1 – tajriba. Ba`zi oqsillarning eritmasini tayyorlash

4. Oqsillarni ammoniy sulfat yordamida cho’ktirish. 
Probirkaga 1 ml oqsil eritmasidan quyib, ustiga ammoniy sulfatning 
(NH
4
)
2
SO
4
to’yingan eritmasidan qo’shilganda, eritma loyqalanadi va oqsil 
cho’kmaga tushadi. Eritmaga suv qo’shilsa cho’kma eriydi. Bu usul bilan bir qator 
oqsillarni o’zgarmagan holda ajratib olish mumkin. Oqsilning cho’kmaga tushishga 
sababi shuki, 96
0
li etil spirt va (NH
4
)
2
SO
4
suvni ushlab oluvchi moddalar bo’lib, 
oqsil eritmasidagi suvni o’ziga biriktirib oladi. Eritmada qolgan suv esa oqsilni 
eritma holida saqlay olmaydi va oqsil cho’kmaga tushadi. Bunday arlashmaga suv 
qo’shilsa oqsillarning cho’kmasi yana eriydi, bu oqsillarning strukturasi 
o’zgarmaganligini ko’rsatadi. 
Savollar va topshiriqlar
1. 
Tuxum oqsili eritmasiga konts. HNO
3
qo’siib qizdirilganda eritmani sariq 
rangga bo’yalishiga sabab nima? 
2. 
Fenilalaninni konts. HNO
3
bilan nitrolanish reaksiyasi tenglamasini yozing. 
3. 
Biuret reaksiyasi qanday birikmalar uchun hos? 
4. 
Milon reaktivini qizil-pushti rangga bo’yalishi oqsil tarkibidagi qanday 
aminokislotaning qoldig’ini borligini ko’rsating. 
5. 
Nima uchun jelatina eritmasi bilan ksantogen va Milon reatsiyalari ketmaydi 
 
 

---

OQSILLARNI ANALIZ QILISHNI XROMATOGRAFIYA USULI 
Aminokislotalarni bir-biridan ajratishda eng oddiy, oson va nisbatan aniq usul 
qog‘oz xromatografiyasidir. Xromatografiya usuli 1903 yilda rus olimi M. S. Svet 
tomonidan kashf etilgan. Qog‘oz xromatografiyasi uchun yuqori sifatli har qanday 
filtr qog‘ozdan foydalanish mumkin. Aminokislotalarning ajratish va aniqlash usuli, 
ularning aralashmasini filtr qog‘ozga tomizishdan va qog‘ozning bir uchini tegishli 
organik erituvchiga tushirishdan iborat. Erituvchi filtr qog‘oz tomonidan shimiladi 
va o‘zi bilan birga aminokislotalarni ko‘chiradi (ilashtiradi). Aminokislotalarni 
qog‘oz bo‘ylab ko‘chirilish tezligi ularning kimyoviy tuzilishiga, erituvchilarda 
erish darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Ayrim aminokislotalar turli xil eritmalarda turlicha 
erish xususiyatiga ega. Odatda bu eritmalardan biri suv, ikkinchisi esa suvda 
to‘ydirilgan organik erituvchi bo‘ladi (fenol, butil spirti va boshqalar). Odatda suv 
bilan aralashmaydigan yoki qisman aralashadigan organik erituvchilardan 
foydalaniladi. Aminokislotalar bosib o‘tgan masofani (a) eritma bosib o‘tgan 
masofaga (v) bo‘lgan nisbati aminokislotalarning ajralish koeffitsenti deb ataladi. 
Aminokislotalarning ajralish koefitsenti (Rf) har bir aminokislota uchun berilgan 
eritmada doimiy bo‘lib, u quyidagicha aniqlanadi. Qog‘oz xromatografiyasida 
aminokislotalar ikki usul yordamida ajratiladi. Bu pastga va yuqoriga harakat 
qiluvchi xromatografiya usulidir. Bundan tashqari yana bir tomonlama va ikki 
tomonlama xromatografiya usuli ham mavjud. Bir tomonlama xromatografiya 
usulida moddalarning ajralishi bir yo‘nalishda bo‘ladi. Bunda Rf yaqin bo‘lgan 
aminokislotalar bir-biriga qo‘shilib 2-3 tadan ajraladi. Ularni bir-biridan ajratish 
uchun ikki tomonlama xromatografiya usulidan foydalaniladi. Bunda ikkita organik 
erituvchi ishtirok etadi. Ajratish ketma-ket ikkita o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishda 
olib boriladi.