1-7 Yongir o'chirish 2019. p65

Avtomobil
g‘ildiragiga ta’sir
qiladigan kuchlar
sxemasi
p_x koeffitsient kattaligi yo‘l qoplamasining turi va holatiga qarab o‘zgarishi mumkin. Bu o‘zgarish nafaqat turga, balki yo‘l qoplamasining sirtki qatlamiga ham bog‘liq. Bunda yo‘l qoplamasining turi va holati p_x koeffitsienti kattaligiga boshqa omillardan ko‘ra ko‘proq ta’sir qiladi. Shuning uchun ma’lumotnomalarda p_x yo‘l qoplamasi turi va holatiga bog‘liqlik keltiriladi.
Shinaga bog‘liq va p_x koeffitsientga ta’sir qiluvchi asosiy omillarga solishtirma bosim (shinada havo bosimi va g‘ildirakka yuklanishga bog‘liq) va protektor turi kiradi. Ularning ikkalasi bevosita shinaning yo‘l qoplamasi bilan yaxshi bog‘liqlik hosil qilish uchun tomonlarga bosimni oshirish yoki suyuqlik plyonkasini yorish qobiliyati bilan bog‘liq.
Pva Y_n ko‘ndalang kuchlar bo‘lmaganida p_x koeffitsienti yo‘l bo‘yicha shina sirg‘alishi oshishi bilan o‘sadi. p_x ning maksimumiga 20—25% sirg‘alishda erishiladi. Yurituvchi g‘ildiraklarning to‘liq sirg‘alishida p_x koeffitsienti maksimal- dan 10—25% kam bo‘lishi mumkin (7.3-a rasm).
Avtomobil harakat tezligi oshishi bilan p_x, odatda, kamayadi (7.3-b rasm). 40 m/s tezlikda u 10—15 m/s tezlikdagidan bir necha marta kichik bo‘lishi mumkin.


7.3-rasm. Turli omillarning p_x koeffitsientga ta’siri:
a — sirg‘alishga bog‘liq ravishda p_x koeffltsientining o‘zgarishi;
b — g‘ildiraklar chayqalish tezligiga bog‘liq ravishda p_x koeffitsientning
o‘zgarishi; 1 — asfalt-beton qoplamali quruq yo‘l;
2 — asfalt-beton qoplamali ho‘l yo‘l; 3 — muzlagan ravon yo‘l.
p_x ni, odatda, tajriba usulida g‘ildiraklarni bloklab, joyida aylantirish usuli bilan aniqlanadi. Tajribada shatak ilmog‘idagi tortish kuchini va bloklangan g‘ildiraklarning normal reaksiyasini ro‘yxatga olinadi. Shuning uchun p_x bo‘yicha ma’lumotlar qoidaga ko‘ra, sirg‘alishda ilashish koeffitsientiga tegishli.
p_u ko‘ndalang ilashish koeffitsientini, odatda, p_x ga teng qilib olinadi va hisoblarda p ilashish koeffitsientining o‘rtacha qiymatlaridan foydalaniladi (7.1- jadval).
G‘ildiraklarning ilashish koeffitsientida farq bo‘lgan avtomobil transport vositalarining tortish-tezlashish xossalarini hisoblashda yo‘l bilan ilashishda yurituvchi g‘ildiraklar ta’minlashi mumkin bo‘lgan maksimal tortish kuchi ham e’tiborga olinmaydi, u quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
7.1-jadval