1. Aromatik uglevodorodlarning tuzilishi va umumiy xossalari. Benzol, uning olinishi, xossalari va ishlatilishi. Neft va uni qayta ishlash mahsulotlari

Termik krekinglashda boshlang`ich xomashyo 450–550 <sup>0</sup>C harorat va 2–7 Mpa bosimda qizdiriladi. Bunda C atomlarining soni ko`p bo`lgan uglevodorodlarning molekulalari C atomlarining soni kam bo`lgan to`yingan va to`yinmagan uglevodorodlarning molekulalariga ajraladi. Masalan,
C₁₆H₃₄  C₈H₁₈ + C₈H₁₆ C₈H₁₈  C₄H₁₀ + C₄H₈
Avtomobil benzini asosan shu usul bilan olinadi. Uning neftdan olinadigan miqdori 70 % ga yetadi. Termik krekingni 1891 yilda rus injeneri V. G. Shuxov kashf etgan.
Katalitik krekinglash katalizatorlar (odatda alyumosilikatlar) ishtirokida 450 ⁰C va atmosfera bosimida o`tkaziladi. Bu usul bilan aviatsiya benzini olinadi va uning unumi 80 % ga yetadi. Neftning asosan kerosin va gazoyl fraksiyalari ana shu usulda krekinglanadi. Katalitik krekinglashda ajralish reaksiyalari bilan bir qatorda izomerlanish reaksiyalari ham sodir bo`ladi. Bu reaksiyalar natijasida molekulalarning C skeleti termoqlangan to`yingan uglevodorodlar hosil bo`ladi, bu esa benzinning sifatini yaxshilaydi.
Uglevodorodlarni aromatizatsiyalash, ya`ni parafinlar va sikloparafinlarni aromatik uglevodorodlarga aylantirish muhim katalitik jarayon hisoblanadi. Neft mahsulotlarining og`ir fraksiyalari katalizator ishtirokida (Pt yoki Mo) qizdirilganda molekulasida 6-8 ta C atomlari bo`ladigan uglevodorodlar aromatik uglvevodorodlarga aylanadi. Bu jarayonlar riformingda (benzinlarni boyitishda) sodir bo`ladi.
Keyingi yillarda yoqilg`i va moylar ishlab chiqarish ko`payishi bilan bir qatorda neft uglevodorodlaridan kimyoviy xomashyo manbai sifatida ham ko`p foydalanilmoqda. Ulardan turli usullar bilan plastmassalar, sintetik tola, sintetik kauchuk, spirtlar, kislotalar, sintetik yuvish vositalari, portlovchi moddalar, zahar–ximikatlar, sintetik yog`lar ishlab chiqarish uchun zaruriy moddalar olinmoqda.