1-bob. O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdosining rivojlanish tendentsiyalari

1.2 Tashqi savdo balansi va uni belgilovchi omillar.

2005 yilda import-eksportni qoplash nisbati 1,32; Natijada savdo balansining ijobiy saldosi 1317 mln dollarni tashkil etdi va 2003 yilga nisbatan 556,7 mln dollarga oshdi (2-chizma). 2005 yilning 4-choragida taxminiy profitsit 416 mln. Savdoning faol balansining 97 foizi yoki 1275,7 million dollari xorijiy davlatlar bilan tovar ayirboshlash hisobiga tushdi. MDH davlatlari bilan tovar ayirboshlashning ijobiy saldosi 41,8 million dollarni tashkil etdi, bu ikkinchi va uchinchi choraklar hisobidan olingan; 1-chorakda tovar ayirboshlash natijasida 52,9 mln.AQSH dollari, 4-chorakda esa 28,2 mln.AQSH dollari miqdorida salbiy saldo yuzaga keldi.

Grafik 2 Eksport va import nisbati (million dollar)²

Tayyor mahsulot va xizmatlarning eksportdagi ulushi uning hajmining 50 foizidan oshdi. Bu mustaqillik yillarida 1,3 milliard AQSH dollari miqdorida tashqi savdo balansining eng yuqori ijobiy saldosini olish imkonini berdi.Natijada mamlakatimizdagi oltin-valyuta zaxiralari 1,3 baravar ko‘paydi, bu, birinchi navbatda, o‘sish sur’atidan dalolat beradi. O'zbekiston iqtisodiyotining tashqi bozordagi o'zgarishlarga barqarorligini oshirish.

2005 yilda eksport hajmining o'sishi barcha tovarlar guruhlari bo'yicha kuzatildi. Xom ashyo (1,3-1,7 marta) bilan solishtirganda ishlab chiqarish hajmining o'sishiga mos ravishda notovar eksport guruhida sezilarli o'sish (deyarli 2 barobar) qayd etildi. Kimyoviy mahsulotlar eksporti 2,5 barobar oshdi; oziq-ovqat, mashina va uskunalar - 2 marta.
Eksportga noorganik kimyo mahsulotlari, oʻgʻitlar, parfyumeriya-kosmetika, plastmassa, don, meva, un va don sanoati mahsulotlari, meva-sabzavot, avtomobillar yetkazib berishning fizik hajmi oshdi. Yengil sanoat mahsulotlari orasida trikotaj kiyim-kechak va choyshab eksporti sezilarli darajada oshdi. “O‘zeltexsanoat” uyushmasi, “O‘zmetkombinat” AJ, “O‘zavtoprom” birlashmasi, “O‘zkimyosanoat” DAK, “O‘zselxozmashxolding” aksiyadorlik jamiyati korxonalari eksportga yetkazib berish hajmini oshirdi.
2005 yilda xizmatlar eksporti 2003 yilga nisbatan 23 foizga oshdi (1-jadval). Eksportning xom ashyo tarkibiy qismlaridan biri bo‘lgan paxta tolasining ulushi 2003 yilga nisbatan 0,7 foiz punktga kamaydi. 19,1% ni tashkil etdi va eksport hajmining 40% ga oshishi bilan ham eksportning fizik hajmining oshishi, ham qulay narx muhiti hisobiga 19,1% ni tashkil etdi.
Energiya tashuvchilar eksporti 2003 yilga nisbatan 70,3% ga oshdi; rangli va qora metallar - 108,7%.
1-jadval. Eksportning tovar tarkibi³

Mahsulotlar guruhi	Umumiy eksportdagi ulush, %			Ovoz o'zgarishi, %
	2003 yil	2004 yil	2005 yil
				2005-2003 yillar
paxta tolasi	19.8	18.1	19.1	40.06
Ovqat	2.7	3.8	3.8	104.34
Kimyoviy mahsulotlar, plastmassa va ulardan tayyorlangan mahsulotlar	3.1	4.7	5.3	148.23
Energiya tashuvchilar	9.8	12.4	11.5	70.38
Rangli va qora metallar	6.4	8.6	9.2	108.71
avtomobillar va jihozlar	5.9	7.4	8.4	106.71
Xizmatlar	14.4	11.8	12.2	23.01
Boshqa	37.9	33.2	30.5	16.84
Jami (%)	100	100	100
Jami (million dollar)	3725	4853	5408.8

Energiya tashuvchilar eksporti 2003 yilga nisbatan 70,3% ga oshdi; rangli va qora metallar - 108,7%. Natijada energiya tashuvchilarning eksportdagi ulushi 2,6 p.p.ga oshdi. va 12,4% ga, rangli va qora metallar - 1,7 p.p.ga yetdi. va 8,6% ni tashkil etdi. Tabiiy gaz, neftni qayta ishlash mahsulotlari, mis va undan tayyorlangan buyumlar, po‘lat bar va burchaklar, kimyo tovarlari, mashina va uskunalar yetkazib berish hajmi oshdi.

Importning tovar tarkibida ham ijobiy o'zgarishlar yuz berdi. Import tuzilmasini yanada optimallashtirish, import hajmini oshirish, respublikada ishlab chiqarilmaydigan va korxonalarning takror ishlab chiqarish tsikli uchun zarur bo'lgan turdagi mahsulotlar importini ko'paytirish amalga oshirildi. Mashina va uskunalar, kimyo mahsulotlari, rangli va qora metallar importining o'sishi (2-jadval).