1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Ishki sekresiya bezleri, olardan ajiralatuǵin gormonlardiń biologiyaliq roli.

Qalqan tárizli bez gormonlari

Qalqan tárizli bez ishki sekresiya bezleri ishinde haywan organizmi ushin eń kereklisi bolip ol barliq omirtqali haywanlardiń barliǵinda bar. Bul bez gegirdek átirapinda bolip moyinniń aldinǵi diywalin payda etiwshi ulken toǵay yaǵniy qalqan tárizli toǵaydiń joqariraǵinda jaylasqan. Bul bez óz-ara tutasqan eki bóleksheden ibarat. Oniń ulkenligi bolsa hár turli porodadaǵi haywanlarda hár turli bolip haywanlardiń ishki jinsiy organizmniń jaǵdayi hámde belgili bir dárejede jildiń máwsimine hám baylanisli boladi. Órta esapta bezdiń eki bóliminiń awirliǵi qara mallarda 23-41gr shoshqalarda 13-30 gr atlarda 20-25 gr hám qoylarda 4-7 gr di quraydi.

Bez qan tamirlari menen juda kóp támiyinlengen bir saat dawaminda dene qan tamirlari sistemasindaǵi qanniń barliǵi sol bez qan tamirlari arqali ótedi. Qalqan tárizli bez toqimalari óz aldina bosliqlar-follikulalardan ibarat, bul bosliqlarda jabisqaq kolloid suyiqliq bolip oniń tiykarǵi bóliminiń quraminda yod bolǵan quramali belok wakili-glikoproteid-yodtireoglobulin quraydi.

Bez quraminda tireoglobulin belokli zatiniń barliǵin 1899-jilda nemis ilimpazi Ósvald aniqlaǵan.

Tiroksinniń quraminda 4 yod elementi bolip duzilisin 1919-jilda Kendal hám Osterbergler aniqlaǵan.

Troksinnin quraminda 4 yod elementi bolip, oniń duzilisi tómendegishe, yaǵniy ximiyaliq tabiyati jaǵinan tirozin aminokislotasinan ibarat boladi.

Qalqantárizli bez ekstraktinan ammoniy sulfat duzi tásirinde shóktirip hám tazalap ajratip alinǵan tireoglobin, yagniy quraminda iod tutiwshi belokti gidroliz qilinǵanda, onnan quraminda iod tutiw shi bir qansha birikpeler yodlanǵan tirozinler ajratip alinǵan. Bular gormonal aktivlikke iye emes. Bulardan tirozin aminokislotasi hám iodtiń óz ara birigiwinen payda bolǵan birikpeler hám dep qaraw mumkin.

Keyingi hosilasi 3,5, 3¹,5¹ - tetrayodtironin, yaǵniy tiroksin bolip, oniń qurami joqarida berilgen.

Tireoid gormonlar bezdiń follikulalarinda, yaǵniy morfologik duzilislerden sintezlenedi. Bul duzilisler ishinde kolloid eritpe turindegi belok – tireglobulin bar. Qalqantárizli bez gormonlariniń biosintezi bir tárepten, qandaǵi yodti toplap, oni organik birikpe kórinisinde biriktirip, yod tirozinlerin kondensasiya joli menen yodtironinlerge aylandiriwǵa baylanisli bolsa, ekinshi tárepten, bezdiń tiykarǵi hám quraminda ózine tán yod tutiwshi belodi – tireoglobulinniń sintezi hámde aqirinda oniń proteolitik gidrolizi hám qanǵa tayar gormonlardi ajratiwi menen belilenedi.

Tiroksin eki molekula diyod tirozinniń ózara birigiwi nátiyjesinde payda bolatuǵin birikpeler.

Bunda aqirǵi ónimler sipatinda degidroalanin, serin hám pirojuzim kislotasi payda boliwi aniqlanǵan.

3,3¹ – diyodtironin 3,5,3 – triyodtironin hámde 3,5, 3¹, 5¹ – tetrayod tironinlerdiń sintezleniwi sol prosesste qatnasatuǵin yodlanǵan tirozin molekulalarina baylanisli boladi. Egerde sintezlew prosessinde monoyodtirozin hám yod tirozin molekulalari qatnassa, 3,5 – 3¹ – triyod tironin molekulalari hám sintezleniwi mumkin.

Qalqan tárizli bez gormonlari haywan organizminde uliwma uglevodlar, beloklar, maylar hám basqa zatlar almasiwina tásir etedi. Organizmniń vitaminlerge bolǵan talabin hámde temperaturaǵa shidamliǵin asiradi. Olar haywan orayliq nerv sistemasiniń jumisina, jurek, qan tamir sistemasina, kóbeyiw prosessine hám bulshiq etler jumisina kushli tásir kórsetedi.

Bezdiń gipofunksiyasinda yamasa bez alip taslanǵanda organizm ósiwden toqtaydi, awqat az jeydi, hálsizlenedi hám kóp uyiqlaydi. Adamlar hám boyi pás hám juda aqliy jaqtan óte pás, esi pás boladi. Bul jaǵday kritinizm dep ataladi.

Ulken jastaǵi adam yamasa haywanlarda uliwma zat almasiwdiń buziliwi nátiyjesinde suw toplanip, isik payda boladi. Buni miksedema dep ataydi. Bezdiń gipofunksiyasi bezdiń ózine hám tásir etip, bez ulkeyip buqaq keselligi payda boladi. Bezdiń gipofunksiyasi qaramallardiń sut ónimdarliǵin páseytiredi.

Suwret, suwret

Bezdiń giperfunksiyasi organizmde zat almasiw kusheyip, sidik quraminda belok kóbeyedi. Orayliq nerv sistemasiniń jumisi ózgeredi, jurek tez uradi, taxikardiya guzetiledi, qalqan tárizli bez ulkeyedi, kóz qan tamirlariniń basimi artip, kóz ulkeygendey bolip, shaqshayip qaladi hám dene azip kete baslaydi.