£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

 

 

XIII-XIV asrlarda 

etishib chiqqan 

badiiy adabiyot 

namoyandalari 

¾  Jaloliddin Rumiy (1207-1273) («Masnaviyi ma’naviy») 

¾  Muslihiddin Sa’diy Sheroziy (1219-1293) («Guliston», 

«Bo’ston») 

¾  Qutb («Xusrav va Shirin») 

¾  Xorazmiy («Muhabbatnoma») 

¾  Sayfi Saroyi («Suxayl va Guldursin», «Gulistoni bit 

turkiy») 

¾  Amir Xisrav Dehlaviy (1253-1325) («Xamsa»)  

---

 

131

 

Jumladan, XIII asrning ikkinchi yarmi hamda XIV asrning birinchi yarmida 

yashab, ijod etgan yurtdosh daho shoirimiz Pahlavon Mahmud ijodi bu jihatdan ibratlidir. 

Uning tug’ilgan yili noma’lum bo’lib, vafot etgan davri manbalarda  1322 yil deb 

ko’rsatiladi. U hunarmand oilada dunyoga kelgan. O’zi ham po’stindo’zlik bilan 

shug’ullangan, o’z zamonasining ilg’or, ma’rifatparvar kishilaridan bo’lgan. Pahlavon 

Mahmud nomi bilan zikr qilingan barcha tazkiralarda u g’azal, ruboiy janrlarida samarali 

ijod qilgan shoir sifatida tilga olinadi. Biroq, Mahmudni elga mashhur etgan, avlodlar 

ehtiromiga sazovor qilgan narsa, bu, eng avvalo, uning otashnafas ruboiylaridir. Shoirning 

ijtimoiy, falsafiy qarashlari ham uning ruboiylari mazmunida aks etgan. Umuman 

Pahlavon Mahmud she’riyatida keng ma’nodagi hayotiy voqealar, insoniy kechinmalar, 

chuqur axloqiy, falsafiy qarashlar ifodalanganki, bu hol shoirning o’z davrining   ijtimoiy-

siyosiy jarayonlariga faol munosabatda bo’lganidan dalolat beradi. 

XIII asr oxiri va XIV asr birinchi choragida Turkistonda kechgan adabiy jarayonni 

Burhoniddin o’g’li Nosiriddin Rabg’uziy ijodisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Ayniqsa bunda 

uning qalamiga mansub «Qissai Rabg’uziy» asari adib nomini asrlar osha sarbaland etib 

kelmoqda. Bu asar ilk o’zbek nasrining dastlabki namunasi sifatida qimmatlidir. 

Rabg’uziy asaridagi dunyoviy ruh bilan sug’orilgan ko’plab she’riy parchalar g’azalchilik 

janrining keyingi rivoji uchun ham ayricha ahamiyat kasb etadi.  

Tarixnavis ham taraqqiy topdi. Juzjokiyning «Tabaqoti Nosiriy» («Nosir 

turkumlari»), Juvayniyning «Tarixi jahonkushoy» («Jahon fotihi tarixi»), Rashididdin 

G’azlullohning «Jome at-tavorix» («Tarixlar to’plami») kabi tarixiy asarlarda o’sha davr 

tarixiga doim qimmatli tarixiy manbalardir. 

Shunday qilib,  XIII-XIV asrlar   davomida Movarounnahr hududi mo’g’ullar 

hukmronligi bilan bog’liq tarzda qanday ziddiyatli, murakkab jarayonlarni o’z boshidan 

kechirmasin, uning ko’hna madaniyati, ilm-urfoni an’anaviy ravishda o’ziga yo’l topib, 

rivojlanishda davom etadi. Xalq dahosi, ijodkorligi uning salohiyatli namoyandalari sa’y-

harakatlari, tashabbuslari ila sayqal topib, yangi - yangi qirralar kashf etib boradi. Bu esa, 

shubhasiz, o’lka xalqlari ma’naviy merosi, qadriyatlarining mazmunan boyib, 

yuksalishiga ijobiy ta’sir ko’rsatib borgan.