1-chi bilet. 1-savol Ochiq iqtisodiyot

12-bilet
1.Talab shoki - bu to'satdan kutilmagan hodisa bo'lib, mahsulot yoki xizmatga bo'lgan talabni keskin oshiradi yoki kamaytiradi, odatda vaqtinchalik. Ijobiy talab zarbasi talabning keskin o'sishi, salbiy talab shoki esa talabning pasayishi hisoblanadi. Yoki zarba mahsulot yoki xizmat narxiga ta'sir qiladi. Salbiy talab shokiga misol global pandemiya bo'lishi mumkin. Talabning ijobiy zarbasiga misol qilib, pandemiyaga javoban hukumat tomonidan rag'batlantiruvchi tekshiruvlar va yumshoq pul-kredit siyosati bo'lishi mumkin
Talab shoki, kuzatilishi mumkin bo'lgan iqtisodiy samarani keltirib chiqaradigan mahsulot yoki xizmat taklifining keskin o'zgarishi bo'lgan ta'minot shokiga qarama-qarshi bo'lishi mumkin Talab zarbalari odatda qisqa muddatli, ammo uzoq muddatli oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Talab zarbasi - bu idrok va talabni o'zgartiradigan kutilmagan hodisa tufayli mahsulot yoki xizmat uchun bozor narxining katta, ammo vaqtinchalik buzilishi .
Zilzila, terroristik hodisa, texnologik taraqqiyot va hukumatni rag'batlantirish dasturi - bularning barchasi talab zarbasini keltirib chiqarishi mumkin. Salbiy ko'rib chiqish, mahsulotni eslab qolish yoki hayratlanarli yangilik bo'lishi mumkin
Ta'minot zarbasi - bu mahsulot yoki tovar taklifini o'zgartiradigan, narxning keskin o'zgarishiga olib keladigan kutilmagan hodisa . Ijobiy taklif zarbasi ishlab chiqarishni ko'paytiradi, bu esa narxlarning pasayishiga olib keladi, salbiy taklif zarbasi esa ishlab chiqarishni kamaytiradi va narxlarning oshishiga olib keladi. Ijobiy taklif zarbasi ishlab chiqarishni ko'paytiradi, bu esa narxlarning pasayishiga olib keladi, salbiy taklif zarbasi esa ishlab chiqarishni kamaytiradi va narxlarning oshishiga olib keladi.
Ta'minot zarbalari ishlab chiqarishni kamaytiradigan yoki ta'minot zanjirini to'xtatuvchi kutilmagan hodisalar, masalan, tabiiy ofatlar yoki geosiyosiy hodisalar tufayli yuzaga keladi.
Xom neft - bu Yaqin Sharqdagi manbaning siyosiy va ijtimoiy o'zgaruvchanligi tufayli salbiy ta'minot zarbalariga zaif deb hisoblanadigan tovar.
2.“Pul-kredit siyosati” atamasi odatda davlatning Markaziy banki yoki Markaziy bankga mos keladigan funksiyalarni bajaradigan tuzilma faoliyati doirasida ko’rib chiqiladiilmiy maqolalarda “monetar siyosat” (monetary policy) tushunchasidan foydalaniladi. Banklar tizimi odatda ikki bosqichli bo‘lib, o‘z ichiga markaziy (emission) bank va tijorat (depozitli) banklarning tarmoq otgan shaxobchalarini oladi. Markaziy bank boshchiligida hamda keng tarmoqli mustaqil tijoratda va xususiy banklar ikki bosqichli bank tizimini yaratish asosiy yo‘nalishlardan hisoblanadi. Davlat banki mamlakat pul-kredit tizimini markazlashtirilgan tartibda boshqaradi va davlatning yagona pul-kredit siyosatini amalga oshiradiMamlakatimizning pul-kredit sohasiga oid bir qancha qonun hujjatlari qabul qilinganMarkaziy bank kelgusi yil uchun O’zbekiston Respublikasi monetar siyosatining asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqadi va har yili keyingi moliya yili boshlanishida kamida o’ttiz kun oldin Oliy Majlisga bu haqida axborot beradi.Monetar siyosatni amalga oshirishda Markaziy bank quyidagi asosiy yo’nalishlar doirasidagi operasiyalarni bajaradi. Bu operasiyalar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
iqtisodiy konyunkturaning tahlili va istikbol ko’rsatkichlari;
muomalada bo’lgan pul massasining iqtisodiy jihatdan asoslangan chegaralari;
pul massasi yillik o’sish suratining aniq maksadli ko’rsatkichlarini, shu jumladan, Markaziy bank ichki aktivlarining o’zgarishi;
valyuta hamda foiz siyosatining asosiy yo’nalishlari;
pul-kredit sohasini tartibga solishga doir harakatlarning aniq maqsadli asosiy ko’rsatkichlari.
Monetar siyosat davlatning pul muomalasini tartibga solishdagi g’oyat muhim usullaridan biri bo’lib, u pirovardida jamiyatda makroiqtisodiy barqarorlikka erishishga qaratilgan Markaziy bank pul-kredit siyosatini amalga oshirish jarayonida kreditlar va pul massasi miqdorlarining zarur darajada kengayishini taminlashga harakat qiladi. Bu esa ichki narxlar barqarorligiga rioya qilgan holda o’sib borayotgan iqtisodiyotning uzoq muddatli ehtiyojlariga mosdir. Birmuncha qisqa muddatlar uchun pul-kredit siyosati, odatda, nomatlub inflyasiya va deflyasiya jarayonlariga qarshi turish maqsadida amalga oshirilishi kerak.
3. Makroiqtisodiy muvozanat yondashuvi ichki va tashqi muvozanat pozitsiyalarida muvozanatli ayirboshlash kurslarini hisoblash uchun foydali asos yaratadi. Shunga ko'ra, u raqobatbardoshlikdan tashqari bir qator boshqa makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni ham qo'llaydi Makroiqtisodiy muvozanat yondashuvini amalga oshirish ikkita ma'lumotni talab qiladi. Birinchisi, ichki va tashqi muvozanatning ta'rifi, keyingi bo'limda o'rganiladigan mavzu. Ikkinchisi - joriy hisob, ishlab chiqarish hajmi, real talab va real ayirboshlash kursi o'rtasidagi bog'liqlikni belgilovchi parametrlarni baholash to'plami real ayirboshlash kursi vertikal o‘qda, real ichki talab esa gorizontal o‘qda o‘lchanadi. Ichki balans yuqoriga qiyshaygan Y* chizig'i bilan ifodalanadi , bu esa real ayirboshlash kursi va real ichki talabning iqtisodiyot to'liq bandlik darajasida bo'lgan Y* kombinatsiyasini ifodalaydi . U yuqoriga egiladi, chunki valyuta kursi oshishi bilan ichki talab ko'proq ichki talabdan import qilinadigan tovarlarga yo'naltiriladi va eksportga bo'lgan tashqi talab kamayadi; demak, ishlab chiqarishning bir xil darajasiga erishish uchun ko'proq ichki talab talab qilinadi. Y* ning o‘ng tomonidagi nuqtalar ishlab chiqarish salohiyatdan yuqori ekanligini ko‘rsatadi, yuqori ichki talab esa ichki ishlab chiqarish (pastki kvadrant) yoki import (o‘ng kvadrant), Y* ning chap tomonidagi (yuqori va chap kvadrantlar) bilan qondiriladi. ishlab chiqarish potentsialdan past ekanligini ko'rsatadi. Tashqi balans CA* chizig'i bilan belgilanadi , bunda valyuta kursi va ichki talabning joriy hisobi uning muvozanat darajasiga teng bo'lgan CA* kombinatsiyasini ko'rsatadi . U pastga egilib, chunki joriy hisobni yomonlashtiradigan yuqori ichki talab tashqi pozitsiyani o'zgarmasligi uchun real ayirboshlash kursining pasayishi hisobiga qoplanishi kerak. CA* ning o‘ng tomonidagi nuqtalar real ayirboshlash kursi tashqi muvozanatga erishish uchun zarur bo‘lgan darajadan yuqori (ko‘proq qadrlangan) ekanligini va shuning uchun joriy hisob muvozanat darajasidan past ekanligini, CA* ning chap tomonidagi nuqtalar esa ko‘rsatadi . joriy hisob uning muvozanat qiymatidan yuqori ekanlig.