1-lektsiya Qaraqalpaqstan faunası pánine kirisiw

Shıǵıs aq shabaǵı (Abramis brama orientalis Berg.)
Hár qıylı ortalıqlarǵa jaqsı iykemlesiwshi, ekologiyalıq ózgerislerge shıdamlı balıq. Kóllerde jasawdı xosh kóredi, biraq dáryada, kanallarda, suw saqlaǵıshlarda da tirishilik etedi. Bulardıń ólshemi keń suw qorlarında jayılıp júriwshilerde 40-45 sm ge, al salmaǵı 3 kg ǵa jetiwi múmkin. Al kanallarda, kóllerdiń jaǵa boylarında jasawshılarınıń uzınlıǵı 13-15 sm ge shekem boladı. Úsh jasında dene uzınlıǵı 14-16 sm (áste ósiwshi formaları) den 28-32 sm ge (tez ósiwshileri) jetkende jınısıy jaqtan jetilisedi. Kóbeyiwi aprel-may aylarınıń ortalarında suwdıń temperaturası 15-18^OS jetkende baslanadı.
Uwıldırıqları ósimliklerge, basqada suw astı zatlarına jabısadı. Uwıldırıq shashıw orınları (1-3 m) sayız ósimlikke bay jerler bolıp, suw keliw waqtında kóbeyedi. Tuwıwshılıǵı 10-340 mıń uwıldırıqqa tuwra keledi. Jetilisken uwıldırıqtıń ólshemi 0,8-1,4 mm. Bular iyneliktiń lichinkaları, mizidler, xironomidlerdiń quwırshaqları hám lichinkaları, mollyuskalar, baqanshaqlı shayanlar, siyrek shaqa murtlı, eskek ayaqlı shayanlar, eki qanatlılardıń lichinkaları menen awqatlanadı.
Tarqalıwı: Aral teńizinde tirishilik etken, soń ol jerde ekologiyalıq apatshılıqtıń rawajlanıwı sebepli joq bolǵan. Ámiwdár`ya hám Sırdárya basseynindegi hár qıylı suw qorlarında ushırasadı.
Taban baliq (Carassius auratus gibelio Bloch.)
Háwiz xojalıǵında áste ósiwshi, awlaw áhmiyetine ayralıqtay iye emes balıq. Uzınlıǵı 15 sm, salmaǵı 120 g ǵa jetedi. Al tábiyiy suw qorlarında tez ósiwshi balıq bolıp, onıń uzınlıǵı 40 - 45 sm, salmaǵı 1,5 - 2 kg ǵa jetedi. Olardıń toparı ishinde urǵashıları erkeklerine qaraǵanda kóp boladı. Taban balıqlar basqa túrdegi fitofil (sazan, aq shabaq) balıqlar menen birge uwıldırıq shashadı, olardıń erkekleriniń sperması taban balıqtıń uwıldırıqların urıqlandırmay olardıń rawajlanıwına túrtki saladı.
Jınısıy jaqtan 2-jılı (siyrek 3-jılı) áste ósiwshilerdiń uzınlıǵı 10 sm ge jetkende, al tez ósiwshilerdiń uzınlıǵı 18 sm, salmaǵı 200 g ǵa jetkende pisip jetilisedi. Aprel`diń 2-yarımınan baslap iyuń aylarına shekem suwdıń temperaturası 16-24^OS qa jetkende kóbeye baslaydı. Kópshilik suw qorlarında bólip-bólip uwıldırıq shashıwı bayqalǵan. Tez ósiwshi taban balıqtıń tuwıwshılıǵı 50-300 mıń uwıldırıqtı quraydı. Uwıldırıqlar suw astı ósimliklerine jabısadı. Jetilisken uwıldırıqlardıń ólshemi 1,2-1,6 mm. Keń awqatlanıw spektrine iye, yaǵnıy suw otları, kolovratkalar, detritler, joqarı dárejeli ósimliklerdiń hár qıylı bólimleri, tuxımları, plankton shayan tárizliler menen awqatlanadı. Balıqshılıq xojalıǵında kombikormdı jaqsı jeydi.