1-amaliy mashg`ulot topshirig`i
Download 70.54 Kb.
|
1-amaliy mashgulot topshirigi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bahor gullari
m ayl va zam on
q o ‘sh im c h a la ri g ap nin g ifoda maqsadlarini hosil qilishda faol vositalardan sanaladi. 82 Gapda so‘zlovchi biror narsa, voqea-hodisa haqida xabar qiladi, yoki o‘ziga noma’lum bolgan narsa va hodisalar to‘g‘risida m a’lumot olishni istaydi. Tinglovchiga biror ishni bajarish to ‘g‘risida buyruq- xitob ifodalaydi. Gaplarning bunday xususiyati ifoda maqsadi deyiladi. Unga ko‘ra gaplar 4ta turga: darak gap, so‘roq gap, buyruq gap va istak gaplarga bo‘linadi. D a ra k sa p la r - xabar. darak berish m azm unini ifodalaydi. G ap oxiri pasayuvchi ohang bilan aytiladi va nuqta qo‘yiladi: Yomg‘ir sharros quydi. Кип sovib ketm adi. S o 'год gaplar- so‘roq mazmunini bildiradi. Quyidagicha hosil bo‘ladi: -so‘roq olmoshlari bilan: Kim qachon keladi?, siz qayerda yashaysiz? -so‘roq yuklamalari yordamida: Bugun kelasan-a? -so‘roq ohangi yordamida; bunda ko‘pincha kutilmagan xabar natijasida gapdagi biror bo‘lak yoki gap butunicha takrorlanadi: Uyda о ‘tiribman. Uydal So‘roq gaplar so‘roq mazmunini ifodalashiga ko‘ra sof so‘roq gaplar va ritorik so‘roq gaplarga bo‘linadi. Sof so‘roq gaplar asosan dialog shaklida bo iad i va tinglovchidan javob talab qiladi - Sen bugun kinoga borasanmi? - Ha. - Xonada kim lar bor? - Bolalar. Ritorik so‘roq gaplar javob talab qilmaydi. Yashirin javobi tasdiq yoki inkor shaklida oldindan m a’lum b o iad i: Onani kim sevm aydi?(ham m a sevadi m a’nosida,). G o‘zal yurtim izda nim alar y o ‘q ? su v hayot m anvai ekanligini kim bilmaydi? Inkor shaklida: Yutuqlarimizni kim inkor eta oladi? (hech kim m a ’nosida). B uvrug gaplar — kesimi buyruq — istak maylidagi fe’llar bilan ifodalanadi. Quyidagi m a’nolam i ifodalaydi: -sof buyruq: X onada chekilmasin. Sof buyruq gaplarda kesimi majhul nisbatdagi fe’llar shakli ko‘p uchraydi. -maslahat m a’nosi: Ya xshisi uyga bor. -iltimos m a’nosi: К itobni о ‘qiy qoling. -do ‘q m a’nosida: Yo ‘qol! Chiqib ket\ - so‘roq — buyruq m a’nosi; bunda shaklan so‘roq, mazmunan buyruq gap ifodalanadi. Masalan: Shuni olib ketm aysizm il (Shuni olib keting m a’nosida). 83 Is ta k sa p la r — m azm unan istak, tilak , niyat m a’nolarini ifodalaydi. Kesimi —sa shart mayli shaklidagi fe’l bilan ifodalanadi: Qani, ham m a shunday о ‘ylasa. Bugun bir dam olsak. B a’zan 3-shaxs buyruq-istak mayli shakli (-sin ) orqali ham istak gap hosil bo'ladi: N iyatim iz amalga oshsin. GAPNING HIS-HAYAJON ISHTIROKIGA KO‘RA TURLARI H is-h a v a io n gaplar kuchli his-hayajon bilan aytilgan gaplar bo‘lib, oxiriga undov belgisi q o ‘yiladi. Quyidagicha hosil bo'ladi: -har qanday kuchli ohang bilan aytilgan darak, so‘roq, buyruq gaplar his-hayajon gap hosil qilishi mumkin: Dars bo Imayapti. Dars bo ‘Imayapti ? Dars bo ‘Imayapti! -b a ’zi so‘roq olmoshlari yordamida: Q anday ajoyib m anzara! -undov so‘zlar yordamida: Boy-dod!Yordam bering! His-hayajonsiz gaplarda gaplar kuchli emosiya bilan aytilmaydi. D arak, buyruq, so ‘roq, istak gaplar his-hayajonsiz gaplardir. TASDIQ VA INKOR GAPLAR Tasdiq e a p la r- tasdiq m a’nosini, ish-harakatning yuzaga kelganligi m a ’nolarini ifodalaydi: Bu kitobni о ‘q im ay qo ‘ym aydi. H a r kim o ‘z о ‘yiga berilgan edi. I n k o r e a p la r - inko r m a ’nosini, v o q ea-h o d isan in g , ish- harakatning yuzaga kelmaganligi m a’nosini ifodalaydi. Inkor m a’nosi quyidagicha ifodalanadi: -yo‘q so‘zi yordamida: Bugun kelgani yo ‘q. M enda kitob yo ‘q. -emas toiiqsiz fe’li bilan: Bu kechagi xabar emas. Ukelgan emas. -m a q o ‘shim chasi bilan: Bugun borma. -shaklan tasdiq bo‘lsa ham, m azm unan inkor ifodalanadi: Im kon b o ‘lganda o ‘tirarmidim. GA PNING BO‘LAKLARGA A JR A TILISH I G apda so 'zlar o 'zaro grammatik m unosabatga kirishib, gap bo‘laklarini hosil qiladi. G ap bolaklari vazifasida mustaqil so‘zlar qo‘llanadi. G ap b o ‘laklari 5ta: kesim, ega, to id iru v chi, aniqlovchi, hoi. Kesim gapning asosini tashkil qiluvchi markazdir. Ega kesimga b o g 'la n ib , u n d a n a n g la sh ilg a n belg i egasi yo k i h a ra k a t bajaruvchisini ifodalaydi. 84 To'ldiruvchi, aniqlovchi, hoi bo‘laklari esa ega yoki kesimga tobelanib, ulam i to ‘ldiradi, aniqlaydi yoki izohlaydi. Shu sababli ular gapning ikkinchi darajali bo‘laklari deyiladi. Ega va kesim yoki kesimning o ‘zi gapning grammatik asosini tashkil qiladi: Bahor gullari erta Download 70.54 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling