1-lektsiya Qaraqalpaqstan faunası pánine kirisiw

Tarqalıwı: Ámiwdáryanıń tómengi aǵımında, Sırdár`yanıń ortańǵı hám tómengi aǵımlarında tirishilik etip házirgi waqıtta júdá siyrek ushırasadı.
Sıla (Stizostedion lucioperca L., 1758)
Iri tez ósiwshi balıq, denesiniń uzınlıgı 1 m, salmaǵı 15 kg ǵa shekem baradı. Dáryalarda, kóllerde, suw saqlaǵıshlarda tirishilik etedi. Bulardıń yarım ótkinshi hám otırıqshı formaları bar.
Suwdıń ashıq bóliminde júredi, sebebi suwda erigen kislorod muǵdarına júdá tásirsheń.
Sıla balıqları 2-4 jasında, dene uzınlıǵı 29-31 sm den 38-40 sm jetkende jınısıy jaqtan pisip jetilisedi. Mart-aprel` aylarında suwdıń temperaturası 8-17⁰S ta kóbeyedi. Olar ápiwayı oyıq túrinde uya saladı yamasa uwıldırıqların qamıs h.t.b. ósimliklerdiń (0,5-1,5 m tereńliktegi) suw astı bólimlerine saladı. Uwıldırıqları jabısqaq bolıp, ósimlikke jabısadı hám onı erkekleri qorǵaydı. Tuwıwshılıǵı 80-800 mıń uwıldırıqtı quraydı. Jetilisken uwıldırıqlarınıń ólshemi 0,7-1 mm. Jińishke jutqınshaqlı jırtqısh bolıp, tiykarınan balıq penen awqatlanadı.
Tarqalıwı: Ámiwdárya hám Sırdáryanıń tómengi aǵımında ushırasadı.
2. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi balıklardıń sistematikalıq toparları.
Búgingi kúnde Qaraqalpaqstanda tirishilik etken hám tirishilik etiwshi balıklar 14 tuwisqa tiyisli bolıp, 43 túrdi óz ishine aladı.
1. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi jırtqısh balıqlarda atań?
2. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi shóp jewshi balıqlarda atań?
3. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi plankton jewshi balıqlarda atań?
4. Qaraqalpaqstanda tirishilik etiwshi bentos jewshi balıqlarda atań?
5. Qaraqalpaqstanda neshe túr balıq dizimge alınǵan?
6. Karp tuwıslas balıqlarǵa neshe túr kiredi?
Qaraqalpaqstandaǵı jırtqısh, shóp jewshi, juwas balıqlardıń dene dúzilisindegi ózgeshelikleri.
Joba
1. Balıqlardıń morfologiyalıq belgilerindegi ózgeshelikleri.
2. Balıqlardıń anatomiyalıq belgilerindegi ózgeshelikleri.
Tirek sózler: háreket usılları, teri qabatı, qabırshaq, epidermis, qabırshaq saqıynası, jıllıq máwsim, gewde, quyrıq, omırtqaları, bas súyegi, metamerli qurılıs, elektr organlar, ayaq-qol beldeme, awız, tis, jutqınshaq, asqazan, isheklik.
1. Balıqlardıń morfologiyalıq belgilerindegi ózgeshelikleri.
Házirgi zaman balıqlardıń qabırshaqları úsh tipke bólinedi: Plakoidlı, ganoidlı, súyekli. Birinshi tiptegi qabırshaq shemirshekli, ekinshi tiptegi qabırshaq súyekli ganoid yaki bekrelerde, úshinshisi haqıyqıy súyekli balıqlardıń qabırshaǵı. Ústińgi tárepinen qaraǵanda eki tipke bólinedi. Birinshisi cikloid, átirapı bir tegis (sazan, aq shabaq, aq marqa hám .t.b.), ekinshisi ktenoid átirapı oraqtıń tisindey bolıp keledi (sıla). Balıqtıń qabırshaǵı onıń jasın anıqlaw ushın eń tiykarǵı organlarınan esaplanadı. Qısta balıqtıń azıqlanıwı toqtaǵan waqıtta jıltır sızıq túsedi, báhár ayında balıqtıń azıqlanıwı baslanǵannan baslap qabırshaqta sklerit sızıqları birinen keyin biri payda boladı. Qabırshaqtaǵı skleritlerden basqa anıq jıltır sızıq hár biri balıqtıń jasın kórsetedi, 3-4-jıl qıslaǵanlıǵın kórsetetuǵın indikator bolıp esaplanadı. (2-3-súwret).

1-súwret. Qabırshaq túrleri.

2-3-Súwret. Treska (2) hám semga (3) balıqlarınıń qabırshaqlarında jasın kórsetetuǵın sızıklar anıq kórsetilgen.

Balıqlardıń jasın qabırshaqları, basqada súyekleri arqalı, olardıń jıllıq saqıynalarına tiykarlanıp anıklanadı. Bul 2-3 súwretlerde kórsetilgen.
Balıqlardıń jasın anıqlawda G. Monastırskiydiń, A. Morozovtıń N.Chugonovtıń usılları itibarǵa alınadı.
Balıqlardıń jası tek ǵana qabırshaqlar menen anıqlanbay sagaq artındaǵı otolit súyekshesi járdeminde (tiykarınan kambalalarda), saǵaq qaqpaqlarındaǵı jıllıq sızıqlar járdeminde (ılaqalarda), qarın qalashlarınıń tómengi súyegindegi sızıqlar járdeminde (sumıraylarda) anıqlanadı.
Balıqlardıń túrin anıqlaw ushın dáslep olardıń morfometrik ólshemleri alınadı. Bul belgilerge plastik (sıpat) merestik (sanalatuǵın) belgiler kiredi.
Mısalı: denesine salıstırǵanda basınıń uzınlıǵı yamasa arqa qalashınıń biyikligi, qaptal sızıqtaǵı qabırshaǵınıń sanı, qalashlardaǵı jumsaq nurlarınıń sanı hám t.b. Balıqlardıń barlıq uzınlıǵı L menen kishi uzınlıǵı I menen (tumsıǵınıń ushınan quyrıq bólimindegi qabırshaqlarınıń tamam bolǵan jayına shekemgi aralıǵı belgilenedi.

4-Súwret. Balıqlardıń ayırım morfologik belgilerin ólshew sxeması.
a v-balıqlardıń ulıwma uzınlıǵı, as-quyrıqqa shekem, ad-quyrıq tárepindegi eń sońǵı qabırshaq aralıǵı, ap-tumsıǵınıń uzınlıǵı, kóziniń aldına shekemgi, au-basınıń uzınlıgı qırǵıshınıń aqırına shekem, gh-balıq denesiniń eń biyik jeri, az-anteventral aralıǵı, tumsıgınıń ushınan anal qalashınıń birinshi tiykarına shekem, ed-postdorzal aralıǵı, arqa qalashınıń keyingi tiykarınan sońǵı quyrıq qabırshagınıń aralıǵı po-koziniń keyingi bólimi, kóz keyninen baslap qırǵıshınıń tamam bolǵan aralıǵı.

Balıqlardıń ayırım belgilerin ólshew sxeması 4-súwrette kórsetilgen.

Onnan soń tańlay tislerine, arqa, anal qalashlarındaǵı nurlar sanına, qaptal sızıqtaǵı qabırshaqlar sanına qaray anıqlanadı. Sebebi balıqlarda tisleri bir qatarlı (aq shabaq, torta) eki qatarlı (gustera, shemaya) úsh qatarlı boladı (sazan) (5- súwret).
Tisleriniń túri tiykarınan qarmaq tárizli bolıp keledi.
Bunda dáslep balıqtıń tanlay tisleri bulshıq etlerinen tazalanadı, bul ushın ol áweli qaynatılıwı kerek.

5-Súwret. Karp sıyaqlı balıqlardıń tańlay tisleri.
A-bir qatarlı, B-eki qatarlı, V-úsh qatarlı.
1. Torta, 2-aq shabaq, 3-kók moyın torta, 4-gustera, 5-sazan.

Balıqlardıń awırlıǵı hám uzınlıǵı tárezi hám shtangen cirkul járdeminde anıqlanǵannan soń kerekli kestede kórsetiledi.

2. Balıqlardıń anatomiyalıq belgilerindegi ózgeshelikleri.
Teri qabatı - joqarı qabatı epidermis múyizlenbeydi. Bunda kóp sanda bir kletkalı bezler bolıp júziwdi ańsatlastıradı hám jipshelik qurılısqa iye.
Kópshilik balıqlardıń dene ústi qabırshaq penen qaplanǵan, qabırshaqtıń terige dentinlik ósimshesi kiredi, al sırtqı beti emal menen jabılǵan. Súyekli ganoidlıq balıqlarda denesi rombalıq qabırshaq penen jabılıp sırtqı jaǵı bekkem ganoida menen jabılǵan. Bekire balıqlarında qaptalında hám qarında bes qatar rombikalıq súyek ósimshesi boladı. Súyekli balıqlar súyeklik qabırshaqlar menen túrli formada biriniń ústine biri minip jatadı.
Skeleti gewde hám quyrıq omırtqaları bolıp bólinedi. 6-súwret.
Bekire hám eki jaqlama dem alıwshı balıqlarda barlıq ómirinde xorda saqlanadı. Al qalǵan súyekli balıqlarda xorda qaldıǵı omırtqa aralıǵında qaladı. Omırtqada arqa miy kanalı boladı. Bas skeleti súyek qaqpaqshalarınan dúziledi.
7 -súwret. Aq shabaqtıń sırtqı kórinisi:
1-arqa qalashı; 2-quyrıq qalashı, 3-anal qalashı, 4-qursaq qalashı, 5-kókirek qalashları, 6-awız, 7-murın tesigi, 8-kózi, 9-saǵaq qaqpaǵı, 10-qaptal sızıǵı, 12-anal tesigi.
Bularda jas saqıynaları bolıp máwsimde hárqıylı ósedi, bul balıq denesiniń, súyeginiń ósiwi menen salıstırılıp ósiw tezligin anıqlawǵa boladı.
Qaqpaqtıń aldıńǵı bóliminde jup murın súyegi, onnan keyin jup mańlay súyegi, al jelke tárepinde jup tóbe súyekleri boladı. Bastıń ultan tárepi parasfenoid hám taq - óre súyeginen turadı. Esitiw kapsulası bóliminde qulaq súyegi rawajlanadı. Ol bas skeletiniń hár tárepinde besewden boladı. Kóz bóliminde sına tárizli súyek payda boladı. Ol bir taq tiykarǵı sına tárizli, jup qanat sına tárizli hám kóz sıyaqlı sına tárizli súyeklerden turadı. İyis seziw bóliminde taq ortańǵı iys seziw súyegi hám jup qaptal iys seziw súyegi rawajlanadı. Bular xondrial súyekleniw jolı menen bas miy qutısınıń artqı bólimlerin payda etedi. Bastıń vistseral - bet bólimi jaq súyeklerinen turadı.


6-súwret. Alabuǵa balıǵınıń skeleti:
1-omırtqalıqtıń súyekli ósimshesi; 2-omırtqalıqtıń tómengi doǵası, 3-omırtqalıqtıń tómengi súyekli ósimshesi, 4-qabırǵa, 5-bulshıq et súyeksheleri, 7-qalash nurlarınıń tiykarǵı súyekleri, 8-qalash nurları, 9-iyin beldemesi, 10-janbas beldemesi súyegi, 11-miy qutısı.
Joqarǵı jaq wazıypasın jup kelip shıǵısı teri súyeginen rawajlanǵan, joqarǵı jaq maxsilla hám jaq aldı súyegi atqaradı.
Tómengi jaq súyek tisi hám múyeshli súyek hám biriktiriwshi súyek kvadrat súyek penen baylanısqan boladı. Til astı doǵası giomandibulyar hám gioid súyeginen hám taq kopula súyeginen turadı.
Bulshıq etler - gewdede, quyrıqta metamerlik qurılısqa iye. Oń hám shepten dene boylap uzınına bulshıq etler ketip tutastırıwshı toqıma - mioseptaları menen bir qansha bulshıq et buwnaqları - miomerlerge bólingen. Basta, qalashlarda jup qalash beldemelerinde ayırım bulshıq etler bar.
Ayırım elektrlik ugrlar, ılaqalar h.t.b. túr ózgertken bulshıq etlerden turǵan hám elektrlik quwatlardı 400-600 V qa deyin beretuǵın elektrlik organlarına iye boladı. Bular dushpanlarınan qorǵanıwı hám topılıwı ushın kerek. Afrikada ılay suwda ayırım balıqlar óz aynalasında elektr maydanın payda etedi hám elektrolokator xızmetin atqaradı.
Ayaq skeleti aldıńǵı ayaq beldemesi kishkene korakoid hám jawırın súyeginen dúzilgen. Artqı ayaq beldemesi jup sozılǵan plastinkadan turadı.
As pisiriw organları. 1) aldıńǵı awız quwıslıǵınan tamaqqa, onnan jutqınshaqqa ótetuǵın bólimnen; 2) ortańǵı - asqazandı, jińishke ishekti, as pisiriw bezleri - bawırdı asqazan astı bezin óz ishine alatuǵın bólimnen: 3) keyingi ishekti óz ishine alatuǵın bólimlerden turadı. Bul bólimler awqatlanıw sıpatına qaray hár qıylı boladı.
Karp balıqlarında asqazan joq. Balıqlarda ishek uzınlıǵı hárqıylı. Shortanda - dene uzınlıǵına teń: dóń mańlayda - denesinen 5-6 ret uzın: ayırım balıqlarda pilorikalıq ósimshe bolıp bul 200 den aslam (lososlar) bolıp sorıw betin kóbeytedi. Balıqlarda bawır, asqazan astı bezleri jaqsı rawajlanǵan bolıp asqazan, isheklik bezleri menen birge fermentler isleydi. Bawırda ót quwıǵı bolıp onıń tútigi ishektiń ilmek bólimine ashıladı. 8-súwret.
Júziw quwıǵı kópshilik súyekli balıqlar ushın tán. Bul embrion dáwirinde as pisiriw tútiginiń arqa tárepindegi ósindilerden payda boladı. Torsıldaǵı tiykarınan gidrostatiklik xızmetti atqaradı yaǵnıy torsıldaqtaǵı gazdıń azayıp yaki kóbeyiwi menen balıqtıń salıstırma salmaǵı ózgeredi. Geypara túr balıqlarda bul torsıldaq jabıq túrinde bolıp ózgergen yaǵnıy óńesh penen baylanısı toqtatılǵan.
Dem alıw organı shemirshekli balıqlardaǵıday saǵaq aralıq bólmeler joq, al saǵaq japıraqshaları tikkeley saǵaq doǵalarına bekinedi. 4 tolıq saǵaq hám bir ishte qatar jalǵan saǵaq japıraqshaları boladı. Dem alıw akti saǵaq qaqpaǵı hám awızdıń háreketi menen iske asadı. Teri menen dem alıw anaw yamasa mınaw muǵdarda barlıq balıqlarǵa tán. Ms: bir jıllıq karpte teri menen dem alıw 1/8, tabanda, ugrde 1/3 bólimin kislorod penen támiyinlewge uqıplı.

8-suwret. Alabuǵanıń ishki dúzilisi:
1-saǵaqları, 2-júrek, 3-bawır, 4-torsıldaq, 5-talaq, 6-máyeklik, 7-asqazan, 8-ishek ósimsheleri, 9-isheklik, 10-sidik quwıǵı, 11-sırtqı shıǵarıw tesigi, 12-sidik jınıs tesigi.
Ayırım vyunlar suw betine shıǵıp hawanı jutıp ishekligi arqalı jiberedi. Al ayırım tropikada jasaytuǵın eki tárepleme dem alıwshı balıqlar saǵaqtan basqa qap tárizli ókpesi bolıp, sol arqalı da dem aladı.
Qan aynalıw organları kópshilik túr balıqlarda arterial konus bolmaydı. Qursaq aortası baslanǵan jerinde bulshıq etli isikshe payda etedi hám arterial pıyazsha delinip arterial konusqa sáykes keledi. Biraq bul tegis bulshıq etlerden quraladı. Sonlıqtan qannıń háreketi 4 jup saǵaq arqalı ótedi. Súyekli hám shemirshekli balıqlarda qan aynalıw sisteması uqsas. Júrek eki bólmeli bolıp, barlıq súyekli balıqlarda vena sinusı yamasa venozlı pazuxadan vena qanı júrek aldına túsedi, onnan qarınshaǵa ótedi. Qarınshadan qan qarın aortasına ótedi. Qarın aortasınan ákeliwshi 4 jup saǵaq arteriyasına ótip kislorodqa toyınadı. Kislorodqa toyınıw kapillyarlarında ótedi. Kislorodqa toyınǵan qan alıp ketiwshi 4 jup saǵaq arteriyasına ótip, ol arqalı arqa aortasına túsedi. Arqa aortasınan uyqı arteriyası, bulshıq etlerge barıwshı hám ishki organlarǵa qan aparıwshı arteriyalar shıǵadı.ń keyini quyrıq arteriyası delinedi.
Toplanǵan vena qanı quyrıq venasına ótedi. Ol arqalı dene quwısınan ótip oń hám shep búyrek dárwaza venasına bólinedi. Al, deneniń bas bóliminen vena qanı alǵı kordinal vena arqalı, arqa jaqtan artqı kordinal vena arqalı oń hám shep kyuverev aǵımına, onnan vena pazuxasına túsedi. Asqazan, talaq, isheklerden jıynalǵan qan bawırdıń dárwaza venasına túsip bawırdıń dárwaza sistemasın payda etedi. Bunnan ótken qan bawır venası degen tamır arqalı vena pazuxasına ótedi. Vena pazuxasınan vena qanı júrek aldına, onnan júrek qarınshasına ótip burınǵıday aynalıs qaytalana beredi.
Qan eritrotsitleri máyek formada bolıp yadrosı boladı. Kislorodı az yamasa ózgerip turatuǵın suwlardaǵı karp, taban balıqlarında kislorodtı biriktiriw qásiyeti, kislorodqa bay suwlarda tirishilik etiwshi forelge, siglerge qaraǵanda joqarı keledi. Qan payda etiw organları talaq hám búyrektiń tutastırıwshı toqımaları bolıp esaplanadı.
Júreginiń qısqarıwı minutına 20-30 ret. Qısta júrek soǵıwı minutına 1-2 retke deyin tómenleydi. Súyekli balıqlarda limfa sisteması arqa aorta qaptalınan júrgen jup ıdıslardan hám mayda ıdıslar torınan turadı.
Bólip shıǵarıw organları mezonefrikalıq búyreklerden turadı. Ol búyrekler omırtqalıqtıń qaptalında júziw quwıqshasınıń ústinde jaylasadı. Búyrekten sidik jolı shıǵadı. Olar sırtqa shıǵıwdan aldın birlesip taq kanal payda etedi. Geypara túrlerinde sidik quwıǵıda bolıw múmkin.
Kóbeyiw organları shemirshekli balıqlarǵa qaraǵanda ózgeshe boladı. Jup tuxımlıq hám máyeklik boladı. Urǵashılarda shemirshekli balıqlardaǵıday máyek jolı xızmetin atqaratuǵın Myullerov kanalı bolmaydı. Erkeklerde tuxımlar búyrek penen baylanıslı emes. Spermatazoid mayda bolıp 0,02-0,06 mm ge deyin baradı. Uwıldırıǵı júda mayda jumsaq qabıqlı, tuxımlanıw sırtta ótedi. Tek geypara tiri tuwatuǵın túrlerinde tuxımlanıw ishte ótedi, tiri máyek tuwadı. Bularda qosılıw organı da boladı. Ms: amerikadaǵı subtropikalıq tisli karp balıqlarınıń bir túri gambuziya, akvariumda hám tabiyǵıy suwlarda bezgek shıbınınıń lichinkaların qurtıwda biologiyalıq gúres ushın órshitedi. Súyekli balıqlarda germafroditlik júdá siyrek, tek turaqlı germafrodit teńiz alabuǵasında boladı.
Nerv sisteması - miyi úlken bolmay, úlken shortanlarda dene awırlıǵınıń 1/1300, akulada - 1/3700 in tutadı. Jas balıqlarda salıstırma bas miyi 80 gr bolıp organizm awırlıǵınıń 1/300 ne teń. Balıqlardıń bas miyi aldıńǵı, aralıq, ortańǵı, uzınsha hám miysheden turadı. Aldıńǵı miyde iyis seziw bólimi boladı. Aralıq miy tóbesinde epifiz ósimshesi bolıp bul úshinshi kózdiń rudementi hám ishki sekretsiya xızmetin atqaradı. Al astıńǵı jaǵında basqa bez - gipofiz jabısqan boladı. Bulardıń ortasınan kózge kóriw nervleri ketedi. Ortańǵı miy salıstırma jaqsı rawajlanǵan bolıp joqarǵı jaǵında kóriw nervi bar dumpegi ornalasqan. Miyshe háreketlerdi basqarıp otıradı. Uzınsha miy epiteliya perdesi menen jabılıp artqı tárepi menen arqa miyge ótedi.
Balıqlardıń arqa miyi jińishke bolıp, bulardan arqa, qarın túyinleri arqalı arqa miy nervleri ketip birigip aralas nervlerdi payda etip túrli organlarǵa ketedi. Bas miyden 10 jup nervler ketip sonıń keyingi 5 jubı uzınsha miyden ketedi.
Seziw organları - jup iyis seziw quwıslıǵı bolıp sırtqa jup murın tesigi menen ashıladı, biraq ishki - xoan arqalı awız benen baylanıspaydı. Bul qarańǵıda awqatlıq zatın tabıwǵa múmkinshilik beredi. Mısalı: soqır balıǵı qurttı iyisi arqalı 30 in tawıp aladı, al murın tesigi jabıq bolsa 1 inde taba almaydı. Dám seziw xızmetin teri qabıǵı, murtshaları hám qalash nurları atqaradı. Mazanı awızdaǵı búrtiksheler hám erin búrtiksheleri atqaradı. Suwdıń az móldir bolıwına baylanıslı jaqınnan kóriwge iykemlesken. Jalpaq múyiz qabıǵı menen shar tárizli kóz gawharı boladı. Kópshilik balıqlar 1 m den jaqsı kórip, al geyde akkomodatsiyası 10-12 m uzaqlıqtan kóriwge jetedi. Tereńde, úńgirde jasaǵan balıqlarda kóz joq. Balıqlar ózin qorshaǵan zatlardıń pishinin hám túrin jaqsı ayıradı. Suwdıń jaqtı qatlamında jasaytuǵın balıq kózi torlarında túrdi qabıl etetuǵın quwıqshalar kóp, al gúńgirttegilerde kerisinshe jarıqtı qabıl etetuǵın tayaqshalar kóp, tor qabatında shortanǵa qaraǵanda tayaqsha 15 ese kóp. Tereńdegilerde quwıqsha joq. Suw ústi qabatındaǵı balıqlarda oń, al gúńgirttegilerde teris fototaksis bayqaladı. Soǵan baylanıslı ayrıqsha jaqtılıq reaktsiyasına tiykarlana otırıp jaqtılıq (svet) arqalı balıqlardı tutadı.
Esitiw organı ishki qulaq. İshki qulaqtıń tómengi bólimi esitiw xızmetin atqaradı; jer ústi omırtqalılarına tán bolǵan qulaq ulitkası balıqlarda joq. Esitiw organlarınıń ápiwayı bolıwı - hawaǵa qaraǵanda suwdıń sesti kóp ótkeriwine baylanıslı. İshki qulaq esitiw súyek kapsulasında jaylasadı. Onıń ishi endolimfa delingen suyıqlıqqa tolı boladı. Endolimfaǵa hákli kristallar yamasa otolitler ilinip turadı. Bul jasına qaray ózgeredi. Jası úlkeyiw menen sanı artadı.
Kópshilik balıqlar tisleri, qalashlarınıń súykeliwi arqalı, torsıldaq arqalı túrli ses shıǵarıw xızmetin atqara aladı.
Qaptal sızıqları da seziw organları bolıp ayırım akulalarda ashıq qarıq túrinde boladı, al ayırım balıqlarda kanal túrinde bolıp ayırım tesiksheler arqalı sırtqı ortalıq penen baylanısıp sızıqsha túrinde kórinedi. Kanal diywalına nerv ushları kelip (adasıwshı) suwdıń háreketin, basımdı qabıl etedi. Taǵı bular tómen sekundına 100-150 terbelis beretuǵın seslerdi sezedi. Ayırım seld balıqlarında qaptal sızıq joq, biraq basta kanalshalar bar.
Balıqlardıń semizligin anıqlaw ushın Fulton hám Klark formulalarınan paydalanıladı. Fulton formulası boyınsha F=M x100/ı³ balıqtıń ulıwma awırlıǵı esapqa alınıp ol turaqlı koefficent júzge kóbeytiriledi. Alınǵan nátiyje balıqtıń kishi uzınlıǵınıń (quyrıq qalashı esapqa alınbaǵandaǵı) kubına bólinedi. Klark formulası boyınsha semizligin esaplaǵanda K=m x 100/ ı³ balıqtıń ishekligi alıp taslanǵandaǵı awırlıǵı esabına alınadı.
4. Balıqlarda qanday tiptegi qabırshaqlar ushırasadı?