£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Qishloq xo’jaligi  Urush respublika qishloq xo’jalik xodimlarini qattiq sinovdan o’tkazdi. 

Ular oldida sanoatni xomashyo bilan, aholini oziq-ovqat, kiyim-kechak bilan uzluksiz 

ta’minlashdek ulkan, murakkab vazifa turar edi. Vaziyatning murakkabligi shundan iborat 

ediki, birinchidan, respublika qishloq xo’jaligi asosan paxta etishtirishga yo’naltirilgan 

bo’lib, oziq-ovqat mahsulotlari ittifoq fondidan keltirilar edi. Urush boshlangach, oziq-

ovqat keltirish to’xtadi, aholini boqish uchun ichki imkoniyatlarni topish zarur bo’lib 

qoldi. Ikkinchidan, ko’chirilib keltirilgan aholi hisobiga shaharlar aholisining ko’payishi 

oziq-ovqatga bo’lgan talabni yanada oshirdi. Uchinchidan, kuch-quvvatga to’lgan 

dehqonlar frontga va harbiy sanoatda ishlashga safarbar etilgan, dehqonchilikning 

mashaqatli ishlari keksalar, ayollar, o’smirlar zimmasiga tushgan edi. To’rtinchidan, MTS 

va sovxozlarga G’arbdan yangi traktorlar, qishloq xo’jalik    mashinalari va ularga ehtiyot 

qismlar keltirish to’xtab qoldi. Bugina emas, xo’jaliklardagi traktorlar, otlarning bir qismi 

Qizil Armiya ehtiyojlari uchun frontga olib ketildi. 

 Urush yillarida respublika dehqonchiligining tarkibiy tuzilishi keskin o’zgardi. 

Paxtachilikni asosiy tarmoq sifatida saqlab qolgan holda, don, qand lablagi, kanop, pilla, 

sabzavot-poliz mahsulotlari etishtirishni ko’paytirish tadbirlari ko’rildi. Birinchi navbatda 

ekin ekiladigan maydonlarni kengaytirish, irrigatsiya quvvatlarini oshirish tadbirlari 

ko’rildi. 

 O’zKP(b) MQning birinchi kotibi Usmon Yusupov 1941 yil dekabrda bo’lgan 

MQning V Plenumida O’zbekistonda g’alla masalasini hal qilish, o’zimizni-o’zimiz un-

non bilan ta’minlashimiz kerak, degan vazifani ilgari surdi. Don ekiladigan, 

sug’oriladigan er maydonlari kengaytirildi. Zarang erlar, qo’riqlar, lalmikor erlardan ham 

foydalanildi. 1942 yilda 1408,1 ming gektar, 1943 yilda 2090,2 ming gektar erga g’alla va 

dukkakli ekinlar ekildi. Natijada don mahsulotlarini etishtirish ko’payib, 1941 yilgi 4,8 

mln. ts. o’rniga 1943 yilda 5,3 mln. ts. don olindi. 

---

 

278

 Qishloq xo’jaligida O’zbekiston uchun yangi tarmoq - qand lavlagi etishtirish 

yo’lga qo’yildi. Samarqand, Farg’ona, Toshkent, Qashqadaryo viloyatlari lavlagi 

etishtirish bo’yicha ixtisoslashtirilib, 1942 yildayoq 65 ming gektarga, keyingi yillarda 70 

ming gektardan ortiqroq hosildor erlarga qand lavlagi ekildi. Respublika bo’yicha 1944 

yilda davlatga 1 mln. 373 ming ts., 1945 yilda esa 1 mln. 646 ming ts. qand lavlagi 

topshirildi. Qand lavlagini qayta ishlash, shakar-qand ishlab chiqarish uchun Zirabuloq, 

Krasnogvardeysk, Qo’qon, Yangiyo’l qand zavodlari qurildi. Urush yillarida O’zbekiston 

butun Ittifoqda ishlab chiqarilgan qandning to’rtdan bir qismini berdi. Respublikamiz 

qishloq xo’jaligi xodimlari urush yillarida davlatga 4 mln. 806 ming tonna paxta 

xomashyosi, 1282 ming tonna don, 54,1 ming tonna pilla, 482 ming tonna kartoshka va 

sabzavot, 57,5 ming tonna meva va uzum, 36 ming tonna quruq meva, 159 ming tonna 

go’sht, 22,3 ming tonna jun etkazib berdilar. 

 Urush yillarida ishchi va dehqonlar o’rtasida o’zaro hamkorlik, yordam yanada 

mustahkamlandi. Ular mustahkam jipslashib frontni moddiy jihatdan ta’minlash orqali 

dushman ustidan qozonilgan g’alabaga salmoqli hissa qo’shdilar. O’zbekiston xo’jalik 

xodimlari urush yillarida dushmandan ozod etilgan viloyat, shahar, tuman, xo’jaliklarini 

qayta tiklashga ham ko’maklashdilar. Rossiya g’arbiy viloyatlari, Ukraina, Belorussiyada 

ko’plab korxonalar, temir yo’llar, kolxoz va sovxozlarni tiklashga moddiy jihatdan ham, 

mutaxasislarni safarbar etish yo’li bilan  ham yordam berildi.