& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Tolιq ga`p ha`m tolιq emes ga`p
Jay ga`pler pikir bildiriw ushιn za`ru`rli ag`zalarιnιn` tolιq qatnasιp yaki tolιq qatnaspay keliw o`zgesheligine qaray Tolιq ga`p ha`m tolιq emes ga`p bolιp ekige bo`linedi.
Du`zlisi ha`m ma`nilik jaqtan za`ru`rli ag`zalarι tolιq qatnasqan jay ga`p tolιq ga`p dep ataladι.
Tolιq ga`plerde, ko`binese bas ag`zalarι tu`sirilmey qollanιladι. Mιs: 1. Shιmιrι ayaz joq. 2. Ko`ktin` ju`zi juwιlg`an aynaday tιnιq.. 3. atιzlarda miynetke jawlan urg`an jaslar jumιsqa pa`t endirmekte.
Bul ga`plerde pikir bildiriwge za`ru`rli ga`p ag`zalarι tolιq qatnasιp kelgen.
Jay ga`plerdin` geyparalarιnιn` bir yamasa birneshe ag`zalarι burιng`ι aytιlg`an ga`plerden belgili bolg`anlιqtan, stillik jaqtan qaytalanbaw ushιn tu`sirilip te aytιladι. Bunday ga`pler du`zlisi jag`ιnan tolιq bolmasa da, ma`nilik jaqtan tolιq boldι. Onιn` tolιqlιg`ι kontekst yamasa aldιng`ι ga`p arqalι ma`lim bolιp turdι. Mιs: -qaysι awιldan bolasιz? –Sarayko`ldin` arjag`ιndag`ι batιrmolla awιlιnan. Da`slepki ga`pte baslawιsh tu`sirilgen. Son`g`ι ga`pte baslawιsh ha`m bayanlawιshtιn` ko`mekshi feyili (bolιmsιz) tu`sirilgen. Bularda ga`p ag`zalarιnιn` qatnasιwι tolιq bolmasa da, ma`nilik jaqtan tolιq pikir an`latιladι.
Pikir bildiriwge qatnaslι bas yamasa ekinshi da`rejeli ag`zalarιnιn` bir yamasa birneshewi tu`sirilip aytιlg`an jay ga`pke tolιq emes ga`p delinedi.
Tolιq emes ga`pler , ko`binese dialoglarda qollanιladι.
Mιs: -ag`an` keldi me?
-keldi (baslawιsh tu`sirilgen)
-qashan keldi? (baslawιshι)
-Onbes minuttay boldι. ( baslawιsh ha`m ekinshi da`rejeli ag`zasι tu`sirlgen).
Geyde tolιq emes ga`p qospa ga`ptin` quramιnda da ushιrasadι. Mιs: Ha`miydulla esapshι bolιp islep atιrg`an avtobazasιna, al Fatiyma mektebine ketti. Bunda stillik talapqa ιlayιq da`slepki jay ga`pte bayanlawιsh tu`sirilgen.
So`z-ga`pler
So`z-ga`pler du`zilisi jag`ιnan, ko`binese bir so`zden, geyde ga`p ag`zalarιna bo`linbeytug`ιn so`zlerdin` dizbeginen boladι. olar intonatsiyalιq jaqtan ga`plik belgige iye bolιp keledi. So`z-ga`pler o`z aldιna jay ga`plerdin` ayrιqsha bir tu`rin du`zedi.
Bir so`z yaki ga`p ag`zalarιna bo`linbeytug`ιn so`zlerdin` dizbeginen bolg`an ga`plerge so`z ga`pler delinedi.
So`z-ga`pler morfologiyalιq bildiriliwi jag`ιnan maqullaw ha`m biykarlawshι (Awa, joq, yaq, jaq) so`zlerden , modal so`zlerden, tan`laqlardan, modallιq ma`nige ko`shken geypara atawιsh ha`m feyillerden, frazeologiyalιq dizbeklerden boladι.
So`z ga`pler ma`nisine qaray maqullaw ya biykarlaw, soraw-juwap, modal, tan`laq, buyrιq, u`rp-a`det ha`m qarιm-qatnas, qaratpa ma`nilerinde bir neshe tu`rlerge bo`linedi.
So`z-ga`plerden keyin aytιlιw maqsetine qaray noqat, soraw yamasa u`ndew belgisi qoyιladι.