1- mashgulot. Otlarning ekstererini urganish Darsning maksadi

27. Naslli biyalar sersutligini baxolash shkalasi (ballarda)

Kata yoshdagi biyalar, l	5 yoshgacha bulgan biyalar	4 yoshgacha bulgan biyalar	Ball
2500 va yukori	2300 va yukori	2100 va yukori	10
2300-2499	2000-2229	1800-2099	9
2100-2299	1800-1999	1500-1799	8
1900-2099	1600-1799	1400-1499	7
1600-1899	1400-1599	1200-1399	6
1400-1599	1200-1399	1100-1199	5
1200-1399	1100-1199	1000-1099	4

Kulunning ajratilgan vakti yozib kuyiladi va xar 2-3 soatda (12 sot davomida 6 eki 4 marta) sogib turiladi. Sogib olingan sutning jami mikdorini xisoblab uni 2 eki 3 ga kupaytirilsa, biyaning sutkalik suti aniklanadi. Biyalardan sutkasiga sogib olingan sut mikdorini aniklash uchun I.A.Sayginning kuyidagi formulasidan foydalanish mumkin; unda kulunning kechasi emishi xam nazarda tutiladi

Ufx24
Us=---------
V
Sx x 24
Ss=---------------
V

Bunda, Us – biyaning sutkalik suti (Ss) litr

Uf – xakikiy sogib olingan suti (Sx) litr
V – jami sutni sogib olish uchun ketgan vakt (V)
Naslli biyalar sersutligini klasslar buyicha aniklash shkalasi (ballar buyicha) (27-jadval).
Topshiriklar:

1. 
   Kontrol sogishda kulunga emizmasdan 12 soat davomida biyadan 6,7 litr sut sogib olingan. Biyaningsutkalik sut mikdorini aniklang (saygin formulasi asosida, 28 – jadval).
   

28. 12 soatlik kontrol sogimdan foydalanib biyaning sutkalik sut mikdorini toping.

Sogimlar	Sogim vakti (soat, minutda)	Sogim, l
Biya sutini sogib va iydirib olgan vakt	8,00	-
Birinchi sogim	9,00	1,2
Ikkinchi sogim	11,00	1,3
Uchinchi sogim	13,00	1,1
Turtinchi sogim	15,00	1,2
Beshinchi sogim	17,00	0,9
Oltinchi sogim	19,00	1,0
Jami	12	6,7

29- jadval

Zoti	Sutkalik sogim			Laktatsiya davri
	Urtacha bulganda	Kup bulganda	Oekord bulgan biyalarda

30. Biya va sigir sutining ximiyaviy tarkibini solishtiring

Sut	% xisobida				100g/mg xisobida				1 l/mg
					Sa	R		Vitaminlar
	oksil	yog	Sut shakari	A				S
Biya
Sigir

2. 
   14 soatlik kontrol sogim davomida (kulunga emizmasdan) biyadan 8,1 litr sut sogib olingan. Jami sutkalik sut mikdorini aniklang.
   
3. 
   6 soatli kontrol sogim davomida (kulunga emizmasdan) biyadan 5 litr sut sogib olingan. Biyaning jami sutkalik sut mikdorini aniklang.
   
4. 
   Agar kulunning tugilgandagi tirik vazni 47 kg bulsa 30 kunligida 81 kg ga etgan. Bir oy davomida kulun necha litr sut emgan?
   

5. Turli zotga mansub biyalarning sutkalik va laktatsiya davri davomidagi sut mikdorini aniklab, 29-jadvalni tuldiring.
6. 30-jadvaldan foydalanib sutlarning ximiyaviy tarkibini solishtiring.

13- Mashgulot.

Kimiz tayerlash texnologiyasi.
Darsning maksadi kimiz tayyorlash texnologiyasini urganish.
Kerakli jixlzlar: mashgulot iloji boricha kimiz tayyorlanadigan sexda utkazilgani ma’kul. Auditoriyada utkaziladigan bulsa, studentlar sxema, plakat, instruksiya va Amaliy mashgulot kullanmadan foydalanib urganadilar.
Darsning mazmuni. Kimiz soglom biyalardan olingan, begona ta’m va xidlardan xoli bulgan, tarkibida patogen mikroblari bulmagan, kislotaliligi 7º Terner, zichligi 1,030-1,033 ga teng bulgan sutlardan tayyorlanadi. Buning uchun maxsus achitki ishlatiladi. Achitki sifatida oldingi kimizdan eki uning poroshok shaklidagi kazeinidan foydalinadi.
Tayyor kimiz – achitkining kislotaliligi 120º -140º Terner bulishi, unda xmirturush xujayrasi va kuplab sut kislotasi taekchalari bulishi shart. Natural kimizni tayerlashda ishlatiladigan xomashyo standart talablariga javob berishi kerak. Birinchi navbatda, biyalardan sogib olingan sut mumkin kadar toza bulishi uchun biyalarni bokishda gigiena koidalariga rioya kilinadi, sut sogiladigan maydon tozalanib dezinfeksiya kilib turiladi. Sogishdan oldin biyalarning elinlari 45ºS ilik suv bilan yuvib, kuruk sochik bilan artiladi,sungra 0,5 protsentli yod xlorid eritmasi bilan xullangan doka yordamida artib tozalanadi. SHuningdek, sogish apparat iva inventarlar maxsus A,B,V yuvish poroshoklarining 0,5% li eritmasi xamda sulfanol eritmalari bilan yuviladi. Dezinfeksiya kilishda natriy gipoxlorit, kalsiy xlorid va xlorli oxakdan foydalanish samarali natija beradi.
Idishlar, sogish apparatlari chutka xamda simchutka bilan yuviladi. Xar galgi sogishdan keyin apparat orkali 10 litr 35-40ºS issik suv utkaziladi.xaftada ikki marta kismlarga ajratilgan xolda yuvib dezinfeksiya kilinadi. Sogib olingan sut kapron va lavsan matodan tayerlangan filtrda suziladi. Agar ma’lum vakt saklash kerak bulsa, sutni xolodilnik eki okar suvda sovutiladi. Bu maksadga toglardan okib tushaetgan sharshara suvidan chashma va kuduk suvlaridan xam foydalanish mumkin.
Kimiz, odatda, sexda tayerlanadi. Statsionar yilkichilik fermalarida kimiz tayerlanadigan sex kabul kilish xonasi, laboratoriya, achitish sexi, yuvish xonasi, ishlab chikarish xonalaridan iborat. Ishlab chikarish xonasida kimiz tayerlanib butilkalarga kuyiladi, sungra sovutish xonasiga utkaziladi.
Inventar va idishlar maxsus xonada saklanadi. Sex xonalari SMI-250 eki SMI-500 markali tarozilar; uzok vakt pasterizatsiya kiladigan VDP-300 va 1000 markali yoki T –OPA-600, 1000º markali vannalar, xajmdor Ozu-300, 600 markali achitki mashinalari;RP-2 markali butilka berkitadigan yarim avtomat kabi asbob-uskunalar Bilan jixozlanadi.
Yirik yilkichilik fermalari uchun karusel tipidagi R2-3 eki U-3 markali avtomatlar; VEM- etiketkalovchi mashina; sovutish kamerasi; BM- butilka yuvish mashinasi; VET-600 va EPV eki AGV markali gaz suv isitgichlar ishlatiladi.
Sexga kelaetgan sut birinchi navbatda tortiladi eki molokomer Bilan ulchanadi, keyin kayta filtrlanadi va analiz uchun namuna olinadi. Kimiz olish uchun dastlab tomizgi tayerlanadi. Buning uchun sut tomizgi vannasida uzok muddat davomida pasterizatsiya kilish bilan birga 26-28º temperaturada saklanadi.
Kimiz sifati, kup jixatdan, yukorida keltirilgan tartibda tayerlangan tomizgi sifatiga boglik buladi. Kimiz tayerlash uchun tomizgi sof sut kislota xosil kiladigan bakteriyalar va sut achitkisidan (antibiotik aktivlikka ega bulgan sutni bijgitish yuli bilan) olinadi. Buning uchun dastlab laboratoriyada tomizgi tayerlanadi, keyin u kupaytirilib, ishlab chikarishda keng kullash maksadida tarkatiladi.