1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

Parallel ishlashiga ulash usullari. Generatorlar parallel ishlashiga ikki xil usulda: 1) aniq sinxronlashtirish va 2) o‘z-o‘zini sinxronlashtirish usuli bilan ulanadi. Birinchi usulda parallel ishlashga ulanadigan generatorlar o‘zaro sinxronlashtiriladi, ya’ni parallel ishlash shartlariga javob beradigan xolatga keltiriladi. Generatorning sinxronlashtirilgan xolati strelkali yoki cho‘g‘lanish lampalaridan iborat sinxronoskop deb ataluvchi asbob bilan aniqlanadi. Aniq sinxronlashtirish usulida generatorni tezda parallel ishlashga tushirib bo‘lmaydi. O‘z-o‘zini sinxronlashtirish usuli esa generatorni tezda parallel ishlashga o‘tkazish imkonini beradi. SHu sababli bu usuldan keng foydalaniladi. Bu usulda xam qo‘zg‘atish toki berilmagan generator birlamchi motor yordamida nominaldan 2…5% past chastota bilan aylantirilib, parallel ishlashga ulanadi va darxol unga qo‘zg‘atish toki beriladi. SHundan sung generator bir-ikki sekunda o‘z-o‘zidan sinxronlashib oladi. Parallel ishlashga ulanish paytida generatorning toki nominaldan bir necha marta kattalashib ketadi, ammo bunday rejim qisqa vaktda tugaydi. SHu sababli uning generator uchun xavfi yo‘q. O‘z-o‘zini sinxron usulida parallel ishlashga ulangan generator fazalarining ketma-ketligi ishlab turgan generatorlarnikiga moslanadi. Undagi EYUK elektr tarmog‘idagi U kuchlanishga teng, fazasi esa unga teskari qilinadi. SHu sababli bu generator chulg‘amidan tok o‘tmaydi, u yuklamasiz (salt ishlash rejimida) ishlaydi. Parallel ishlashga ulangan generatorning yuklama olishi uchun birlamchi motorning aylantiruvchi momentini oshira borib generatordagi EYUK E₀ vektorini elektr tarmog‘idan V kuchlanish vektoriga nisbatan burchakka o‘zgartirish kifoya. Bunda ΔE=E₀-U_Tta’sirida generator chulg‘amidan tok o‘tadi. Natijada generator elektr tarmog‘iga aktiv p=MUIcos quvvat bera boshlaydi. Parallel ulashga ulangan (salt ishlash rejimidagi) generatorning qo‘zg‘atish toki i_K uning nominal qo‘zg‘atish toki deyiladi. Agar qo‘zg‘atish toki nominaldan oshirilsa, EYUK Eo ning kiymati tarmoqdagi U_Tkuchlanishdan oshib, xosil bo‘ladi. Bu ΔE EYUK ta’sirida statorchulg‘amidan ΔE dan 90⁰ orqada qoluvchi, U_T dan esa 90⁰o‘zuvchi reaktiv i_p= o‘tadi (bunda agar chulg‘amning aktiv karshiligi xisobga olinmagan bo‘lsa). Agar qo‘zg‘atish toki nominaldan kamaytirilsa E₀ kiymati U_T dan kamayib yana ΔE=E₀-U_Tta’sirida ΔE va U_T dan 90⁰ dan orkada qoluvchi, ammo E₀ dan 90⁰o‘zuvchi reaktiv I_p= toki xosil bo‘ladi (8-rasm). Bu xulosani yakor reaksiyasiga asosan ham chiqarish mumkin.