£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

 

O’rta 

Osiyoda 

arablarga 

qarshi xalq 

qo’zg’olonlari 

¾  Sug’diyonada 720-722 yillarda G’urak va Divashtich 

boshchiligida 

¾  Samarqand, Buxoro, Xuttolonda 725-729 yillarda 

¾  Tohariston va Sug’dda 736-737 yillarda 

¾  Xuroson va Movarounnahrda Abu Muslim boshchiligida 

746-749 yillarda 

¾  Muqanna qo’zg’oloni 769-784 yillarda 

¾  Rafi ibn Lais qo’zg’oloni 806-809 yillarda 

 

720-722 yillarda So’g’diyonada yuz bergan G’o’rak (Samarqand 

hukmdori) va Divashtich (Panjikent hokimi) boshchiligidagi qo’zg’olon arablar 

hukmronlikligiga qarshi yo’nalgan dastlabki shiddatli xalq harakatlaridan biri 

bo’lgan. Unda arablar siyosati va zulmidan g’azabga kelgan o’n minglab 

mahalliy xalq vakillari ishtirok etgan. Xurosonning yangi tayinlangan va 

zolimligi bilan nom chiqargan noibi Said Xarashiy katta muntazam harbiy kuch 

bilan mazkur qo’zg’olonni shafqatsizlik bilan bostirishga muvaffaq bo’ladi. 

Qo’zg’olon  rahbarlaridan biri -  Divashtich ham ushlanib qatl etiladi.  

725-729 yillar davomida xalifalikning og’ir soliq siyosatiga qarshi 

Samarqand, Buxoro, Xuttalon viloyatlarida ko’tarilgan qo’zg’olonlar ham xalq 

ozodlik kurashida sezilarli iz qoldirdi. Qo’zg’olonchilarning ancha qismi  arab 

ma’murlari siyosatiga norzilik bildirib, islom dinidan  chiqadilar. Kesh atrofida 

yuz bergan mahalliy aholining arablar bilan to’qnashuvi rostmona jangu jadal 

tusini olgan. 736-737 yillarda Tohariston va Sug’dda yangidan ko’tarilgan kuchli 

qo’zg’olon o’z safiga aholining turli ijtimoiy qatlamlarini jalb etgandi. Faqat 

Xuroson va Movarounnahrning  yangi xukmdori, usta diplomat Nasr ibn Sayyor 

(738-748)ning uddaburon siyosati, nizoli masalalarni xal etish borasidagi epchil 

tadbirlari tufayligina qo’zg’olon harakatlarini bartaraf etish, o’lkada muvozanatni 

bir qadar saqlash mumkin bo’ldi. Bunda u mahalliy aholiga, ayniqsa uning 

nufuzli qatlamiga muayyan yon berishga majbur bo’ldi. Jumladan, u arablarning 

mahalliy aholi bilan qon-qardoshlik aloqalarini kuchaytirishga intildi. O’zi ham 

Buxorxudot Tog’shodaning qiziga uylandi. Islomni qabul qilgan kishilar 

juzyadan ozod etildi va barcha musulmonlar huquqiy jihatdan tenglashtirildi. 

Xiroj solig’i to’lash barcha uchun baravar deb e’lon qilinadi. 

---

 

89

 

VIII asr 40-yillarida xalifalikda toju-taxt uchun kurash boshlanadi. 748 

yilda Abu Mislimning Xurosonda ko’targan qo’zg’oloni, uning xalifalik 

poytaxtini egallashi natijasida Umaviy Marvon II taxtdan ag’dariladi. 749 yilda 

abbosiylar xonadonidan Abul Abbos Saffon taxtga ko’tariladi. Biroq abbosiylar 

davrida ham mehnatkash aholining ahvoli yaxshilanmadi. Shu boisdan xalq 

qo’zg’olonlari tez-tez ko’tarilib turdi.