1. Fasafaning predmeti

45. Борлиқ тушунчаси. Борлиқ фалсафанинг предмети сифатида.
«Borliq tushunchasi»1.Борлик узига объектив ва субъектив реалликни, мавжуд булган ва мавжуд буладиган оламларни, моддийлик ва маънавийликни, утмиш ва келажакни, улимни ва хаётни, рух ва жисмни камраб олувчи умумий тушунчадир. Аслида, борлик кенг фалсафий тушунча булиб узига бутун мавжудликни, унинг утмиши, хозир ва келажагини хам камраб олади. Файласуфлар борликни тушунтириш учун йуклик тушунчасини унга антипод килиб олишган ва шу асосда борликнинг зарурий мохиятини очишга интилганлар. Материалистик адабиётларда борликни объектив реаллик билан, материя билан айнанлаштириб тушунтиришади.Faylasuflar qadim zamonlardan buyon «borliq» va «yo‘qlik» haqida bahs yuritishgan. Ular borliqning vujudga kelishi, mohiyati, xususiyatlari va shakllari haqida ko‘plab asarlar yozishgan.
46. Борлиқ ҳақидаги концепциялар
Masalan, ayrim faylasuflar borliqni moddiylik, moddiy jismlar bilan bog‘lab tushuntirishadi. Ularning nuqtayi nazarlaricha, borliq - obyektiv realliknigina qamrab oluvchi tushunchadir. U holda fikr, inson tafakkuri, o'y-xayollarimiz borliq tushunchasidan chetda qolar ekanda, degan savolga ular, bunday tushunchalar obyektiv reallikning hosilasidir, deb javob berishadiAtrofimizdagi odam, olam, tabiat, jamiyat, tafakkur, g‘oyalar, o‘y-xayollarimiz barchasi birday mavjuddir, ular turli tarzda va shakllarda namoyon bolib, hammasi mavjudlik belgisi ostida umumlashib, borliq tushunchasiga kiradi..Aslida esa, borliq kategoriyasi umumiy abstraksiya bolib, mavjudlik belgisi bilan barcha narsa va hodisalarni o‘ziga qamrab oluvchi o‘ta keng tushunchadir. U o‘ziga nafaqat obyektiv reallikni, balki subyektiv reallikni ham qamrab oladi.falsafiy qarashlarda borliqning uchta sohasi ajratib ko‘rsatiladi. Ularga: tabiat borligl, jamiyat borligl, ong borligl kiradi. Bular uchun eng umumiy belgi, ularning mavjudligidir.
47. Оламнинг чеклилиги ва чексизлиги.
Olamning namoyon bolish shakllari xilma-xildir. Faqat moddiy jismlarnigina o‘ziga qamrab oluvchi olamni moddiy olam deyishadi. Ayrim kishilar uni jismoniy, ya’ni fizik olam deb atashadi. Odamning ma’naviy, ruhiy dunyosini qamrab oluvchi olamni ma’naviy olam deyishadi. Aynan shu paytda biz bilan birgalikda mavjud bo‘lgan olam aktual olam deyiladi. Kelajakda mavjud bolish imkoniyati bor va bolishi mumkin bolgan olam potensial olam deyiladi. Masalan, sizning bugungi kundagi talabaligingiz aktual olamga mansub bolsa, kelajakda mutaxassis bolib yetishishingiz esa potensial olamga mansubdir.Olamning mavjudligi shubhasiz bolgan va barcha e’tirof etadigan qismi real olam deyiladi. Kelajakda mavjud bolishi ehtimoli bolgan olam virtual olam deb ataladi (virtual so‘zi lotincha virtual is — ehtimoldagi degan ma’noni beradi). Aniq ma’lum bolgan olam konkret olam deyiladi, xayoldagi, tasavvurdagi, idealdagi olam obrazi abstrakt olam deyiladi. 48. Фалсафа ва физикада субстанция, субстрат муаммоси
substansiya (lotincha, substantia— nimaningdir asosida yotuvchi mohiyat degan ma’noni beradi).Substansiya — muayyan narsalar, hodisalar, voqealar va jarayonlarning xilma-xil ko‘rinishlari ichki birligini ifoda etuvchi va ular orqali namoyon bo‘luvchi mohiyatdir. Olamning asosida bitta mohiyat — substansiya yotadi, deb hisoblovchi ta’limotni monizm deb atashadi. Faylasuflar substansiya sifatida biror jismni, hodisani, materiyani, g‘oyani yoki ruhni olishgan. Substansiya sifatida moddiy jismlarni, materiyani oluvchilar — materialistik monizm tarafdorlari. g‘oyani, ruhni oluvchilar esa — idealistik monizm tarafdorlari hisoblanadilar. Shuningdek, olamning asosida ham moddiy jism yoki materiya, ham g‘oya yoki ruh yotadi deb hisoblovchi faylasuflar dualistlar (dualizm lotincha, dualis — ikkilangan degan tushunchani anglatadi) deb hisoblanadi. Arastu, Moniy, R. Dekart va boshqalar dualistlardir. Olamning asosida ko‘p substansiyalar yotadi deb hisoblovchilarni esa plyuralizm (lotincha pluralis — ko‘pchilik so‘zidan olingan) tarafdorlari deb atashadi.
48yoq