1. Aromatik uglevodorodlarning tuzilishi va umumiy xossalari. Benzol, uning olinishi, xossalari va ishlatilishi. Neft va uni qayta ishlash mahsulotlari

Neftning o`zi shunday holda odatda ishlatilmaydi. Neftdan texnikada qimmatli bo`lgan mahsulotlar olish uchun u qayta ishlanadi.
Neftni birlamchi qayta ishlash uni haydashdan iborat. Neft neftni qayta ishlash zavodlarida yo`ldosh gazlardan ajratib olingandan keyin haydaladi. Neft haydalganda tiniq mahsulotlar: benzin (T<sub>QAYNASH</sub> 40 dan 150-200 <sup>0</sup>C gacha), ligroin (T<sub>QAYNASH</sub> 120-240 <sup>0</sup>C), kerosin (T<sub>QAYNASH</sub> 150-300 <sup>0</sup>C), gazoyl–solyar moyi (T<sub>QAYNASH</sub> 300 <sup>0</sup>C dan yuqori), qoldiqda esa–qovushoq qora suyuqlik– mazut olinadi. Mazut yana qayta ishlanib undan urchuq moyi, silindr moyi, vazelin, parafin ajratib olinadi. Mazutning haydashdan keyin qolgan qoldig`i neft qoramoyi yoki gudron deyiladi.
Benzin aviatsiya va avtomobil yoqilg`isi sifatida ishlatiladi. U odatda molekulalarida o`rtacha 5 dan 9 tagacha C atomi bor uglevodorodlardan tarkib topgan bo`ladi.
Ligroin dizel yo`qilg`isi sifatida, lak–bo`yoq sanoatida erituvchi sifatida ishlatiladi. Uning ko`p miqdori qayta ishlanib benzinga aylantiriladi.
Kerosin reaktiv dvigatellar va traktor dvigatellari uchun, shuningdek uy–ro`zg`orda yonilg` sifatida ishlatiladi. U molekulasida o`rtacha 9 dan 16 tagacha C atomlari bor uglevodorodlardan tarkib topadi.
Solyar moyi motor yo`qilg`isi sifatida, surkov moylari esa mexanizmlarni moylash uchun ishlatiladi.
Vazelindan tibbiyotda foydalaniladi. Parafin yuqori karbon kislotalar olish uchun ishlatiladi, gugurt va qalamlar ishlab chiqarishda, yog`ochga shimdirish, sham, gutalin tayyorlash uchun ishlatiladi.
Gudron uchuvchuan bo`lmagan qora massa, qisman oksidlangandan keyin asfalt olish uchun ishlatiladi.
Mazut qayta ishlanib surkov moylari va benzin olinishidan tashqari, undan qozonlarga yoqiladigan suyuq yoqilg`i sifatida ham foydalaniladi.
Neftni ikkilamchi qayta ishlash usullarida uning tarkibidagi uglevodorodlarning strukturasi o`zgaradi. Bu usullar orasida neft uglevodorodlarini krekinglash (parchalash) katta ahamiyatga ega bo`lib, u olinadigan benzin miqdorini oshirish uchun qo`llaniladi. Krekinglash usullari termik va katalitik krekinglash usullariga bo`linadi.