Tushuncha – narsalar va hodisalarning umumiy, muhim xossa va aloqalari aks etuvchi fikr. Tushuncha – tafakkur, tushunish faoliyatining mahsuli. Ular nafaqat narsalar va hodisalarning umumiy jihatlarini aks ettiradi, balki ularni bir-biridan ajratadi, ular o’rtasida mavjud farqlarga qarab ularni guruhlaydi, tasniflaydi. Bundan tashqari, biz biror narsa haqida tushunchaga ega ekanligimizni ta’kidlar ekanmiz, bunda mazkur obyektning mohiyatini tushunishimizni nazarda tutamiz. Masalan, «inson» tushunchasi nafaqat muhim umumiy, ya’ni barcha odamlarga xos bo’lgan jihatni, balki har qanday odamning boshqa har qanday narsalardan farqini ham aks ettiradi, mazkur odamning mohiyatini tushunish esa, umuman insonning mohiyati, ya’ni inson haqidagi tushunchaning mazmunini bilishni nazarda tutadi: «Inson – aql, so’zlashish va mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan bioijtimoiy mavjudot».
Sezgi, idrok va tasavvurlardan farqli o’laroq, tushunchalar ko’rgazmalilik yoki hissiylikdan xolidir. Idrok daraxtlarni, tushuncha – umuman daraxtni aks ettiradi. Tushunchaning mazmunini ko’pincha aniq obraz ko’rinishida tasavvur qilish mumkin emas. Inson, masalan, yaxshi odamni tasavvur qilishi mumkin, biroq u yaxshilik, yomonlik, go’zallik, qonun, yorug’lik tezligi, sabab, qiymat kabi tushunchalar va jarayonlarni sezgi obrazi ko’rinishida tasavvur qila olmaydi. Har qanday fanning barcha tushunchalari haqida shu fikrni aytish mumkin. Ularning obyektiv ta’rifi ko’rgazmalilik chegaralaridan tashqarida bilvosita aniqlanadi.
Tushuncha muhim jihatlar va xossalarni aniqlaydi va ularni o’zida mujassamlashtiradi: tushuncha mohiyatning fikrda ifodalangan obrazidir. Shuning uchun ham oz sonli tushunchalar son-sanoqsiz narsalar – xossalar va munosabatlarni qamrab oladi. Tushunchalar turli davrlarda mazmunan har xil bo’lgan. Ular ayni bir inson rivojlanishining turli darajalarida har xildir.
Haqiqiy ilmiy tafakkur madaniyati biron-bir tushunchani aniq ta’rifsiz qoldirmaslikni o’zi uchun qoida deb biladi. Buyuk mutafakkir Suqrot tushunchalarni mantiqiy jihatdan aniq ta’riflash haqiqiy bilimning bosh shartidir, degan edi.
Tushunchalar inson ongida ma’lum bog’lanishda, mulohazalar ko’rinishida yuzaga keladi va mavjud bo’ladi. Tafakkur – biror narsa haqida hukm chiqarish, narsaning turli tomonlari o’rtasidagi yoki narsalar o’rtasidagi muayyan aloqalar va munosabatlarni aniqlash demakdir.
150
|
2
|
1
|
6
|
Bilishda mantiqning axamiyati.
|
151
|
1
|
1
|
11
|
Xalq bilan mulokot- kasbiy soha xodimlarining axloqiy va estetik tafakkurini rivojlantirish vositasi.
|
152
|
3
|
1
|
9
|
Tushunchaning izohlang.
|
153
|
2
|
1
|
9
|
Tushunchaning mazmuni deb nimaga aytiladi.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
