£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

 

---

 

96

Somoniylarning davlat boshqaruv tizimi 

 

 

 

Amir 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Oliy dargoh 

 

Shayxulislom   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Devonlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mustovfiy devoni. 

Davlat xazinasi 

 

Vazirlik 

devoni 

 

Mushriflar devoni. Davlat 

ishlari nazorati 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Amid il-mulk. 

Davlatlararo 

munosabatlar 

Sohibi ash-

shu’rat. 

Harbiy ishlar 

 Sohibi 

al-barid. 

Pochta 

aloqalari 

xizmati 

 

Muhtasib devoni. 

Bozor, savdo-sotiq 

ishlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Davlat mulklari 

devoni 

 

Vaqf devoni. Diniy 

muassasa mulklari 

  Qozilik (sud ishlari) 

devoni 

 

 

Nuh ibn Nasr (Nasr II) davrida buxoroning Registon maydonida amir qasri 

qarshisida saroy qurilib, barcha devonlar unga joylashtiriladi. Mahkama 

xizmatchilari muayyan bilimga ega bo’lgan, arab va fors tilini puxta bilgan 

zadogon va ruhoniylardan tanlangan. 

 

Pochta-aloqa xizmatidan boshqa hamma devonlarning viloyatlarda 

vakillari bo’lib, ular ham markaziy devonga, ham viloyat hokimiga bo’ysungan. 

Har bir shaharda shahar boshlig’i – rais ma’muriyati mavjud bo’lgan. 

 

Davlatda islom dinining ta’siri g’oyatda katta bo’lganligidan, oliy diniy 

mansab – Shayxul islomning roli yuqori darajada e’tirof topgan. 

 

Somoniylar davrida qishloq xo’jaligi, mahalliy ishlab chiqarish, 

hunarmandchilik, savdo-sotiq munosabatlari, shaharlar hayoti ancha yuksaldi. 

O’lkaning Shosh, Farg’ona va Xorazm vohalarida turli xil g’alla ekinlari 

etishtirish, bog’dorchilik, sohibkorlik, polizchilik, paxta etishtirish ancha 

kengayib bordi. Ko’plab suv inshootlari barpo etiladi. 

 

Qishloq ahli mavjud xomashyo mahsulotlaridan turlicha ishlov berish yo’li 

bilan har xil matolar ishlab chiqara boshladi. Jumladan, Zandana qishlog’ida 

sifatli, tilla rang «zandanachi» deb nom olgan bo’z to’qish (u chetga ham 

chiqarilgan), Samarqand yaqinidagi Vador qishlog’ida  sarg’ish tusli chiroyli 

yumshoq, pishiq «vodoriy» deb nomlangan matolar tayyorlash yo’lga qo’yilgan. 

---

 

97

Bu erdagi to’qilgan matodan mamlkatning oliy amaldorlari ham kiyim tiktirishda 

foydalanganlar. 

 Shaharlarda 

ko’plab 

hunarmandchilik 

korxonalari, o’nlab karvonsaroylar, 

bozor rastalari mavjud bo’lib, doimiy ravishda ishlab turgan. Shahar maqomiga 

ega bo’lish uchun mazkur joyda kamida 32 xil hunar-kasb turlari bo’lishi 

kerakligi o’sha davr uchun xos bo’lgan. 

 

Somoniylar davrida Samarqand, Buxoro, Marv, Shosh, Isfijob, 

shuningdek, Farg’ona, Xorazm vohasi shaharlari savdo-sotiq va hunarmandchilik 

markazlari sifatida g’oyatda ravnaq topgan. 

Buyuk ipak yo’li bu shaharlarni xalqaro karvon savdosi bilan tutashtirib, 

ular etishtirgan barcha noyob mato-yu mahsulotlarning jahon bozoriga chiqishini 

ta’minlagan. 

 

Metall ishlash, nodir metallardan, chunonchi, oltin, kumush, mis va boshqa 

ma’danlardan qimmatli, bezakli buyumlar, asbob-anjomlar tayyorlash 

shaharlarda keng rivojlangan. Uch joyda (Buxoro, Samarqand, Farg’ona) kumush 

pullar zarb etilgan. Shoshda charm mahsulotlari, Farg’ona va Iloqda qurol-

yarog’lar yuqori darajada tayyorlangan. Shuningdek, Farg’ona vodiysi, 

Ohangaron, Samarqand, Nurota tumanlarining tog’li hududlarida kon-ruda ishlab 

chiqarishi taraqqiy topdi. Ip - yigirish, to’quvchilik va to’qimachilik (gilamlar, 

poyondozlar v.b) hunarlari rivojlangan bo’lib, bu soha yumushlariga xotin-qizlar 

ham jalb qilingan.