3. Iyesi ulιwmalasqan ga`p
Iyesi ulιwmalasqan ga`plerdin` is ha`reketi belgili Betti bildirip turιwι mumkin. Biraq , mazmunι jag`ιnan tek bir betke qatnaslι bolmay, ha`mme betke ortaq ulιwmalιqtι bildirip turadι. Mιs:
1. jaqsι ko`redi eken dep bara berme,
beredi eken dep ala berme (Q. N.M)
2. Bolmas iske polat bol, polattanda qattι bol.
Bul ga`plerde bara berme, ala berme feyilleri 2-bet, buyrιq meyil tu`rinde aytιlg`an. Olarg`a ekinshi Betti bildirip keliwine ιlayιq sol betke tiyisli baslawιshtι (sen) qoyιp aytιwg`a bolmaydι. Sonday-aq ekinshi ga`ptegi polat bol, qattι bol bayanlawιshlarι da sonday. Sebebi bul ga`plerdin` mazmunιnan tek bir betke g`ana emes, ulιwma ha`mme betke qarata aytιlιp turg`anι ma`lim bolιp turdι.
Ma`nisi bir betke qaratιlmay , ulιwma u`sh betke qatnaslι aytιlatug`ιn bir bas ag`zalι ga`ptin` tu`rine iyesi ulιwmalasqan ga`p delinedi.
Iyesi ulιwmalasqan ga`ptin` bayanlawιshι, ko`binese ekinshi bettegi buyrιq meyilden,geyde sha`rt meyilden de boladι. bunday ga`pler, ko`binese naqιl-maqallarda qollanιladι.
Mιs: jer aydasan` gu`z ayda, gu`z aydamasan` ju`z ayda. Bir ku`nlik jolg`a shιqsan`, u`sh ku`nlik azιq al. Ne eksen` sonι orasan`.
4. iyesiz ga`p
Baslawιshι joq, ha`tte onι bayanlawιshι arqalι tawιp qoyιwg`a bolmaytug`ιn bir bas ag`zalι ga`ptin` tu`rine iyesiz ga`p delinedi. Iyesiz ga`ptin` bayanlawιshι, ko`binese qospa bayanlawιsh tu`rinde keledi.mιs: 1. Adamnιn` aralg`a ju`rgisi, onι ko`rgisi keledi. Ta`biyattan jaqsιlιq ku`tip otιrιwg`a bolmaydι.
Bul mιsallarda qara ha`rip penen jazιlg`an so`zler-qospa bayanlawιsh. Olar ha`reket atι feyili menen ko`mekshi feyildin` dizbeklesiwinen bolg`an. Bularda is ha`reket iyesi-baslawιsh joq, ha`tte onι bayanlawιshι arqalι tawιp qoyιwg`a bolmaydι.
Do'stlaringiz bilan baham: |
