0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

6-BO B 
Yog‘och arkalar
6.1. A rk a k o n s tru k s iy a la ri
Umuman olganda larm oqli konstruksiyalarni ikki turga b o iis h mumkin:
o) arkalar va ramalar, ¿)fermalar,
Arkalar asosan 
¡ 2 + 60 m
gacha bo‘lgan oraliqlarda q oilaniladi. Ayrim chet 
davlatlar amaliyotida 
100 m
gacha va undan katta oraliqlarda ham qo'llanilgan 
holatlari ma’lum.
Statik sxemalari bo'yicha arkalam i ikki sham irli 
va
uch sham irli, tayanish 
sxemalariga (^rab tortqichli va tortqichsiz arkalarga bo'linadi. Konstmksiyalariga 
qarab esa ularni yaxlil, yelim langan vaferm ali, arka o 'q in in g shakli bo'yicha esa 
segmentli, uchburchakli, ko'rsatkidisim on arkalarga bo'linadi.
Y elim langan yog^ochli a rk a la r. Bu turdagi ark alar to 'g 'r i to'rtburchak 
ko'ndalang kesimli bo'ladi. Ular 
¡2 m
dan 
60 m
gacha bo' Igan oraliqlarda qo'llaniladi. 
Sterjenli yelimlangan yog'och arkalar, asosan, uch sham irli <^lib tayyorlanadi. Ikki 
shamirli arkalami uzunligi kichik bo' ladi va ular yaxlit bir butun qilib tayyorlangan 
holda qurilish joyiga kehiriladi.
Segmentli arkalar tayanchga tayanishiga qarab tortqichli va tortqichsiz turlar­
ga b o iin a d i va u la r 
12*24
m etrgacha b o 'lg a n o raliq lard a muvaffakqiyatli
.
/
/
qoilaniladi. Ularmngbalandligi 
j
- *“ + ~ oraliqlardabo'ladi.K o'rsatkichsim on
4
o
yelimlangan arkalar ham
12+60 m
gacha b o 'lg an oraliqlarda qo'llaniladi. Arka
I
balandligi 
J
— ~ r'*'T oraIiqlarda bo'ladi. Bu turdagi arkalar katta baJandlik talab
qili-nadigan to'siqsiz ishlab chiqarish binolarida q o 'llaniladi ham da vertikal va 
gorizontal tayanch bosimlarini poydevorga to 'g 'rid a n -to 'g 'ri uzatadi. Siniq chiziq 
o 'q li arkalar ham xuddi ko'rsatkichsim on arkalarga o'xshaydi, faqat uning kon­
struksiyasi to 'g 'ri chiziqliqism lardan iborat v a u n g a to 'sh am a ham da to'sinlarni 
o'm atish qulayligi mayjud.Quyidagi 39-rasmda yelim langan arkalam i geometrik 
sxemalari keltirilgan.
Udiburchakli yelim langan arkalar 
12-*-24 metrgacha
b o 'lg an oraliqlarda
-
/
/
^ 1
1
qo‘llaniladi,tortqichsizaricalardabalandhgi • y * ”
T , tcatqichh - y
^
o
arkalarda bo'ladi. Ulam i qo' llanilishining a&alligi, tom yopm ada tekis nishabli tom 
hosil bo' lishidadir. Lekin uchturchakli arkalar k o'ndalang kesim ida tashqi yuklar-

---

■A-1 
t
3 9 - rasm. Yelimlangan yog'och arkalar : a*segmentJi; b • uchburchakli;
V -
ko'rsatgjchsimon; 1 • toitqichsiz; 2 - tortqichli.
dan katta (^ym atdagi eguvchi m oment hosil bo‘ ladi, shuning uchun bu toifadagi 
arkalar kichik o ra li^ a rd a qoilaniladi.
Butun yog‘och elementli arkalar segmentli va uchburchakli b o iish i mumkin.
. 
r 
^ 
^
Ular 72 m gacha b o ig a n cffaliqlarda qoilaniladi. Balandligi esa 
j
boiishi
6 
2
mumkin. Bu turdagi arkalar, tomi ikki nishabli vaqtinchalik binolarda qoilaniladi.
Yog‘och a rk a lam i tugun birikm alari tayanchdan va uch nigunlardan tashkil 
topadi. Tortqichsiz yelim langan yog'och arkalam i tayanch tugunlari ko'pincha 
payvandlangan p o i a t taglik yordamida bajariladi 
(40-rasm).
Kichik va katta ora­
liqlarda q o ila n ila d ig a n arkalam ing tayanch listida anker boltlari va ikki vertikal 
listda yarim ark an i tayanch qism ini m ahkam lash uchun teshiklar hosil qilinadi. 
Vertikal listlar orasi arka kengligi o icham ida tayyorlanadi. Anker boltlari da hosil 
b o ia d ig an siljish zo 'riq ish in i kamaytirish maqsadida tayanch p o ia t taghkpoyde- 
vorga qiya tekislik bo'yicha o‘rnatiladi va tayanch taglik tekisligi bilan parallel 
joylashtiriladi.
Tortqichli yelim langan yog'och arkaning tayanch tuguni ham p o 'lat taglik 
yordamida bajariladi. Bunda arka gorizontal poydevor tekisligiga m ahkam lanadi