1-bob. O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdosining rivojlanish tendentsiyalari

Tashqi savdodagi miqdoriy cheklovlar
Mustaqillik yillarida tashqi savdodagi miqdoriy cheklovlar ham sezilarli o‘zgarishlarga uchradi. Dastlab, 1990-93 yillarda yagona “rubl zonasi” sharoitida iste’mol bozorini to‘ldirish maqsadida O‘zbekiston respublika hududidan turli xalq iste’moli va sanoat tovarlarini olib chiqishga cheklovlar joriy etishga majbur bo‘ldi. Tegishli tarif cheklovlari kiritilgan bo'lsa-da, ular ish bermadi. Buning sababi yuqori inflyatsiya bo'lib, tovarlar bojxona qiymatining "nollanishi" va natijada eksport bojlarining samarasizligiga olib keldi.
Bunday sharoitda O‘zbekiston tovarlarning keng assortimentiga turli xil tarifsiz cheklovlarni qo‘llashga majbur bo‘ldi. Makroiqtisodiy barqarorlashuv sharoitida kvotalar va litsenziyalar tizimidan tarif tizimiga o'tish sodir bo'ldi. Shu bilan birga, shuni hisobga olish kerakki, bir vaqtning o'zida respublikada narxlarning, jumladan, eksport qilinadigan tovarlarga nisbatan keng ko'lamli tartibga solinish amalga oshirilayotgan edi. Shu sababli, kvotalar va litsenziyalar asosida eksport qilinadigan tovarlar soni sezilarli darajada kamaydi, kvotalar va litsenziyalar birinchi navbatda ichki va jahon narxlari sezilarli darajada farq qiladigan tovarlarga (paxta tolasi, rangli metallar, energiya tashuvchilar, bir qator xom ashyo).
Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasida amaldagi qonunchilikka muvofiq, faqat alohida tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning eksporti va importi O‘zbekiston Respublikasi vakolatli organlari tomonidan beriladigan ruxsatnomalar asosida amalga oshiriladi (3-ilova).
Importning miqdoriy cheklovlari hozirgi vaqtda qo'llaniladigan valyutani tartibga solishni o'z ichiga oladi. Umumiy ma'noda valyuta bozoriga kirish sxemasi 3 ta sohaga bo'lingan, ularning har biri o'z tartibga solish mexanizmiga ega:
a) sanoat ehtiyojlari uchun xomashyo va mahsulotlarni olib kirishda korxonalarning arizalari pul-kredit siyosati bo‘yicha Respublika komissiyasi tomonidan ko‘rib chiqilib, umumiy hajmlarni tasdiqlaydi;
b) iste'mol tovarlarini import qilish uchun Markaziy bank tegishli konvertatsiya litsenziyalarini beradi va kvotalar tasdiqlaydi;
v) naqd valyutani sotib olish bo'yicha mavjud cheklovlar tufayli jismoniy shaxslardan - "shatl treyderlardan" ayirboshlash shoxobchalari orqali olib kirish ancha cheklangan.
Importga qo'shimcha miqdoriy cheklov sifatida Makroiqtisodiyot va statistika vazirligida yillik import prognozini tuzish ham ko'rib chiqilishi mumkin.
Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq eksportni tartibga solish nuqtai nazaridan O‘zbekiston Respublikasining vakolatli organlari tomonidan berilgan ruxsatnomalar bo‘yicha faqat aniq tovarlar eksport qilinadi (3-ilova). Biroq, miqdoriy cheklovlar sifatida sanoat mahsulotlarining asosiy turlari bo'yicha har yili Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan mahsulotlarni ishlab chiqarish va taqsimlashning tovar-moddiy balanslarini qabul qilish, MINFECda eksport qilish shartnomalarini ro'yxatdan o'tkazish zarurligini ko'rib chiqish mumkin. eksportning salmoqli qismini tashkil etuvchi asosiy xom ashyo. Bularning barchasi katta miqdordagi tovarlarni eksport qilishni taqiqlash bilan birga, aslida cheklovchi rol o'ynaydi.