1-chi bilet. 1-savol Ochiq iqtisodiyot

2Nominal va real yalpi ichki mahsulot Makroiqtisodiy ko'rsatkichlar qiymat jihatidan hisoblanadi, shuning uchun ularning qiymati narx dinamikasiga bog'liq, xarid qobiliyati pul birligi. Binobarin, narxlar darajasining oshishi yoki pasayishi YaIM, YaIM va SHM qiymatiga ta'sir qiladi. Shuning uchun nominal va real YaIM o'rtasida farqlanadi.
Nominal YaIM - joriy davr narxlarida milliy ishlab chiqarish hajmi, ya'ni. tovar va xizmatlarning ushbu hajmini ishlab chiqarish vaqtida.
Real YaIM - Narxlar darajasining o'zgarishiga (inflyatsiya yoki deflyatsiya) moslashtirilgan YaIM ko'rsatkichi; bazaviy yil narxlarida o'lchanadi.
Shunday qilib, real YaIM doimiy (doimiy) narxlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy bozor qiymatini o'lchaydi, u inflyatsiya ta'siridan "tozalanadi". Haqiqiy ishlab chiqarish qiymatini aniqlash uchun siz nominal YaIMni sozlashingiz kerak. Ishlab chiqarish hajmini aniqlash uchun indeks sifatida ifodalanadigan narx darajasini bilish kerak.Eng keng tarqalganlari iste'mol narxlari indeksi (CPI) va YaIM deflyatoridir.
3. Bozordagi talab va taklif ta’siri natijasida vaqti-vaqti bilan valuta kurslari o‘zgarib turadi. Davlat valuta kurslarini barqororlashtirish uchun valuta bozorining amal qilishiga bevosita yoki bilvosita aralashishi zarur. Buning bir qator usullari mavjud: 1.Zahiralardan foydalanish. Valuta kursini mustahkamlashning ko‘proq qo‘llaniladigan usuli - rasmiy zahiralar bilan bozorda manipulyasiya qilish hisoblanadi. O‘z-o‘zidan aniqki, valuta zahiralari alohida mamlakatlar ixtiyoridagi chet mamlakatlar valutalarining zahirasidir (Masalan, AQSh dollari, YEVRO va h.k.). 2. Savdo siyosati. Valuta bozoriga ta’sir ko‘rsatishning boshqa tadbirlariga savdo va moliyaviy oqimlar ustidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qilishni kiritish mumkin. Masalan, AQSh dollarining etishmasligi sharoitida valuta kursini tegishli darajada importni cheklash hisobiga ushlab turish mumkin. Xususan import hajmi boj yoki import kvotalarini kiritish bilan qisqarishi mumkin. Boshqa tomondan mamlakat hukumati eksport uchun milliy ishlab chiqaruvchilarga subsidiya berib, shu orqali xorijiy valuta taklifini ko‘paytirishi mumkin. Bu tadbirlardan foydalanishda vujudga keladigan asosiy muammo shundan iboratki, u jahon savdosi hajmini qisqartiradi, uning tarkibini va savdo aloqalarini o‘zgartirib yuboradi, iqtisodiy maqsadga muvofiqlikning buzilishiga hissasini qo‘shadi. Buning oqibatlarini hisobga olmaslik mumkin emas. 3. Valuta nazorati. Boshqa muqobil variant valuta nazorati hisoblanadi. Valuta nazorati sharoitida hukumat milliy eksportyorlar olgan barcha tegishli chet el valutalarini davlatga sotish talabi bilan ularning etishmasligi muammosini hal qilishi mumkin
8-bilet
1 Makroiqtisodiy muvozanatning klassik modeli ishlab chiqarish hajmi resurslarning bandliligi va ishlab chiqarish texnologiyalarining funksiyasi hisoblanadi, va egiluvchan baholar mexanizmi tomonidan potensial darajada tutib turiladi degan shartlarga tayanadi. Egiluvchan baholar mexanizmi hisobiga bozor iqtisodiyoti barcha mavjud resurslarning to„liq bandlilgini ta‟minlab turadi. Klassik makroiqtisodiy muvozanat modelining o„ziga xos xususiyati pulning neytralligi prinsipini ko„zda tutishidir. Bu model pul massasi real ishlab chiqarishga hech qanday ta‟sir ko„rsatmaydi degan prinsipga asoslanib tuziladi. Klassiklar modelida pul bozor agentlariga faqatgina bitimlarga xizmat qilishi, ya‟ni oldi-sotti jarayonida sof texnik vazifalarni bajarishi uchungina kerak. Bu asosga ko„ra klassiklar tomonidan klassik dixotomiya konsepsiyasi shakllantirilgan. Klassik dixotomiya konsepsiyasida – ikki parallel bozor, real va pul bozori alohida-alohida amal qiladi, ular o„rtasidagi muvozanat avtomatik barqarorlashtirgichlar orqali ta‟minlab turadi deb hisoblanadi.
2.Hozirgi zamon iqtisodiyotining ochiqlik darajasi ya‟ni mamlakatlarning ixtisoslashuvi va ular o„rtasida kooperatsiya chuqurlashib bormoqda. Mamlakatlar o„z iqtisodiyotini rivojlantirish,iqtisodiy muammolarni hal qilish borasida tadbirlar ishlab chiqish va ularni amalga oshirishda bu holatlarni etiborga olishi shart. Jahon savdosi tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy shaklidir. Uning kengayishi va chuqurlashuvi natijasida kapitalni chetga chiqarish imkoniyatlari yuzaga keldi va unga bog„liq ravishda xalqaro moliya-valuta, kredit munosabatlari rivojlandi. Tashqi savdoning vujudga kelishi ikki muhim ob‟ektiv sabab bilan izohlanadi. Birinchidan, bu tabiiy va xom ashyo resurslarining mamlakatlar o„rtasida notekis taqsimlanganligi. Eng katta hududga ega bo„lgan yoki rivojlangan davlatlar ham barcha resurslar bilan o„zini to„liq ta‟minlay olmaydi. Ular o„zlarida ortiqcha bo„lgan resurslarni eksport qilishga va mamlakatda taqchil bo„lgan resurslarni import qilishga majburlar. Xalqaro savdo rivojlanishining zarurligini belgilovchi ikkinchi muhim sabab shundaki hamma mamlakatlar ham barcha turdagi mahsulotni bir xil samaradorlik bilan ishlab chiqara olmaydi. Ya‟ni bir tovar Yaponiyada arzon ishlab chiqarilsa, ikkinchi tovar O„zbekistonda arzon ishlab chiqarilishi mumkin. Shu sababli resurslardan samarali foydalanish maqsadida mamlakatlar ixtisoslashadilar va o„zaro savdo-sotiqni yo„lga qo„yadilar.
3. Qo‘llaniladigan bu barcha moliyaviy vosita va dastaklar birgalikda tartibga solishning moliyaviy mexanizmini tashkil qiladi. Ma’lumki, iqtisodiyot nazariyasi va amaliy hayotda fiskal siyosatning ikkita turi ajratiladi: 1. Diskretsion fiskal siyosat yoki bevosita davlat tomonidan amalga oshiriladigan siyosat; 2. Nediskretsion fiskal siyosat yoki avtomatik ravishda barqarorlashtiruvchi siyosat. Nediskretsion fiskal siyosat deyilganda, soliq tizimining mustaqil barqarorlashtiruvchi bir qator layoqatlari, ya’ni uning mamlakatdagi iqtisodiy faollikni qandaydir boshqaruvchi organlarning bevosita aralashuvlarsiz tartibga solish imkoniyatini beruvchi ayrim xususiyatlari tushuniladi. Ishlab chiqarishning birdaniga va tez o‘sish holatini yumshatish uchun byudjet daromadlar qismining xarajatlar qismiga nisbatan ortiqcha bo‘lishi zarur. Boshqa tomondan yondashilsa, bunday “yumshatish” uchun aksincha, byudjet kamomadi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shunday ekan, iqtisodiyotni tartibga solishni faqat avtomatik ravishda barqarorlashtiruvchi vositalar yordamida amalga oshirish mumkin emas, shu sababli davlatning diskretsion siyosati bunga zaruriy to‘ldiruvchi hisoblanadi. Diskretsion fiskal siyosat – bu milliy ishlab chiqarish real hajmini o‘zgartirish, bandlik darajasini ushlab turish va inflyasiya ustidan nazorat o‘rnatish hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida soliqlar bilan birga, davlat xarajatlarini ongli ravishda manipulyasiya qilish tushuniladi. Diskretsion fiskal siyosatning asosiy dastaklari quyidagilar hisoblanadi: - Davlat sarflari bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy ishlar va boshqa dasturlari;
9-bilet
1 Iqtisodiy o'sishning ikkita asosiy turi mavjud: ekstensiv va intensiv. Ekstensiv iqtisodiy oʻsish deganda ishlab chiqarish omillarining sifat jihatidan oʻzgarmasligi bilan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining sof miqdoriy oʻsishi tushuniladi. Iqtisodiy o'sishning ekstensiv omillariga band bo'lgan ishchilar sonining ko'payishi; iste'mol qilinadigan xomashyo va materiallar, yoqilg'i hajmining o'sishi; texnologiyaning hozirgi darajasini saqlab qolgan holda investitsiyalarni oshirish kiradi. Iqtisodiyotning intensiv o‘sishi mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining ko‘payishi ishlab chiqarish omillari samaradorligini oshirish hisobiga ta’minlanishi bilan bog‘liq. Ushbu turdagi ishlab chiqarish cheklangan ishlab chiqarish resurslarini yengib o'tishga olib keladi, texnologik jarayonni rag'batlantiradi. Intensiv iqtisodiy o‘sish omillari: fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish (birinchi navbatda, asosiy fondlarni yangilash hisobiga yangi texnologiyani joriy etish); asosiy va aylanma mablag'lardan foydalanishni takomillashtirish; xodimlarning malakasini oshirish; ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirishdan iborat. Haqiqatda ikkita qarama-qarshi turdagi iqtisodiy o‘sish bir-biriga bog'lanishi, birgalikda mavjud bo'lishi mumkin, chunki ishlab chiqarish resurslarining ayrim turlaridan intensiv foydalanish ko'pincha boshqalardan keng foydalanish orqali erishiladi. Shunday qilib, biz ishlatiladigan ishlab chiqarish omillari sonining ko'payishi va asbob-uskunalar va texnologiyani takomillashtirish natijasida ishlab chiqarish quvvatining oshishi bilan yuzaga keladigan aralash turdagi iqtisodiy o‘sish haqida gapirishimiz mumkin.