1. Fanning tadqiqot obyekti, maqsadi va vazifalari

14. Tuproqning fizik xossalari Tuproqning asosiy fizik xossalariga uning solishtirma va hajm og‘irliklari hamda g‘ovakligi kiradi. Tuproqdagi ro‘y beradigan kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar ayniqsa suv, havo va issiqiik tartibi tuproqning fizik xossalariga bogiiqdir. Tuproqning fizik xossalari ham turli jarayonlar va agrotexnika sharoiti ta’sirida o‘zgarib turadi. Tuproqning fizik xossalaridan eng asosiylari, bu tuproqning solishtirma ogirligidir. Tuproqning solishtirma ogirligi deb, ma’lum hajmdagi tuproqning qattiq qismi og‘irligini shunday hajmdagi 4 °C gi, suv ogirligiga boigan nisbatiga aytiladi. Tuproqni qattiq qismining zichligi tuproq tarkibidagi organic moddalaming qattiq qismi zichligi 0,2-0,5 dan 1,0 1,4 g/sm3 gacha, mineral birikmalardan iborat qismida esa 2,1-2,5 dan 4,0-5,18 g/sm3 gacha o‘zgaradi. Bu ko‘rsatkich tuproqdagi birlamchi va ikkilamchi minerallaming tarkibi va solishtirma massasiga bogiiq. Masalan, dolomitning solishtirma og‘irligi 2,8-2,99; limonitniki 3,5-4,0; gematitniki 4,9-5,3; montmorillonitniki 2,0-2,2 g/sm3 ni tashkil etadi. Tuproqning hajm og‘ir!igi juda o‘zgaruvchan boiib, asosan agregatlaming zichligi darajasiga bogiiq boiadi. Ustki haydalma qatlam, odatda kichik hajm ogirligi (1,1-1,3, g/sm3)ga ega, chunki bu qatlamda agregatlar g‘ovak joylashgan boiadi. Quyi qatlamda agregatlar miqdori kamayib borganligi, hamda agregat va zarrachalaming zich joylashganligi tufayli bo‘shliqlar miqdori kamayib boradi, natijada hajm ogMrligi ortadi (1,6-1,7 g/sm3). Tuzilmali tuproqlaming yuqori qismi kichik hajm ogirligiga ega boiib, u butun vegetatsiya davrida o'zgarib turishi mumkin. Tuproqdagi hamma teshiklarning uning hajmiga nisbatan olingan jami yigindisiga (% hisobida), umumiy g‘ovaklik deyiladi. Tuproqning kapillyar suv bilan band boigan g‘ovaklari yigindisiga kapillyar g‘ovaklik deyiladi. Nokapillyar g‘ovaklik esa umumiy g‘ovaklik bilan kapillyar g'ovaklik o‘rtasidagi farqni ifodalaydi va hamma vaqt havo bilan band boiadi. Tuproqning solishtirma va hajm ogirligi hamda g‘ovakligi uning umumiy fizik xossalari deb yuritiladi. Tuproqning unumdorligini oshirish, albatta mana shu umumiy fizik xossalarga bogiiq boiadi.