1 – mavzu. Qurilishda marketing tushunchasi, moxiyati, vazifalari va funksiyalari

1 – mavzu.Qurilishda marketing tushunchasi, moxiyati, vazifalari va funksiyalari
REJA:
1.1. Marketing tushunchasi va mohiyati.
1.2. Marketingning asosiy maqsad va vazifalari.
1.3. Marketing rejalashtirish. Strategik va taktik marketing vazifalari.
1.4. Marketingni boshqarish tayanch tamoyillari va tizimlari.


1.1. Marketing tushunchasi va mohiyati.
Bozor munosabatlariga o’tish davrida xo’jalik yurituvchi barcha sub‘yektlar - korxonalar, tashkilotlar va boshqa xo’jalik tizimidagi sub‘yektlarda ularning funksional vazifalari tubdan o’zgaradi. 
Boshqarishning ma‘muriy-buyruqbozlik usuli o’rnini zamonaviy usullar egallab, unda talab va taklif, raqobatchilik, o’z strategiya va taktikasini
aniqlashda korxonalarga hamkorlik qilish uchun korxonalarni tanlash
erkinligi va iqtisodiyotning erkinlashuvi asosiy rol o’ynaydi.
Raqobat natijasida mehnat taqsimotining tobora chuqurlashuvi asosida
davlatning iqtisodiyotni va xo’jalik yurituvchi sub‘yektlarni boshqarishdagi
roli tubdan o’zgaradi. Davlatning bevosita rahbarligida atrof-muhit
ekologiyasini saqlash, davlat mudofaasi, mehnat havfsizligini ta‘minlash
kabi masalalar hal qilinadi.
Mahsulotlarga boy bozorda ishlab chiqaruvchilar o’zaro raqobatlashib, 
turli mahsulotlarning sifatini yaxshilashga yoki bahosini kamaytirishiga
majbur bo’ladilar, ya‘ni iste‘molchining talabiga bo’ysinishga majburdirlar.
Raqobatli bozorda iste‘molchining haq-huquqlarini himoya qilish
uchun davlat tomonidan (bozorni boshqaruvchi sifatida) tadbirlar belgilanadi
va amalga oshiriladi. Buning maqsadi oxir-oqibatda iste‘molchi ishlab 
chiqaruvchini, mahsulotni, bahoni tanlasin, aksincha emas.
Ko’rinib turibdiki, korxonaning ichki va tashqi faoliyati uning bozor 
munosabatlarida o’zini qanday tutishi bilan, aniq strategiya va taktika ishlab 
chiqish bilan belgilanadi.
Yuqorida keltirilgan fikrlar gohida korxonada quyidagi o’zaro qaramaqarshi bo’lgan masalalarni hal qilishni talab etadi:
-ishlab chiqarishning tez o’zgaruvchanligini ta‘minlash;·
-iste‘molchi talabiga ko’ra mahsulot turlarini o’zgartirib borish;·
-yangi texnika va texnalogiyani tezkorlik bilan almashtirib, uning ·
o’rniga zamonaviylarni o’rnatish; 
turli ehtiyot qismlar, tayyor mahsulotlarning ma‘lum zaxirasiga ega 
bo’lish;
tobora narxi tushib borayotgan mahsulotlarning sifatini yaxshilash.·
Demak, korxona faoliyati bevosita tovar, xizmat bozorlarini o’rganish, 
uning qonun-qoidalariga amal qilishga ko’p jihatdan bog‗liq ekan. Bozor, 
uning qonun-qoidalari, ishlab chiqaruvchilar va Iste‘molchilar o’rtasidagi 
munosabatlarni marketing fani o’rgatadi.
Ammo marketing iqtisodiy faoliyat tizimi bo’lganligi bois keng 
tushunchadir. Bir tomondan u bozor, undagi talab va taklif, Iste‘molchi
xohishi-yu, ishlab chiqarish yo’nalishini har tomonlama va mukammal 
o’rganishni bildirsa, ikkinchi tomondan bozorga va undagi taklifga ta‘sir
ko’rsatish, ishlab chiqaruvchilar va Iste‘molchilarning talab va takliflarini 
muvofiqlashtirish strategiyalari va taktikalarini ishlab chiqishni anglatadi.
Zamonaviy marketing paydo bo’lganidan buyon bir necha bosqichni 
bosib o’tdi. Bu o’zgarishlar mahsulotni seriyali va ommaviy ishlab 
chiqarilishi bilan bog‗liq.
Marketingni maqsadga muvofiq ravishda rivojlantirish asoslari XX 
asrning boshlariga to’g‗ri keladi, chunki bu davrda keng miqyosda ishlab 
chiqarish rivojlanib, raqobat rivojlana boshladi.
1-bosqich.
Bu bosqich ishlab chiqarishning mujassamlashuvi, 
mexanizatsiyalashuvi va avtomatlashtirilishi bilan xarakterlanadi. Bu davrda 
marketing tushunchasi mahsulotni ishlab chiqaruvchidan xaridorgacha 
bo’lgan jarayonni nazorat qilish bilan shug‗ullanuvchi tadbirkorlikdan iborat 
degan mavzuni shakllantiradi.
2-bosqich.
Bu bosqich 1929-1933-yillarda yuzaga kelgan takror ishlab 
chiqarishdagi inqiroz bilan bog‗liq. Marketing bunda sotuv bilan bog‗liq 
bo’lgan mazmunini yo’qotadi. Marketing bilan shug‗ullanuvchi tijorat 
tashkilotlari tashkil etila boshlandi. 1926 -yilda AQSHda Marketing va 
reklama bo’yicha Milliy Assotsiatsiya tashkil etildi. Bu tashkilot 1973- yilda 
Amerika marketing uyushmasiga aylantirilib, qayta tashkil etildi. Bugungi 
kunda bu tashkilot o’z atrofiga 25 mingga yaqin tadqiqotchilar, biznes 
vakillari va o’qituvchilarini birlashtirgan.
3-bosqich.
Bu bosqichda marketing boshqaruv rusumidan ishlab chiqarish 
bozoriga arendatorlangan tizimiga o’zgaradi. U quyidagi holatlarni o’z ichiga 
oladi:
korxonalar xaridorga kerak bo’lgan mahsulotnigina ishlab chiqaradi;-
sotuvchi bozori xaridor bozoriga aylanadi;-
korxona, firmalar ko’p mahsulot ishlab chiqarishga yo’naltiriladi;-
bozorda mahsulot ko’payib, raqobat keskinlashadi;-
aholi va korxonalarda daromad ulushi ortib boradi.-
4-bosqich.
Bu bosqich marketingni mintaqalararo (transkontenental) 
korparatsiyalarning faoliyatlarini muvofiqlashtiruvchi tizimga aylanishi bilan 
harakatlanadi. Bunda marketing rejalari xaridorning talablari maqsadlarini 
birlashtiradi, davlat tomonidan bozorning boshqarilishi va resurslarni 
baholanishi mazkur rejalarga kiritiladi. Bugungi kunda AQSH, Yaponiya, 
G‗arbiy Evropa va boshqa rivojlangan davlatlar o’z faoliyatlarini 
marketingga asoslaydilar. Marketing xarajat talab etiladigan sohaga aylandi. 
Masalan, 1970- yillarda AQSHda 1 dollar bahosidagi mahsulotning 55 senti 
marketingga, 45 senti ishlab chiqarish, sotish bilan bog‗liq xarajatlarni va 
foydani tashkil etadi.