1-7 Yongir o'chirish 2019. p65

Yong‘in o‘chirish avtomobilining g‘ildiraklari chayqalishiga qarshilik kuchi. Pnevmatik shina bilan deformatsiyalanmaydigan yo‘lda g‘ildirakning chayqa­lishiga qarshilik, asosan, shinaning deformatsiyasiga energiya sarfi hisobiga hosil bo‘ladi, chunki yo‘l deformatsiyasi sezilmas. Yo‘lning 1—2 qismida (7.4- a rasm) shinaning deformatsiyasiga sarflangan ish uning shaklini tiklash uchun 2—3 (7.4-a rasm) qismda qaytarilgandan katta, chunki energiyaning bir qismi rezinaning ichki ishqalanishiga sarflanadi. Shuning uchun 1—2 qismdagi p_z bosim 2—3 qismdagidan katta va harakat yo‘nalishida 0 o‘qqa nisbatan (7.4- a rasm) siljigan R_n normal reaksiyalar g‘ildirakning sirg‘alishiga to‘sqinlik qiladi.
Pnevmatik shina bilan deformatsiyalanadigan yo‘l bo‘yicha (haydalgan yer, qum, zichlanmagan qor) g‘ildirak chayqalishiga qarshilik, asosan, energiyaning tuproqni deformatsiyalash (iz hosil qilish) hamda g‘ildirak va tuproq o‘rtasidagi ishqalanish kuchini yengishga sarflanishi hisobiga hosil bo‘ladi (7.4-b rasm).




7.4-rasm. Chayqalishda avtomobil g‘ildiragiga ta’sir qiladigan
kuchlar sxemasi: a — qattiq yo‘l bo‘yicha; b — yumshoq tuproq bo‘yicha;
c — harakat tenglamasini tuzishda yong‘in o‘chirish avtomobilining hisob
sxemalarida shartli tasvir.
Avtomobil transport vositalarining harakatlanish nazariyasida R_n reaksiyani tayanch sirtga perpendikular g‘ildirakning 0 o‘qi orqali o‘tkazish, g‘ildirakning chayqalishiga qarshilikni esa yo‘l tekisligida g‘ildirak harakatiga qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan P_fn kuch hisobiga e’tiborga olish qabul qilingan (7.4-c rasm).
Avtomobil transport vositalari g‘ildiragining chayqalishiga qarshilik kuchi barcha g‘ildiraklar P_jn chayqalishga qarshilik kuchlarining summasi hisoblanadi:
n n
^pf =Ё ^pfn =Ё /Л , (7.12)
i i bu yerda f~n g‘ildirakning chayqalishga qarshilik koeffitsienti; R_n~n g‘ildirak tayanch sirtining normal reaksiyasi; n — g‘ildiraklar soni.
Yurituvchi va yuritiluvchi g‘ildiraklarning/n qarshilik koeffitsientlari deyarli farq qilmaydi. Shuning uchun yong‘in o‘chirish avtomobillari harakatini hisoblashda P ni quyidagi formula bilan hisoblash mumkin (7.1-rasm):
n
Pf = f £ ^Rn =fGg cos a, (7.13)
i bu yerda a — yo‘lning bo‘ylama qiyalik burchagi; f — g‘ildirak chayqalishiga qarshilik koeffitsienti; g—9,81 m/s² — erkin tushish tezlanishi.
Chayqalishga qarshilik koeffitsienti f, asosan, yo‘l qoplamasining turi va holati, shinalar tuzilishi va ulardagi havo bosimiga bog‘liq. 80—100 km/soat tezlik intervalida amaliy hisoblar uchun/ koeffitsientni faqat yo‘l qoplamasining turi va holatiga bog‘liq doimiy kattalik deb hisoblash mumkin (7.2-jadval).
7.2-jadval