1-Amaliy ish ruda konlarini qazib olishda burg’ilash ishlari

9.1-misol. Ammonit 6JV portlovchi moddasi zaryadi zichligi 900 kg/m³, portlash adiabat ko’rsatgichi k = 1,24 va portlash ko’rsatgichlar iquyidagicha bo’lsa ushbu portlovchi modda to’liq ish bajarish qobiliyati va portlash to’liq bajargan ishining portlash issiqligiga nisbati aniqlansin:
- portlashda hosil bo’ladigan gazlar hajmi 0,86 m³/kg;
- portlash issiqligi 3930 kJ/kg;
- portlash harorati 2600^оС (9.1-jadvalga qarang).
Masala yechimi. Dastlab quyidagi formula bo’yicha ko’rsatilgan zichlikdagi zaryad portlatilganda hosil bo’ladigan gazlar bosimini aniqlaymiz:
.
_{bunda α-portlash mahsulotlari xususiy hajmi bo’lib zaryad zichligi 1 g/sm3 dan kichik bo’lganda α=0,001V0 va zaryad zichligi 1 g/sm3dan katta bo’lganda α=0,0006V0 qilib olinadi.}
Portlashning to’la ish bajarish qobiliyati quyidagiga teng bo’ladi:
.
Portlash mahsulotlari atmosfera bosimigacha kengayishidagi to’liq FIK quyidagicha aniqlanadi:
.


.
10-Amaliy ish
ULOQTIRIB YUBORISH, YUMSHATISH VA KAMUFLET (TEBRATISH) ZARYADLARINI HISOBLASH
Uloqtirib yuborish zaryadlari tog’ jinslarida o’zining radiusi r va eng kichik qarshilik chizig’i W ning qiymati bilan tavsiflanuvchi voronkani hosil qiladi. Bunda portlashning ta’sir ko’rsatgichi n=r/W=1 normal uloqtirish voronkasini aniqlaydi. Agar n>1 bo’lsa kuchaytirilgan uloqtirish zaryadi voronkasini, n<0,75 bo’lsa maydalashga portlatishni tavsiflaydi va portlashning ta’sir ko’rsatgichi o’zining fizik mohiyatini yo’qotadi, ya’ni bunda portlashdan so’ng voronka hosil bo’lmaydi.
Shuning uchun ham zaryadlarni ularning nisbiy vazn koeffitsiyenti orqali farqlash maqsadga muvofiq bo’ladi

ya’ni, berilgan zaryad massasining normal uloqtirish zaryadi massasiga nisbati orqali aniqlash mumkin.
Bunda n_q≤0,2 bo’lsa kamuflet (tebratish) zaryadini tavsiflaydi, 0,2_q<1 – bo’lganda esa maydalash zaryadlarini tavsiflab, bundya zaryadlar voronkasi ichiga kiruvchi tog’ jinsi parchalanadi va uning bir qismi voronka chegarasi tashqarisiga uloqtiriladi.
n_q ning qiymati 0,2_q<0,35 oralig’ida bo’lganda kichraytirilgan maydalash zaryadi; n_q=0,35 – bo’lganda normal maydalash zaryadi; 0,35_q<1 – bo’lganda kuchaytirilgan maydalash zaryadi; n_q=1 – bo’lganda normal uloqtirish zaryadi; n_q>1 – bo’lganda esa kuchaytirilgan uloqtirish zaryadi deyiladi. Keltirib o’tilgan tasniflardan ko’rinib turibdiki, normal uloqtirish zaryadining portlashi portlash ta’sirini miqdoriy baholashga xizmat qiladi.
Uloqtirish zaryadlari uchun portlash ta’sir ko’rsatgichi funksiyasi f(n) kiritilgan. Ushbu funksiya M.M. Boreskov tomonidan taklif etilgan ifoda bo’yicha hisoblanadi:

Normal uloqtirish, maydalash va kamuflet (tebratish) zaryadlari massasi (kg) quyidagi formula bo’yicha anilanadi:

bunda q_Н – normal uloqtiruvchi zaryad hisoblangan solishtirma sarfi (kg/m³) bo’lib, tajriba yo’li bilan yoki Союзвзрывпром tomonidan ishlab chiqilgan (10.1 jadval) jadval bo’yicha aniqlanadi
W ning qiymati 25 m dan katta bo’lganda ushbu formulaga prof. G.I.Pokrovskiy tomonidan tuzatma koeffisiyenti kiritilgan

Uloqtirishga portlatishda voronka chuqurligi (m) quyidagicha hisoblanadi:

bunda α – empiric koeffisiyent bo’lib,n≤2 bo’lganda α=0,33.
n=2 bo’lganda uloqtirish voronkasi chuqurligi quyidagiga teng bo’ladi:
H=W.
10.1-jadval

Tog’ jinsi	ЕНиР bo’yicha tog’ jinsining mustahkamlik toifasi	prof. M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha tog’ jinsi mustahkamlik toifasi яконова	Zaryadlar uchun portlovchi modda solishtirma sarfi (kg/m^3):		Otilish ko’rsatgichi, dm^3/kg
			Uloqtirish zaryadi	Maydalash zaryadi