An`latιw: U`ylesiw usιlι menen baylanιsqan so`zlerdin` bag`ιnιn`qι sιn`arιnιn` iyelik seplik qosιmtasι tu`sip qalιp ta qollanιladι. Biraq , onιn` menen baylanιsqan so`zdin` qosιmtasι (tartιm jalg`awι) anιq ko`rinip turadι. Iyelik sepligi qollanιlmag`an so`zdin` iyelik seplik ma`nisinde ekenligi tartιm qosιmtasι arqalι belgili bolιp turadι. Mιsalι; Stantsiya na`wbetshisi qolιndag`ι panasιn bιlg`an`latιp, sostavtιn` bas betine qaray juwιrdι. U`y esigi ashιq qalg`an
berdaq shιg`armasι, xojalιq jeri
So`z dizbegi
So`z dizbegi en` Kemi yamasa birneshe ma`pili so`zlerdin` grammatikalιq baylanιsιnan du`ziledi.So`z dizbeginin` quramιndag`ι so`zlerdin` birew(da`slepki) bag`ιnιn`qι,ekinshisi bag`ιndιrιwshι (bas)so`z bolιp quraladι.Bag`ιnιn`qι so`z bas so`z benen ma`nilik baylanιsqa tu`sedi.
So`z dizbegi o`z aldιna sintaksislik birlik dep qaralg`an menen ko`binese ga`p ishinde qollanιladι.Mιsalι :Awιldιn` sulιw ko`rinisi meni uzaqtan o`zine tarttι, degen ga`ptegi so`zler to`mendegi so`z dizbeklerine tallanadι.
1) awιldιn` ko`rinisi 2)sulιw ko`rinisi: 3.)meni tarttι: 4.o`zine tarttι 5)uzaqtan tarttι sιyaqlι bes so`z dizbegine bo`lingen.
Eki yamasa birneshe tolιq ma`nili so`zlerdin` ma`nilik ha`m grammatikalιq baylanιsιnan du`zilgen so`zlerdin` dizbegine so`z dizbegi delinedi.
So`z dizbegi to`mendegi belgilerge iye boladι.1) en` Kemi tolιq ma`nili eki so`zdin` dizbeginen du`ziledi:2) o`z ara grammatikalιq qurallar arqalι baylanιsιp,biri ekinshisine ga`rezli bag`ιna baylanιsadι. 3) o`z ara sintaksislik ma`nisi jag`ιnan anιqlawιshlιq,zatlιq(obektlik)pιsιqlawιshlιq qatnaslardι bildiredi.
So`z dizbegi jasawg`a tiykar bolatug`ιn so`zdi bas so`z ,al bas so`zdin` ma`nisin tu`sindirip,ken`eytip keletug`ιn so`zge bag`ιnιn`qι so`z delinedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
