1 -mavzu: Kirish. Tarixshunoslik fani va uning vazifasi. O‘zbekistonda qadimgi davr tarixini o‘rganilishi O‘zbekistonda o‘rta asrlar tarixining o‘rganilishi. Amir Temur va temuriylar davri tarixshunosligi Reja

Beruniydir (973-1048). U tabiiy va ijtimoiy fanlar bo‘yicha 150 dan ortiq asarlar yaratib, asosan 
tabiiy fanlar sohasida ulkan kashfiyotlarga va muvaffaqiyatlarga erishgan bo‘lsa-da, o‘zining 
ijtimoiy fan, ayniqsa tarix to‘g‘risidagi chuqur bilimlarini “Osor ul-boqiya an al-qurun al-holiya” 
(“Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”) hamda “Hindiston” yoki “Kitab tahqiq molil-Hind 
min manqula fi-l-aql va-l-marzuma” (“Hindlarning aqlga sig‘adigan va sig‘maydigan 
ta‘limotlarining tadqiq etish”) va “Kitob ul-musammara fi axbori Xorazm” (“Xorazm haqidagi 
axborotlar haqida suhbatlar”) nomli asarlari bilan tarix va madaniyat tarixiga katta hissa qo‘shdi.
Beruniyning ko’pdan-ko’p ilmiy ishlari orasida «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» 
tarixiy risolasi alohida urin tutadi. U besh yildan ortiq Jurjonda yashaydi. Qobus saroyida yashab 

---

turgan Gilon va Tabariston hokimi Marzubon ibn Rustam taklifi bilan tarix fanida qisqa 
«Xronologiya» nomi bilan mashhur bo’lgan «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» risolasini 
yozadi. Asar muqaddimasida kun va tun nima, ularning majmui va boshlanishi, oy, yil va 
milodlarning,,mohiyati, bu masalada xalqlarning tafovutlari, xalqlarning podsho, hokimlarga 
munosabati, islomga e`tiqod qiluvchi xalqlar, arablarning johiliyat davridagi bayramlari va 
musulmonlarning nishonlaydigan kunlari haqida fikr yuritiladi. 
Beruniy 
«Xronologiya», 
Osoru-l-boqiya» 
risolasida 
an`anaviy 
islom 
dunyosi 
tarixshunosligida odat bo’lgan shohlar va qaxramonlar faoliyati, siyosiy voqealar o’rniga xalqlar 
madaniyati tarixi, ularning urf-odati va fe`l-atvori masalalariii yoritishga e`tibor beradi. Shuning 
uchun tarixchilar «Yodgorliklar»ga tarixiy-etnografik tadqiqot sifatida ham qaraydilar. 
VIII-XII asr Buxoro davlati tarixiga oid tarixshunoslik asosan «Buxoro tarixi» kitobidan 
olinganligini alohida ta`kidlash lozim. «Buxoro tarixi»da VIII-XII asrlarda yuz bergan tarixiy 
voqealarni bayon qilarkan, musulmon tarixshunosligi nuqtai nazaridan kelib chi-qib, islom 
asoslari va fiqhni himoya qiladilar. Shu tufayli xalqning ahvoli va arab bosqinchilariga qarshi 
harakat (masalan, Muqanna boshchiligidagi xalq harakati) qoralanadi. Hukmron sinflarning unga 
qarshi harakati ma`qullanadi. Ammo shunga qaramay, XII-XIIl asr tarixiy voqealarining xolisona 
bayoni uni qimmatli manba darajasiga kutaradi.