0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

a)
3ÜÚM
h)
SO
m
V)
Si
m m m  
w
m
-V
1-rasm. Rossiyada yaratilgan qadimgi mashhur yog'och 
konstruksiyalarining sxemalari: 
a - S.Peterburgdagi Neva daryosi orqali k o ‘prik loyihasi (mualiif I.P.Kulibin)-, 
b - Moskva Manejining yopma fermasi {m ualiif A.A.Betankur)\ 
v-Moskva-S.Peterburgtemiryo‘lidagi Mstudaryosi orqaliko'prik fermasi 
{mualiif D.IJuravskiy)-, 
g - Orsk shahridagi to‘rsimonminora {m ualiif V.TShuxov)

---

tahkairüikka ega bo'lgan suvga chidamli yelimlarni ishlab c h í^ ilis h i bu turdagi 
konstruksiyalami yanada rivojlanishíga olib kelgan. Yog‘ ochni yelimlashda oldin- 
roq fenolformaldegidli, keyinroq esa ishonchli rezorsinali yelimlar, yog‘ochni mei- 
alga yelimlashda epoksidli yelimlar qoMlanilgan
7P-íO-yillarda Urinchi marta yirik yelimlangan yog‘ochkonstruksiyalaridan 
kaliy tuzi ombcai loyihasi yaratilgan va qurilgan. Bu omboming asosiy yuk ko'taruvchi 
kcmstruksiyalari tortqichsiz ko‘rsatkichsimon yeiimlangan yog'ochli arkalardir. 
Arkalar 45m walic^ivako'ndalangkesimo'lchamlari 50x /05 
ga tengdir ^2o- 
rasm). /PSO-yillarda Arxangelskda asosiy yuk ko'taruvchi konstruksiyalari oralig'i 
rfiff/livako'ndalaxigkesimi 3 2 x J 6 0 sm  bo‘Igan yelimlangan yog'odilisegmentli 
tortqidisiz arkalar yordamida sport saroyi qurilgan (2b-rasm).
Yelimlangan yog'och elementlar kam qavatli turaijoy iiylarikonstruksiyalanda, 
kichik sanoat va jamoat binolarida, avtoyo‘1 ko'priklarida qo‘llanila boshlagan. 
Shuning bilan lárga yangi turdagi yelimlangan yog‘och konstruksiyalari birikmalari 
yaratilgan va tadqiq qilingan. Jumladan, ichida yelimlabmahkamlangan po‘lat stojenli 
to' sinlar, taxtalami biriktirish uchun po‘lat tishli plastinkalar va hckazo. Fransiya va 
Amerikada yaxlit yog‘och elementli katta bo‘ Imagan hamda yirik oraliqli yelimlangan 
yog‘och arkasimon fezoviy konstruksiyalar keng qo‘llanilaboáilagan. Fransiyaning 
Puatye shahrida qurilgan tribunali sportzal bunga misol b o Ía oladi. Bu inshoot 
rejada oval ko'rinishda, tom yopmasining asosiy yuk ko'taruvchi konstruksiyasi 
oralig‘i 75 metr bo‘lgan yelimlangan yog‘och arkadir.
Amerikaning Bceman shahridagi sportzal tomyopmasi sferasimon gumbazdir. 
Gumbaz oralig'i 91,5 metr va balandligi 15 metr bo'lgan ko‘p burchakli tayanch 
halqasiga tayanuvchi markazlashgaii yelimlangan yog'och qobirg'ali arkalardan 
tashkil topgan.
b)
2-rasm. XX asrda Rossiya hududida qurilgan birinchi yirik yelimlangan yog ‘och 
konslruksiyalarining sxemalari.

---

Solt-Lq^k-Siti shahridagifAQSH^ sportzal tom yopmasi to'rsimon uchburchak 
yaciieykali yelimlangan yog‘och konstruksiyali, diametri i50m vabalandligi 38 m 
bo‘lgan po‘lat tayanch halqaga tayanadigan gumbazdir.
Keyingi yillarda rusolimiaridanGN.Zubarev, YitV Sbtskouxov, V.M.Xrulev,
I.M. Grin, R.I. Bergen, YD. Budanov, M.M. Gappoyev, I.MGuskov, Z.B. Maxmuto- 
va,B.A- Osvenskiy, VS. Sarichcv.E.Y Filimonov, o‘zbek olimlaridan Q.I. Ro‘ziyev,
S. Tursunov, I. Xodjiyev, S. Isaboyev, S.J. Razzocpv, M. Hamidovalar «Yog‘o d i va 
plastmassa konstruksiyalari» fani rivojiga katta hissa qo'shib kelmoqdalar.
0 ‘rta Osiyoda ham XIX-XX asrlarda yog‘och konstruksiyalari k en g
qo'llanilgan. i^ ^ q s a ferma konstruksiyali inshootlar, yog'och sinchli uylar ko‘plab 
qurilgan. Me’mOTiy fazoviyyog‘ochkonstruksiyalari nisbatan kamroqqo'llanilgan.
0 ‘zbekistanda qurilganko‘plabyog‘odi ferma konstruksiyali ombcrlar, garajlar, 
dala shiypcmlaridan hozirgi kunlarda ham foydalanilmoqda. Jumladan, 1980*yillarda 
o'zbek olim i Q .I.Ro‘ziyev tomonidan fazoviy yog‘och sterjenli-struktura 
konstruksiyalahning bir necha yangi I c ^ a la h yaratilgan va O'zbekistcmning Angren 
hamda Namangan shaharlahdagi qurilishlardaqo'llanilgan. Bu in^cotlardan hozirgi 
vaqtdaham foydalanilmoqda.
Hozirgi davrgacha 0 ‘zbekiston Respublikasi va boshqa xorijiy davlatlar 
hududida devorlari mahalliy materiallardan, yog‘och sinchli ko‘plabyakka tartib- 
dagi uylar quhlmoqda. Qurayotgan ustalar uzoq yillardan buycm xalqimiz erish- 
gan mahalliy qurilish san’ati yutuqlahni egallagan va milliy qurilish an’analarini 
davom ettirib kelayotgan ustalardir. Yog‘och-sinchli Hnolar iimiy jihatdan nisba­
tan kam o ‘rganilgan, bu sohada bir necha tadqiqotlar o‘tkazilgan, xolos. Qurilish 
me’yorlah va qoidalarida hambu turdagi binolar to‘g‘risidajuda kam m a’lumotlar 
berilgan. Seysmik mustahkam yog'och binolar qurishda eng sara m aterial 
bo'lishiga qaramay, undan qurilgan sinch uylar, zilzilabardoshlik talablariga amal 
qilingan holda, loyiha asosida qurilsagina, o‘zining ijobiy xossalarini namoyon 
etadi. 1980-yilda Toshkent shahriyaqinidagiNazarbekposyolkasida hamda 1976 
va 1984-yilda Gazlida sodir bo'lgan zilzilalar natijasida yog‘och-sinch devorli 
uylar jiddiy shikastlangan, vayronaga aylangan, bir qancha insonlar nobud 
bo' Igan edi. ^ u n g a qaramasdan respublikamizda va xorijiy mamlakatlarda hozir- 
gacha yog‘och*sinchli uylar ko'plab qurilmoqda. Bu, albatta, shu soha olimlarini 
tashvishga solmasligi mumkin emas. Chunki bu turdagi binolar haligacha ilm iy 
jihatdan to' liq tadqiq etilmagan.
Yog‘och>sinch devorli binolarda sinchlam ing orasi odatda guvala bilan 
lo'ldiriladi vasomonli loy tslan suvoq qilinadi. Bundayuylamingichki iqlimiyoz- 
da salqin va cpshda issiq bo'ladi. Uzoq kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, bunday 
uyiarda yashaydigan inson salomalligiga zarar yetmaydi. Chunki ularni qurishda

---

qo‘ llanadigan q u h li^ materiallarining barchasi tabiiy materiallardir. Shuning uchun 
ham mazkur yog'och konstruksiyali i^lar ekologik jihatdan sofdir.
Yog'(x:h sinchh binolar qo'shva yakka sinchli qilib quriladi, Qo'shsindiora- 
sini ba’zi astalar guvala-loy va parcha g'isht-loy aralashgan nam tuproq bilan to‘ldirib,