1. filtraciya teoriiyasi tuwrisinda tiykarg’i tu’sinikler

9. GAZDIŃ GEWEK ORTALIQTAǴI TURAQSIZ HÁREKETI.

1. GAZ TURAQLI EMESFILTRACIYASINIŃDIFFERENCIALTEŃLEMESI.

 Joqarıdaǵı uqsawlıq ańlatpalarınan paydalanıp kerekli nátiyjelerdi payda etinadi.

2. LEYBENZON TEŃLEMESINLINEARIZACIYALAWHÁM LINEARIZATSIYALANǴAN TEŃLEMENIŃTIYKARǴISHESHIMI.

Eger (7. 5) sızıqlıbolmaǵandifferencialteńlemenisızıqlıqkaalmastirilsa, yaǵnıyonılinearizatsiya etilse, ol jaǵdayda onı sheshimi ańsatlasadı. Buǵan sebep sızıqlı teńleme ushın anıq analitik sheshimler bar. Bul kórinip turıptı, olda, sızıqlı teńlemediń anıq sheshimi sızıqlıteńlemeushınjaqınlasıwshıboladı. Anıq teńlemeni linearizatsiyalangan menen almastırilganda júz bolatuǵın sheshim qateligin bahalawda, mısalı jaqınlasıw usılı sheshimin kompyuterde sheshilgen anıq teńleme menen salıstırıwlaw múmkin.

            (7. 5) teńlemenilinearizaciyalawdakópusıllarusınıs etilgen. Eger qudıqqa gaztegis radial aǵıpkiretuǵın dep qaralatuǵın bolsa, gaz turaqlı filtratsiyası teoriyasınan ekenin aytıw kerek, depressiya voronkasi júdá tik qıya hám qatlamdıń úlken bóleginde basım kontur basımınan kem parıq etedi. Bul tıykarǵa kóre Leybenzon (7. 5) teńleme koeffitsientidagi «P» ózgeriwshen 

3. GAZDIŃ QUDIQQA AǴIPKIRIWIMÁSELESINSTACIONARHALATTIIZBE-IZALMASTIRIW USULI MENENSHESHIW.

 Joqarıdaǵı bólimde kórsetilgenidek, bul usıl tómendegi boljawlarǵa tiykarlanǵan :

            1) gazdıńhárqaysı momentinde sońǵı tásirlengen oblast ámeldegi boladı hám bunda gazdıń qudıq tárep háreketi júz boladı ;

            2) tásirlengen oblast ishindegiháreketstacionar. Tásirlengen oblast ólshemi material balans teńlemesinen anıqlanadı. Aldınǵı 7. 2-bette keltirilgen máseleni qaraymız.

Berilgenózgermeytuǵındebitliqudıqqagazturaqlıemesaǵıpkiredi, lekinaldınǵı 7. 2-betdegi máseleden ayırmashılıǵı mınada, qudıq radiusın sońǵı hám «r_c» ga teń dep esaplaymız.

            Waqtınińqálegenmomentindetásirlengen oblast bolıp «R(t) » radiuslıdóńgelek oblast esaplanadı. Bul oblast ishinde basım (5. 38) stacionarnızamǵatiykarınanbólistirilgenboladı:

10. GEWEK ORTALIQTA, BIR JINISLI BOLMAG’AN SUYUQLIQLARDIN’ HA’REKETI

1 JAQRIQ HA’M JARIQ TA’RIZLI - GEWEK ORTALIQLARDA FILTRACIYANIN’ QA’SIYETLERI.

 Dúnya gaz hám neft rezervleriniń kópshilik bólegi jarıqsimon - gewek ortalıqta jaylasqan. Bunday taw jınıslarında jaylasqan kánlerdi nátiyjeli isletiw ushın, jarıqsimon gewek ortalıqtaǵı suyıqlıq hám gazlardıń filtratsiya máseleleri izertlewi menen baylanıslı.

 Birpara tábiy qazilma orınlarda tómendegi anomal jaǵdaylar gúzetiledi: burǵılawda jinsning ótkezgishligi kishi bolıwına qaramastan ılaylı eritpeniń intensiv yutilishi júz boladı. Qudıqdıń turaqlı rejimli jumısında jinsning ótkezgishligi kishi boladı, lekin úlken deplıqitlar gúzetiledi. Bo'lar hám bo'larga uxshash hádiyseler sonı kórsetedi, qatlam óz-ara tutas jarıqlar sistemasıdan ibarat. Bo'lar arqalı tiykarınan suyıqlıqdıń qudıqqa kiriwi yamasa ılaylı eritpesiniń sińip ketiwi júz boladı. Bunday qatlamlardı jarıqsimon qatlamlar dep ataladı. Olar Iran, Irak, Saudiya Araviya, AQSH, Vengriya, Bolgariya, Rossiya, Orta Aziyada tarqalǵan.

 Jarıqsimon jınıslar quramalı dúzılıw sistemasıǵa iye bolıp, olarda suyıqlıq hám gazlardıń háreketi gewek ortalıqtaǵı háreketke salıstırǵanda birpara qásiyetleri menen parıq etedi. Jarıqsimon jınıslarda mikro - hám makro - jarıqlar, mayda yamasa úlken kavernlar; jinsning ózi matritsa (jarıqlar arasındaǵı ortalıq ) absolyut ótkermas yamasa ózinde ápiwayı gewek ortalıqdı sáwlelengen etiwi múmkin. Makroyoriqlar jarılıwı 1 mm átirapında, birpara jaǵdaylarda bolsa úlken da bolıwı múmkin. Mikrojarıqlar 1-100mkm boladı. Jarıqsimon jınıslarda suyıqlıq háreketi qarsılıgı kútá úlken. Makroyoriqlar úlken ózinlikka iye bolmaydı hám kóbinese óz-ara mikrojarıqlar (úlken qarsılıqlar payda etadı ) menen baylanısadılar.

 Jarıqsimon jınıslar taza jarıqsimon hám jarıqsimon - geweklerge bólinedi. Taza jarıqsimon jınıslarda jarıqlar arasında jaylasqan jınıs blokları ótkezgish emes, suyıqlıq hám gaz háreketi tek jarıqlarda

 (11. 1 (a)-suwretde strelka menen kórsetilgen) júz boladı, yaǵnıy jarıqlar da kollektor da suyıqlıqdı qudıqqa uzatıwshı bolıp esaplanadı. Bunday jınıslarǵa slantslar, kristall deneler, dolomitlar hám birpara oxaktoshlar kiredi. Jarıqsimon jinsni suyıqlıq menen úzliksiz qatlamlı ortalıq dep úlken sanlı bloklardı óz ishine alǵan kólemdi qabıllawı kerek, dene elementi dep kólemdi qabıllaw kerek hám filtratsiya xarakteristla-rining ortalanıwı sol element shegarasıǵa alıp keledi, yaǵnıy gewek ortalıqqa salıstırǵanda masshtab jáne de úlkenlew bolıwı kerek. Eger tárepi a= 0. 1m kub dep qarasak ol jaǵdayda elementler kólem retinde tárepi 1 m átirapında bolǵan kubni alıw kerek:

 Jarıqsimon - gewek ortalıq (11. 1 (b)-su'wret) bir-birinen ajıratılǵan revojlangan jarıq sistemaları gewek bloklarınıń jıyındısınan ibaratlıǵın kórsetedi. Suyıqlıq yamasa gaz ótkezgish bloklardı hám yoriklarni to'yintiradi. Bunda jarıqlar kese ólshemleri gewekler xarakterli ólshemlerinen ádewir ulken sebebi jarıqlar sistemasıdaǵı «k1» ótkezgishlik blokdaǵı gewekler sisteması «k2» ótkezgishliginen ádewir ulken boladı. Sol waqıtta jarıqlar geweklerge salıstırǵanda júdá kishi kólemdi iyeleydi, sebebi jarıqsimonlik koeffitsienti «m1»-jarıqlar iyelegen kólemniń jınıs ulıwma kólemine qatnasıǵa teń bolıp, «m2» ayrıqsha bloklar gewekliginen talay kem.

 Jarıqsimon gewek - kollekterlar - bul tiykarınan oxaktoshlar, ayırım jaǵdaylarda qum, alevrolitlar. dalomitlar.

 Taza jarıq jınıslardıń xarakteristikaların qaraymız. Jarıq tar sańlaqlardan ibaratlıǵın kórsetedi. Jarıqsimonlik koeffitsiyanti kóbinese procent úlesin quraydı (ol waqıtta donador jınıs geweklik koeffitsienti 10 -20% ni quraydı ). Jarıqsimonlik koeffitsientisingari, «K1» ótkezgishlik koeffitsienti sıyaqlı, jarıqdıń tig'izligi hám jarılıwı menen anıqlanadı. «G» jarıq tig'izligi dep «n» jarıqlar sanını jarıqdı payda etıwshı sirtlarga ótkerilgen «L» normal uzınlıǵı qatnasıǵa aytıladı.

 Eger jarıqsmon ortalıqdı jarıqlıǵı «» jarıqlar tártipli sistemasıdan (11. 2-súwret) ibarat dep qaraymız. Ol halda jarıqlar tig'izligi

 Jarıqsimon gewek qatlamlardaǵı differentsial mexanizmı ayqın jarıq tipdagi kollektorlardagiga kóre quramalılaw boladı. Lekin sonı aytıp ótiw kerek, jarıqsimon - gewek ortalıqlarda sırtqı tásirinler astında aldın jarıqlar sisteması deformatsiyalanadi (11. 1-súwret, 1-ortalıq ). Bunda bul sistemanıń xaqiqiy kernewi gewek bloklar sisteması ushın sırtqı júkleme rolin oynaydı. (11. 1-súwret, 2 ortalıq ). Taǵı sonı kóremizki, (11. 6 ) kórinistegi ótkezgishlik ushın ańlatpa birden-bir emes. Elastik deformatsiyaning sızıqsız teoriyasını qurıwda (basımnıń úlken ózgerislerinde hám úlken elastik deformatsiyalarida) ótkezgishlik, geweklik (sonıń menen birge filtratsiyalanadigan suyıqlıq hám gaznıń qovushoqligi hám qısıqlıǵı ) eki sistemada (11. 1-súwret, 1 hám 2 ortalıq ) da basımnıń eksponentsial funksiyaları bolıp esaplanadı :

 

 bul jerde R0 - tıǵızlıq «» ga uyqas bolǵan basım.