1-dars 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari darsning maqsadi

TK5 Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
II.Dars turi:Aralash dars
III.Dars usuli:Aralash Fikrlar hujum.
IV.Dars jihozi:
a)Darslik
b)Tarqatmalar.
V.Tashkily qism;
a)Salomlashish
b)Yo’qlama
c)Siyosiy daqiqa
VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.
14,4 g alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmini (l
n.sh.) toping.
7. 36 g alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmini (l
n.sh.) toping.
8. 108gr alyuminiy karbid gidrolizlanganda hosil bo‘ladigan gaz hajmi (l
n.sh.) va hosil bo‘ladigan cho‘kma massasini toping.
9. Natriy atsetat yetarli miqdorda NaOH bilan ta’sirlashganda 22,4 l (n.sh)
gaz ajralgan bo‘lsa necha gramm tuz sarflanganini toping.
10. 41gr natriy atsetat yetarli miqdorda NaOH bilan ta’sirlashganda hosil
bo‘ladigan gaz hajmini (l n.sh.) toping.
VII. Dars bayoni:
Kimyoviy xossalari. Alkanlar boshqa uglevodorodlarga qaraganda
kimyoviy faolligi nisbatan pastroq bo‘lib, ular oddiy sharoitda reaksiyalarga
kirishmaydi. Katalizator ishtirokida, temperatura va yorug‘lik ta’sirida o‘rin
olish reaksiyalariga kirishadi.
Yonishi. Uglevodorodlar yuqori haroratda yonib, CO2 va H2O hosil qiladi.
Alkanlarning umumiy yonish formulasi quyidagicha:
CnH2n+2 + (1,5n+0,5)O2 nCO2 + (n+1)H2O
CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O
C3H8 + 5O2 3CO2 + 4H2O
Metan yuqori temperaturada (1500oC) qizdirilsa asetilen va vodorod gazlari
hosil bo’ladi:
2CH4 C2H2 + 3H2
15000C
34
Kreking. Yuqori temperaturada to‘yingan uglevodorodlarning uglerod
uglerod bog‘lari uzilib, radikallar hosil qiladi va natijada, uglerod atomi kam
bo‘lgan alkan va alkenlar aralashmasi hosil bo‘ladi. Bu jarayon termik kreking
deb ataladi.
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3
CH4 + CH3 CH2 CH3 CH3 + CH3 CH3 CH2 CH3 CH3 CH2 CH2 metan etan propan butan n-geksan
CH2 CH2 CH2 CH3
CH4 + CH3 CH2 CH2 CH CH2
CH3 CH3 + CH3 CH2 CH CH2
CH3 CH2 CH3 + CH3 CH CH2
CH3 CH2 CH2 CH3 + CH2 CH2
metan penten-1
etan buten-1
propan propen
butan eten
n-geksan
Agarda kreking katalizatorlar ishtirokida olib borilsa, katalitik kreking
deyiladi. Bu usul yordamida uglevodorodlarning tarmoqlangan hosilalari
olinadi.
VIII. Umumlashtirish Mavzuga oid masala va mashqlar.
1. 48 g metanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?
2. 132 g propanning yonishidan necha gramm suv hosil bo‘ladi?
3. 116 g butanning yonishidan necha gramm CO2 hosil bo‘ladi?
IX. Uyga vazifa
4. 101 g metil xlorid olish uchun necha gramm xlor kerak?
5. 129 g etilxlorid hosil bo‘lishi uchun necha gramm etan talab etiladi?
6. Metandan 1500˚C temperaturada 104 g asetilen olingan bo’lsa hosil
bo’lgan vodorod hajmini (l, n.sh.) hisoblang.
7. Metandan 1500˚C temperaturada 78 g asetilen olingan bo’lsa, sarflangan
metan hajmini (l, n.sh.) hisoblang.