1 Davlat va huquq nazariyasining predmetini

59. davlat — jam iyatdan mustaqil tuzilma emas, balki
muayyan makon va zam onda mavjud huquqiy tartibga solinadigan ijtimoiy xulq-atvorning aniq shakli. Davlat — sezgi organlari yordamida
aniqlash mumkin bo‘lgan moddiy hodisa emas, balki jamiyat a’zolarining
yuridik jihatdan tartibga solingan o‘zaro bo‘ysunish va boshqarilishini ifodalaydigan aloqalarini nazarda tutuvchi ijtimoiy voqelik. Davlat to ‘g‘risida so‘z yuritganda, biz vakolatli organlar tom onidan odam lar o ‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning huquqiy tartibga solinishini nazarda tutamiz.
Demak, davlat odamlar xulq-atvorini qat’iy huquqiy norm alar yordam ida majburiy tartibga solishdan iborat funksiyani bajaruvchi murakkab ijtimoiy hodisadir. Davlatning mohiyatini anglashda “hokimiyat” , aniqrog‘i “siyosiy
hokimiyat” hodisasi alohida ahamiyat kasb etadi. M a’lumki, siyosiy yoki
davlat hokimiyati ijtimoiy hokimiyatning yagona turi emas. Hokimiyat
kishilarning muayyan maqsad yo‘lida uyushgan va barqaror xususiyatga
ega bo‘lgan jamoasiga xosdir.
Davlat — muayyan hududda oliy hokimiyatga ega bo‘lgan om m aviy-siyosiy tashkilot.

60. Markscha nazariya, aniqrog‘i, tarixiy-materialistik nazariya davlatning mohiyati masalasiga sinfiy yondashuvni taklif etadi. Uning asosida
tarixiy materializm va sinfiy kurash g‘oyasi yotadi. M azkur ta’limot
nam oyondalarining isbotlashicha, davlat (siyosiy) hokimiyati iqtisodiy
jihatdan hukm ron bo‘lgan sinfga tegishli bo‘lib, faqat uning manfaati
yo‘lida amalga oshiriladi. Shu sababli, davlat mohiyati sinfiy nuqtayi
nazardan ta’riflanib, davlat iqtisodiy hukm ron sinfning siyosiy hokimiyatini ta’minlab, mazlum sinf ustidan amalga oshiriladi, uning qarshiligini
bostirish quroli (diktatura) hisoblanadi. Diktatura — bu hech qanday
qonun bilan cheklanmagan va zo‘ravonlikka, majburlashga, kuchga
tayanadigan hokimiyatdir.
Sinfiy yondashuv tarixda ro‘y bergan, yashab o‘tgan quldorlik, feodal,
kapitalistik, sotsialistik davlat tiplarining mohiyatini ta ’riflash uchun
qo‘llanilishi mumkin. Uni hozirgi demokratik yo‘nalishdagi davlatlar
mohiyatini izohlash uchun qo‘llab bo‘lmaydi. Demokratik rivojlangan
m amlakatlarda davlat ijtimoiy qarama-qarshiliklarni kelishtiruv asosida
hal etish quroli — vositasiga aylanib bormoqda. Zamonaviy davlatlarni
ta ’riflab, O kzbekiston Respublikasining Prezidenti I. A. Karimov shunday
deydi: “ Demokratiya sharoitida davlat ijtimoiy qarama-qarshiliklarni
zo‘rlik va bostirish yo‘li bilan emas, balki ijtimoiy kelishuv, xalq ta’biri
bilan aytganda, murosai m adora bilan bartaraf etish vositasiga aylanadi”1