1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

sinxron generatordagi EYUK(E₀)10-rasm va kuchlanish U_r vektorlari orasidagi burchak xamda rotordagi bosh (F₀) qutblar o‘qi bilan generatorda hosil bo‘lgan umumiy magnit oqim (F_u) o‘qi orasidagi burchak belgilanadi. burchakni yoki R_EM ni oshirish uchun birlamchi rotorga beriladigan yoqilg‘i yoki turbinaga beriladigan Bug‘ (suv) energiyasini ko‘paytirib, rotor tezlanishini oshirish kerak.

Sinxron generatorning burchak tavsifi. Sinxron generatorning elektromagnit R_EM yoki aktiv R₂quvvatini burchagiga bog‘lanishini ifodalovchi R_EM=f( ) grafigi Sinxron generatorning burchak tavsifi deyiladi. 11-rasmda Sinxron generatorning burchak tavsifi ko‘rsatilgan. Elektromagnit quvvat ifodasiga muvofiq generatorning elektr tarmog‘iga beriladigan aktiv quvvati burchak 90⁰ ga etgunchakupayib boradi,

11-rasm 9 0⁰ dan oshgandan keyin, kamayib boradi. SHuningdek, burchak 90⁰ ga yaqinlashganda generatorning parallel ishlashdagi turg‘unligi kamayib boradi. =90⁰da u sinxronligini yo‘kotadi. SHu sababli generatorlarning nominal kuvvati burchakning =15⁰-25⁰chegarasida xisoblanadi.

Sinxron motorlar. Rotorning aylanish chastotasi va yo‘nalishi statordagi tokning xosil bulgan aylanuvchi magnit maydonining aylanish chastotasiga yunalishi bilan bir xil (sinxron) bo‘lgan elektr motorlar sinxron motorlar deyiladi. Sinxron motorlarning tuzilishi sinxron generatorlarning tuzilishidan deyarli farqqilmaydi. Bunday motor statoriga xam uch fazali chulg‘amo‘rnatiladi, rotoriga esa o‘zgarmas tok bilan ta’minlanadigan qo‘zg‘atish chulg‘amidan tashqari, uni asinxron usulda ishga tushirishga mo‘ljallangan qisqa tutashtirilgan chulg‘am joylashtiriladi. Bu chulg‘amdan Sinxron motorlarni ishga tushirishda foydalaniladi. Sinxron motorlar asosan ayon qutbli tuzilishda chiqariladi. Unda qisqa tutashtirilgan ishga tushirish chulg‘ami qutb boshmoqlariga o‘rnatiladi. Ayon qutbli Sinxron motorlarquvvati 40-12000 kVt, aylanish chastotasi 125-1000 , quvvat koeffitsienti cos =1 va o‘suvchi cos =08 xisoblab chiqariladi. YUqori aylanish chastotasida ishlaydigan sinxron motorlar noayon qutbli tuzilishda, 20, 2000, 3000 kVt kuvvatlarga xisoblab chikariladi. Bunda rotorning yaxlit po‘lat o‘zakli qutblari qisqa tutashtirilgan ishga tushirish chulg‘ami vazifasini bajaradi. Sinxron motorlar stator va rotori o‘rtasidagi xavo oralig‘i generatordagiga nisbatan kichikrok bo‘ladi. Sinxron motorlarning ishlash prinsipi xam statorchulg‘amiga beriladigan uch fazali tokdan xosil bo‘ladigan aylanuvchi magnit maydoniga xamda elektromagnit kuchlar qonuniga asoslangan. 12-rasmda Sinxron motorlarning ishlash prinsipiga doir model ko‘rsatilgan.