1. filtraciya teoriiyasi tuwrisinda tiykarg’i tu’sinikler

11. QUDUQTI AG’IMG’A IZERTLEW

1. Gaz qudıqları izertlewleriniń túrleri.

 Gidrodinamik izertlewlerdi xarakteristikalaw bul izertlewlerdiń maqseti menen belgilenedi hám aldınǵa qoyılǵan wazıypaǵa baylanıslı. Gaz konini úyrenilganining hár qıylı basqıshlarında (uyumni ózlestiriw, odan tájiriybe-sanaat miqiyosida paydalanıw hám uyumni isletiw) gazogidrodinamik izertlewlerge salıstırǵanda qoyılatuǵın talap hár qıylısha boladı. Ulıwma gaz qudıqları izertlewi tómendegi túrlerge bólinedi:

 Baslanǵısh

 Ámeldegi

 Arnawlı

 Baslanǵısh izertlewler barlıq razvedka hám isletiw qudıqlarında ámelge asırıladı. Baslanǵısh izertlewler tiykarǵı bolıp tolıq kólemde ámelge asırıladı hám qatlam parametrlerin, onıń jemisdorlik xarakteristikaın, qudıqdıń ónim bere alıw múmkinshiliklerin anıqlawǵa járdem beredi.

 Sonıń menen birge, deplıqit menen qudıq tubidagi hám og'zidagi basım hám temperaturanıń baylanıslılıǵın, aǵımda suyıq hám qattı zarrachalar bar ekenligi hám jer maydanıǵa shıǵarılishini esapqa alǵan túrde qudıq jumıs rejimin, baslanǵısh qatlam basımın, qatlamdı ashıwń dárejesi hám sapasın hám b. ni belgilew imkaniyatın beredi. Birpara qallarda kesimdi bir waqıtta ashıw múmkinshiligin belgilew hám kesimniń jemisdorlik xarakteristikaın anıqlaw maqsetinde baslanǵısh izertlewler hár bir aralıq boyınsha ámelge asırıladı. Qaǵıyda jol menende razvedka maydanlarında izertlewler atmosferaǵa gaz shıǵarıp ámelge asırıladı.

  Gaz qudıqlarınıń baslanǵısh izertlewinde tómendegi parametrler anıqlanadı :

  1. Qudıq og'zidagi statikalıq basım.

 2. Qudıq og'zida ólshew tiykarında yamasa oyıqlıq monometrleri menen anıqlanǵan qatlam basımı.

  3. Qudıqdıń hár qıylı jumıs rejimlaridagi qudıq tubi basımı, tap qatlam basımı sıyaqlı, trubadaǵı yamasa truba sırtındaǵı boslıqda, yoinki oyıqlıq manometrleri menen ólshew maǵlıwmatları boyınsha.

  4. Qudıq deplıqiti kritik aǵımdaǵı shaybali ólshewshi yamasa ólshew punktine ornatılǵan diafragmalı ólshewshi maǵlıwmatları boyınsha

  5. Basımnıń tikleniwi hám turaqlılashuvi procesi ózi jazadıǵan manometr menen jazıp alınadı, bunday ásbap joq bolǵan sharayatta belgili waqıt oraligida úlgili manometr menen jazıp alınadı.

  Basımnıń iymek sızıqlı tikleniwi hám turaqlılashuvini keyinirek qayta islew ushın basım ózgeriwiniń waqıtqa baylanıslılıǵın biliw kerek. Basım ózgeriwin dizimnen ótkeriw aralıǵı usı qudıqdaǵı basımnıń eliriw páti yamasa tómenlewiden kelip shıǵıp belgilenedi. Jaqsı ótkezgish kollektorlar ushın basımnıń tikleniwi hám turaqlılashuvining dáslepki boskichida 0, 5, 1 hám 2 minut aralıǵinda ólshew ótkeriw kerek. Sonnan keyin basımdı ólshewdiń tákirarlanıwı ólpeń 5, 10, 30, 60 minutǵa hám sh. o'. azayıp baradı. Ótkezgishligi tómen qatlamlarda basımdı tolıq qayta tiklew yamasa turaqlılastırıw zárúrshiligi to'g'ilsa, iymek sızıqdıń sońǵı bólegin bir sutka hám odan kóbirek waqıt aralıǵinda ólshew ótkerip anıqlaw múmkin. Gaz qudug'ida baslanǵısh sınaq ótkerilgeninde tap ámeldegi izertlew waqtıdaǵı sıyaqlı, basımdı tiklanish rejiminde islew múddeti hám tiklanish procesi tiykarınan aldınan saylanadı.

  6. Hár qıylı rejimlerde islep atirǵan qudıq tubidagi hám og'zidagi temperatura, sonıń menen birge, basımnıń tikleniwi hám turaqlılashuvi processinde.

  7. Hár qıylı rejimlerde shiǵarıladıǵan suw, kondensat hám qattı qospalar muǵdarı.

  8. Hár qıylı rejimlerde islep atirǵan qudıqtan basım hám temperaturanıń ózgeriwine qaray, quramında agressiv komponentler bar ekenligine baylanıslı halda, gaz, kondensat hám suw úlgileri fizikalıq-ximiyalıq ózgesheliklerin úyreniw ushın alınadı.

 

 Konni isletiw processinde paydalanıw qudıqlarında ámeldegi izertlewler ótkeriledi. Ámeldegi izertlewlerdiń tiykarǵı waziypası konni isletiwdi analiz hám názerot etiw ushın zárúr maǵlıwmatlardı alıwdan ibarat. Ámeldegi izertlew kólemi konning anıq sharayatına qaray belgilenedi hám tiykarınan qudıqlardı gidrodinamik izertlew etiwden ibarat boladı. Bunnan maqset ilgeri qabıl etilgen parametrlerdi tekseriwden hám olardı konni isletiw processinde ózgeris konuniyatlarini belgilewden, eger tekserilip atırǵan parametrlerdegi ózgerisler saldamlı bolsa proektviy kórsetkishlerge tiyisli ózgertiwler kirgiziwden ibarat boladı.

 Arnawlı izertlewler, qaǵıyda boyınsha, úyrenilip atırǵan konning ayriqsha sharayatları menen baylanıslı halda ol yamasa bul parametrlerdi anıqlaw ushın ótkeriledi. Arnawlı izertlewler sirasiga arnawlı saylanǵan qudıqlarda gaz-suw tutas maydanı jaǵdayını baqlaw, hár qıylı jumıs rejimlerinde qudıq úskeneleriniń tat basıw dárejesin úyreniw, uyumni isletiw processinde ayırım qatlamlardıń hálsizleniw dárejesin hám bir neshe qatlamlar birge ashılǵanda gaznıń bir jıyekten ekinshisine oqib ótiw múmkinshiligını anıqlaw, qudıq tubi zonasında ızǵarlıq muǵdarın asıwıdan júzege keletuǵın hám buzılıwlardıń qudıqdıń ónimliligine tásirin úyreniw, qudıqdı jedellestiriw boyınsha jumıslardı ámelge asırıw (qosımsha tesikler ashıw, qudıq tubi zonasın bekkemlew, cement to'priklar ornatıw hám b.) kiredi.

2. Qudıqlardı gazogidrodinamik izertlewlerge tayarlaw.

 Gaz qudug'ini gazogidrodinamik izertlewlerge tayarlaw tómendegilerge baylanıslı :

   1. Izertlewdi belgilewge (baslanǵısh, ámeldegi, arnawlı ) hám talap etilgen informaciya kólemine.

   2. Uyumning geologik tárepten ayriqshalıǵına, geweklik ortalıq hám olinayotgan ónim xarakteristikaına, yaǵnıy gaz quramında kóp muǵdarda ızǵarlıq (kondensatsion suw, kondensat, zardob) hám agressiv komponentler bar ekenligine, qudıq tubi zonası aynıwıǵa, sınaq waqtıda qudıq stvolida gidratlar payda bolıwına, ostki suw konusining tartılıwıǵa.

   3. Qudıqlar konstruksiyasına hám qollanilayotgan oyıqlıq ásbaplarına.

   4. Konni ózlestirilganlik dárejesine, yaǵnıy gaznı jıynaw hám qaqlaw boyınsha jer ústi kommunikatsiyası bar ekenligine, sınaq processinde qudıq basımı, temperaturası hám deplıqitini cheklaydigan faktorlar hám b.

 Burg'ilab bolınǵan qudıqdı sınap kóriwden aldın onı ózlestiriw zárúr boladı, bunda qudıq tubida qum-loydan ibarat tıǵın payda bolıwıǵa jol qo'ymaslik kerek. Qatlamnıń aynıwı hám ostki suw konusining tartılıwı múmkinshiligı bar ekenliginde qatlamǵa úlken depressiya beriwge jol qoyılmaydı. Kutilayotgan deplıqitga baylanıslı halda fontan trubalarınıń sonday konstruktsiyasini tańlaw kerek, tokı qudıq tubidan gaz aǵımı menen birge qattı hám suyıq qospalardıń alıp shıǵilıwı támiyinlansin.

 Joqarıda tilge alınǵan sharayatlarǵa ámel etken halda, qudıqlardı kóp siklli metod járdeminde hawa aǵımı menen tazalaw kerek, ol tómendegishe boladı : dáslep diametri kishilew shayba (shtuser) ornatıladı. Shayba diametri ólpeń úlkenlashtirilib, 4-5 dane noqat alınadı. Keyin shayba diametri dáslepki to'gridan-tuwrı háreket waqtıda belgilengen dárejegeshe kemeytiriledi hám bunda da teris tártipte 4-5 noqat alınadı. Qaǵıyda boyınsha, hawa aǵımı menen tazalaw procesi 2-3 siklda ámelge asırılıp, hár bir rejim ushın 30 -40 minut sarplanadı.

 Hawa aǵımı menen tazalaw dawamında gaz aǵımına qosılıp qospa shıǵıwı separatsiya úskenesi járdeminde qadaǵalaw etiledi. Qudıqlardı ózlestiriw hám hawa aǵımı menen tazalawdıń kóp siklli metodı qudıq tubi zonasın nátiyjeli tazalaw jáne onıń tozalanganlik dárejesin alınǵan iymek sızıq boyınsha anıqlaw imkaniyatın beredi. Eger qudıq jemisdorligiga tásir etetuǵın basqa sebepler bolmasa (mısalı, jańa aralıqlardıń qatnasıwı ), sońǵı siklning odan aldınǵısına sáykes keliwi qudıq tubini tazalaw procesiniń tawsılǵanlıǵın ańlatadı.

 

 Qudıqdıń jemisdorligi, sonıń menen birge, oyıqlıq deplıqit ólshewshii, shawqım ólshewshii, ıssılıq ólshewshii hám b. menen izertlew etiw nátiyjesinde tekseriledi. Konni ózlestiriw basqıshıǵa, onıń maqseti hám wazıypasına, uyumning xarakteristikaına baylanıslı halda gazogidrodinamik izertlew ótkeriw ushın qudıq og'zini úskenelew tiykarınan eki sxema boyınsha ámelge asırıladı.

 Kondagi gaz jıynaw punkitiga jalǵanbaǵan, qudıq og'zi gazogidrodinamik izertlew aldından lubrikator, úlgili manometr, separator, sarp etiw ólshewshi, termometr hám mash'ala ushın mólsherlengen tashlama truba menen úskenelenedi.

 Belgilengen programmaǵa baylanıslı halda kórsetilgen sxemanıń ayırım uzellarida birpara ózgerisler bolıwı múmkin. Soniń menen birge, eger oyıqlıq deplıqit ólshewshii yamasa qudıq tubi basımı hám temperaturasını aralıqtan turıp dizimnen ótkeriw ásbapları menen ólshew kuzda tutilsa, ol halda ápiwayı lubrikator ornına ásbaplardı kabelda túsiretuǵın lubrikator ornatıladı. Bunda lebedkali mashina ámeldegi geofizik kartoraj stansiyaları AKS-64, APL-64, AKSL-7ning qandayda birsi menen almastırıladı.

 1- súwret. Gaz jıynaw punktine jalǵanbaǵan qudıq og'zining úskenesi.

 1-qudıq ; 2-fontan armaturası ; 3-lubrikator; 4-lebedka; 5-separator; 6 -suyıqlıqdı ólshew ushın sıyımlılıq ; 7-kritik aǵımnıń diafragmalı ólshewshii; 8-mash'ala liniyasi; 9 -manometrler; 10 -termometr; 11-oyıqlıq ásbapı ; 12-tashlama trubanı qotirish; 13-ingibitorni kirgiziw liniyasi.

Eger qazib olinayotgan gazda kóp muǵdarda ızǵarlıq bolıwı kutilmasa hám oyıqlıq ásbapların túsiriw zárúrshiligi bolmasa, ol túrde qudıq tubi hám qatlam basımın qudıq og'zida o'lchab, esaplaw jolı menen anıqlaw múmkin hám bunda qudıq og'zini lubrikator menen úskenelew zárúrshiligi bolmaydı. Qaǵıyda boyınsha aytıp ótilgen hádiyse ámelde qalıńlıǵı da, onsha oyıq bolmaǵan, ostki suw uchramaydigan, suyıqlıq hám qum tıǵınları payda bolıwına sharayat bolmaǵan, qatlam gazı quramında salmaqli komponentler az muǵdarda bolǵan gaz kánlerinde ushraydı.

 Kondagi gaz jıynaw punktine qudıqdlarning jalǵanıwını eń kóp tarqalǵan sxeması hár bir qudıqdı bólek sınap kóriwdi kuzda tutadı. Bunday sxema qudıq og'zini tek lubrikator, úlgili manometr, termometr menen buyımlap, sınalatuǵın qudıqdı sınaq liniyasiga jalǵawdı talap etedi.

 Gaz sarpı sınaq liniyasiga ornatılǵan ólshewshi maǵlıwmatları tiykarında anıqlanadı. Belgilengen izertlewlerdi ótkeriw ushın ulıwma kollektor 1 ge kiriw jayı surma qaqpaq (zadvijka) a menen berkitiladi hám sınaq chizigida surma qaqpaq b ashıladı (1. 2-suwretge qarang). Úskenelestirilgen hám jumısqa túsirilgen kánlerde qudıqqa ingibitor uzatıw zárúrshiligi konni isletiw proektinde názerde tutıladı. Kópshilik gazogidrodinamik hám izertlewler kompleksi (kán-geofizikasi menen birge) konda gaz jıynaw punktine jalǵanǵan qudıqlarda ámelge asırıladı. Jalǵanǵan qudıqlardı sınap kóriwdiń ábzal tárepi — atmosferaǵa gaz shıǵarmay, izertlew jumısların ámelge asırıw múmkinshiliginiń bar ekenliginde bolıp tabıladı.

 2-súwret. Gaz jıynaw punktine jalǵanǵan qudıq og'zining úskenesi.

 1-kiriw jollıq blokı ; 2-qadaǵalaw ólshewi liniyasi; 3-qadaǵalaw separatori; 4-ólshew uzeli; 5-1 basqısh separatori; 6 - ajıratıw sigimi; 7-mash'ala liniyasi; 8-ıssılıq rejimin tártiplegish; 9 - ıssılıq almastırǵısh ;10 -basqarılatuǵın shtutser; 11-II— basqısh separatori

 Biraq gaz uzatqısh trubaına gaz shıǵarıp izertlew ótkerilgende qatlam hám qudıq og'zi (separatordan keyin) basımları aralıǵindaǵı parq gaznıń qatlamda qudıq tubigacha hám qudıq stvoli boylap háreketinde, sonıń menen birge, barlıq 5—6 rejimde separatorda júz beretuǵın basımnıń joǵalıp ketiwi ornın tolıqtırıwı kerek. Bul hal izertlewler metodikasida da názerde tutılǵan. Ayırım jaǵdaylarda, yaǵnıy qudıqlar tómen basımlı qatlamlardı ashqanında hám barlıq kánlerde olardı isletiwiing juwmaqlawshı basqıshında gazuzatgich trubalarına gaz shıǵarıw jolı menen izertlew ótkeriwde belgili kiyinchiliklarga dus kelinedi. Bul qal gazuzatgich trubaındaǵı basım menen separatordan keyingi qudıq og'zidagi basım ortasındaǵı parq úlken bolmaǵanda izertlewler rejimleri sanını cheklaydi. Gaz jıynaw punktine jalǵanǵan qudıqlardı úskenelewdiń ulıwma sxemasıda qudıq og'zi basımınıń ózgeris diapazonın támiyinlew maqsetinde atmosferaǵa gaz shıǵarıp izertlewler ótkeriw ushın mash'alali liniya kuzda tutılǵan.