002-секция Кармии doc

 
QIYA TEKISLIKDAGI JISMLARNING HARAKATIGA DOIR YUQORI QIYINLIKDAGI 
MASALALARNI EHM YORDAMIDA HISOBLASH 
 
Xoliqov K., Raximov X.B., Raximova M.X. 
(Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti) 
 
Masalalar yechish–ilmiy bilimlar va tushunchalar sistemasini egallash vositalaridan biridir. 
Bilish va amaliy xarakterdagi o’quv va malakalarni , egalashda masalalar yechish jarayonining roli 
juda kattadir. Fizikadan masalalarni yechish va ularni EHM yordamida hisoblash o’quvchilarning 
umumiy aqliy rivojlanishlarida muhim ahamiyatga egadir. Oquvchi(talaba)lar fizikadan masalalar 
yechish jarayinida tabiat asosida yotgan fundamental qonunlar bilan chuqurroq tanishadilar , turli 
hodisalarni ilmiy tekshirishning metodlarini egallaydilar. Fizika masalasini yechish jarayonida 
matematik usullardan aniq birortasidan foydalanish fizik kattaliklar orasida mavjud bo’lgan 
bog’lanishlarni miqdor jihatdan analiz qilashga imkon beradi. 
Ushbu maqolada dinamikaning ancha qiyin masalaridan bo’lgan qiya tekislikdagi 
jismlarning harakatiga doir masalani EHM yordamida hisoblash qaraladi. Bu masalani echishda 
birinchi navbatda yuklar sistemasining harakat yo’nalishini aniqlash kerak bo’ladi. Buning uchun 
masaladagi yuklarning ishqalanishini hisobga olmasdan ,yuklarning qiya tekislikdagi og’irlik 
kuchining proeksiyalari 
1
1
sin
α
g
m
va 
2
2
sin
α
g
m
larini taqqoslash yordamida aniqlash mumkin (2-
rasm). U holda qo’laylik uchun quyidagi belgilashni kiritamiz. 
2
2
1
1
sin
sin
α
α m
m
B
−
=
(1) 
(1) 
ifodada B=0 bo’lganda ishqalanish kuchlari yuklarni tinch holatda saqlaydi. Bu holda 
yuklarning tezlanishi nolga teng, ipning taranglik kuchini aniqlab bo’lmaydi. 
Agarda B>0 , bo’lganda harakat m
1
yuk tomonga yo’nalgan bo’ladi; agar B<0 bo’lganda esa 
harakat m
2
yuk tomonga yo’nalgan bo’ladi. Har bir yuk uchun harakat tenglamasi quyidagicha 
bo’ladi: 
a
m
F
T
N
g
m
a
m
F
T
N
g
m
ish
ish
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
;
=
+
+
+
=
+
+
+
(2) 




=
+
−
=
−
−
0
cos
sin
1
1
1
1
1
1
1
1
N
g
m
a
m
N
T
g
m
α
µ
α
(3) 




=
+
−
=
−
+
−
0
cos
sin
2
2
2
2
2
2
2
2
N
g
m
a
m
N
T
g
m
α
µ
α
(4)
Bu yerda, 
T
T
T
=
=
2
1
va 
N
F
ish
µ
=
gat eng deb olinadi. Bu tenglamalar sistemasidan N
1
va 
N
2
larni yo’qotib , yangi tenglamalar sistemasini hosil qilamiz. 




=
−
+
−
=
−
−