1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Ijtimoiy-madaniy nazariya: asosiy tushunchalar va tamoyillar

Xornining uchta asosiy mulohazasi shaxsga ijtimoiy-madaniy qarashning shakllanishiga turtki bo'lib xizmat qildi. Birinchidan, u Freydning ayollar haqidagi so'zlarini va ayniqsa, ularning biologik tabiati jinsiy olatni hasad qilishini oldindan belgilab beradi, degan ta'kidlarini rad etdi. Bu uning pravoslav freydlik pozitsiyasidan chiqib ketishining boshlang'ich nuqtasi edi. Ikkinchidan, Chikago va Nyu-Yorkda bo'lganida u Erich Fromm, Margaret Mid, Garri Stack Sallivan kabi taniqli olimlar bilan fikr almashdi. Ular tufayli uning ijtimoiy-madaniy sharoitlar shaxsning rivojlanishi va faoliyatiga katta ta'sir ko'rsatishiga ishonchi mustahkamlandi. Uchinchidan, Evropa va Qo'shma Shtatlarda u boshqargan bemorlarning klinik kuzatuvlari ularning shaxsiyat dinamikasida sezilarli farqlarni ko'rsatdi, bu madaniy omillar ta'sirining tasdig'i edi. Bu kuzatishlar uning shaxsiy disfunktsiyalari asosida shaxslararo munosabatlarning o'ziga xos uslublari yotadi degan xulosaga keldi.

Shaxsiy rivojlanish
Xorni Freydning kattalar shaxsining tuzilishi va faoliyati uchun bolalik tajribasining ahamiyati haqidagi fikriga qo'shildi (Horney, 1959). Asosiy pozitsiyalarning umumiyligiga qaramay, ikkala olim ham shaxsni shakllantirishning o'ziga xos xususiyatlari masalasida kelishmovchilikka duch kelishdi. Horni Freydning universal psixoseksual bosqichlarning mavjudligi va bolaning jinsiy anatomiyasi shaxsiyatning keyingi rivojlanishi uchun ma'lum bir yo'nalishni belgilashi haqidagi bayonotlarini qabul qilmadi. Uning fikriga ko'ra, shaxsning rivojlanishida hal qiluvchi omil bola va ota-ona o'rtasidagi ijtimoiy munosabatlardir.
Hornining fikriga ko'ra, bolalik ikki ehtiyoj bilan tavsiflanadi: qoniqish va xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj (Horney, 1939). Qoniqish barcha asosiy biologik ehtiyojlarni qamrab oladi: oziq-ovqat, uyqu va hokazo. Garchi Xorni omon qolish uchun jismoniy ehtiyojlarni qondirishga ahamiyat bergan bo'lsa-da, u ularning shaxsiyat shakllanishida katta rol o'ynashiga ishonmagan. Xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj bolaning rivojlanishida markaziy o'rin tutadi. Bunday holda, asosiy motiv sevish, orzu qilish va xavf yoki dushman dunyodan himoyalanishdir. Xorni bolaning xavfsizlikka bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun ota-onasiga to'liq bog'liqligiga ishondi. Agar ota-onalar bolaga haqiqiy sevgi va iliqlik ko'rsatsa, uning xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoji qondiriladi. Buning yordamida sog'lom shaxs shakllanishi ehtimoli katta. Aksincha, agar ota-onalarning xatti-harakatlari xavfsizlikka bo'lgan ehtiyojni qondirishga xalaqit bersa, shaxsiyatning patologik rivojlanishi ehtimoli juda katta. Ota-ona xulq-atvorining ko'p jihatlari bolaning xavfsizlikka bo'lgan ehtiyojini buzishi mumkin: tartibsiz, tartibsiz xatti-harakatlar, masxara, buzilgan va'dalar, haddan tashqari himoyalanish va aka-ukalarni ochiqchasiga afzal ko'rish (Horney, 1945). Biroq, ota-onalar tomonidan bunday noto'g'ri munosabatda bo'lishning asosiy natijasi bolada asosiy dushmanlik munosabatining rivojlanishi hisoblanadi . Bunday holda, bola o'zini ikki olov orasida topadi: u ota-onasiga bog'liq va shu bilan birga ularga nisbatan norozilik va g'azab hissini boshdan kechiradi. Bu mojaro repressiya kabi mudofaa mexanizmlarini ishga soladi. Natijada, ota-ona oilasida o'zini xavfsiz his qilmagan bolaning xatti-harakati yordamsizlik, qo'rquv, sevgi va aybdorlik hissi bilan boshqariladi, bu psixologik himoya vazifasini bajaradi, uning maqsadi ota-onaga nisbatan dushmanlik hissiyotlarini bostirishdir. omon qolish uchun buyurtma (Horney, 1950, 18-bet).
Afsuski, ota-onalar tomonidan qo'zg'atilgan norozilik va dushmanlik hissi o'z-o'zidan mavjud emas: ular bolaning boshqa odamlar bilan barcha munosabatlarida, hozir ham, kelajakda ham namoyon bo'ladi. Bunday holatda, bolada aytiladi bazal tashvish , "potentsial xavfli dunyo oldida yolg'izlik va yordamsizlik hissi" (Horney, 1950, 18-bet). Bazal tashvish kuchli va keng tarqalgan ishonchsizlik hissi bo'lib, Xornining asosiy tushunchalaridan biridir.