мактаб таълимига 
тайёрлашдан иборат. Юкорида келтирилган умумий коидалар 
йурикноманинг 
1
-булимида ran борган нутк нуксон лари тур- 
ларига (НФФН, НТР ва дудукланиш) бирдек тааллукли.
25


4.1. 
Вутцнимг ф&цетш-фонематт нуцсотари (НФФН)т 
бартараф этиш шиларт Бунда нутк фаолиятининг айрим томон- 
ларини ривожлантиришда 
1
) талаффуз ва фонематик идрок шакл- 
лантирилади, 2) атроф мухит билан таништириш ва нутк Усти- 
риш, 3) саводга тайёрлаш ишлари амалга оширилади.
Куйилган вазифаларни бажариш учун биринчи навбатда 
махсус логопедик усуллар ёрдамида товушлар талаффузидаги 
нуксонлар тузатилади ва нуткда бор товушлар аниклашгирилада. 
Т^гри артикуляция малакаларини шакллантириш куйилган 
вазифаларни муваффакиятли хая килишнинг асосий шартларидан 
биридир.
Фонематик вдрокни ва эшитиш хотирасини ривожланти- 
ришга махсус вакт ажратилади: болалар нуткни тияглашга, нутк­
нинг айрим товуш элементларини фарклаш ва эсга туширишга, 
эшитиб идрок килинган материални эслаб колишга, узларининг 
ва бошкалар нуткининг жаранглашини таккослашга урганадилар.
Артикуляцион малакалар ва фонематик идрокни ривожланти- 
риш нущнинг товуш таркибини анализ ва синтез килишни 
ривожлантириш билан бир вактда олиб борилади. Сузвинг товуш 
таркибини анализ ва синтез килишни кузда тутувчи мапщлар 
фонемалар тузиш жараёнини нормаллаштиришга ёрдам беради ва 
болаларни саводни узлаштиришга тайёрлайди.
Тузатув1» таълимнинг барча даврларида товушларни тугри 
талаффуз килишни мустахкамлашиши дикцияни ривожлантириш, 
товуш беган таркибига кУра мураккаб сузларни талаффуз килиш- 
даги ки йинчи ликларни бартараф килиш иши билан кушиб олиб 
борилади.
Талаффузни шакллантириш иши якка тартибдаги (гурухли*ва 
фронтал) машгулотларда амалга оширилади. Булим буйича туза- 
тувчи таълимнинг вазифаларн болаларда тил доирасида кузатиш 
ва умумлаштириш кобилиятини ривожлантириш, узлаштирилган 
лексик ва грамматик материални богланган нуткнинг турли кури- 
нишларида амалий куллаш малакасини кенгайтиришдан иборат- 
дир.
Лексик-грамматик мапщлар болалар томонидан тугри талаф­
фуз килинадиган материал асосида утказилади, бу материалнинг 
товуш таркибига мустахкамлаш боскичидаги тугриланган то­
вушлар киради. СУзнинг асосий кисмини эшитиш, ажратиш ва 
тугри талаффуз кила билиш тилли кузатишни ривожлантиради,
26


кейинчалик нущни мустацил такомиллаштириш учун шароит 
яратади.
Логопедик иш давомида болада талаффуз, фонематик идрок
товушларни анализ ва синтез цилиш хдмда лексик-грамматик тил 
воситаларини узлаштириш малакалари шакллантирилади.
Тарбиячи уз ишини куйидаги вазифаларни хдсобга олган 
*олда режалаштиради. Тарбиячи олиб борадиган машгулотларда 
болаларнинг атрофдаги предметлар ва ^одисалар ^ацидаги та- 
саввурлари шаклланади ва умумлаштирилади, болалар табиий ва 
ижтимоий хддисалар билан танишадилар ва бир вак;тнинг узида 
уларнинг лугат бойлиги кенгайиб боради, огзаки нущи тугри 
ривожланади ва бойиб боради.
Нущ устириш ва талаффуз малакаларини мустадкамлаш 
машгулотлари логопед билан ^амкорликда режалаштирилади ва 
утказилади. Машгулотлар утишда логопед ва тарбиячи болалар­
нинг ёш хусусиятларини эддсобга олишлари ва турли дидактик 
уйинлар, уйин усуллари, предметли амалий машгулотлар, кур- 
газмали воситалар ва материаллардан кенг фойдаланишлари 
лозим.
Шундай килиб, болалар нут^и турли йуллар билан ривож- 
лантириб борилади, лекин бир максадни - таълим ва тарбия 
бериш жараёнида болаларнинг нуткий таравдиётидаги камчилик- 
ларни йукотиб, уларни мактаб таълимига тайёрлашни кузда 
тутади.

Download 1.22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling