1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

8 – AMALIYMASHG’ULOT.
TARKIBIDA TROPAN UNUMIGA KIRUVCHI ALKALOIDLAR SAQLOVCHI DORIVOR O‘SIMLIKLARNING MIKROSKOPIK TUZILISHINI O‘RGANISH
BELLADONNA BARGI, ER USTKI QISMI VA ILDIZI - FOLlA, HERBA ET RADICES BELLADONNAE


O‘simlikning nomi. Oddiy (dorivor) belladonna - AtropabelladonnaL.; Kavkaz belladonnasi - Atropacaucasica Kreuer; ituzumdoshlar – Solanaceae oilasiga kiradi.
Mahsulotning mikroskopik tuzilishi. Belladonna o‘simligi barg vaildizining mikroskopik tuzilishi o‘rganiladi.
Bargni ishqor eritmasi bilan yoritib, so‘ngra tashqi tuzilishi mikroskop ostida ko‘riladi (1-rasm). Barg epidermisining yon devorlari egri-bugri bo‘lib,undagi kutikula qatlamlari bilinib turadi. Barglarda tomirlari bo‘ylab uch-to‘rt hujayrali oddiy, bir hujayrali boshchali va uzun oyoqchali hamda boshchasi ko‘p hujayrali va kalta (bir hujayrali) oyoqchali tuklar ko‘rinadi. Bargda kalsiy oksalat tuzining qumsimon kristallari joylashgan xalta hujayralar bo‘lishi uning eng xarakterli belgilaridan biridir. Bu xalta hujayralar bargning mezofill qismida tapqoq holda joylashgan bo‘lib, mikroskopning kichik ob’ektivida kichkina qopa dog‘ shaklida, katta ob’ektivida esa aniq ko‘rinadi. Ba’zan xalta hujayradagi kristallar bargda kukun (poroshok) holida sochilib ketgan bo‘ladi.
Ildizning mikroskopik tuzilishi. Sovuq usulda yumshatilgan ildizni ko‘ndalangiga kesib preparat tayyorlanadi. So‘ngra preparatni xloralgidrat eritmasi yordamida mikroskop ostida ko‘riladi (2-rasm). Ildiz tashqi tomondan och qo‘ng‘ir rangli 2-6 qavat po‘kak hujayralari bilan qoplangan.
Birlamchi po‘stloq ko‘ndalangiga cho‘zilgan yirik, ikkilamchi po‘stloq esa maydahujayralardan tashkil topgan. Floema elementlari parenxima hujayrasiganisbatan mayda, hujayra po‘sti qalinroq bo‘lishi bilan yaqqol ajralib turadi. Kambiy halqasi aniq bilinadi. Suv naylar guruh-guruh holida uchraydi. Kambiy yaqinidagi suv naylar boshqalariga nisbatan yirikroq bo‘ladi. Yirik suv naylari traxeidlar bilan o‘ralgan. Qariroq ildizning ikkilamchi ksilema parenximasida hujayra po‘sti uncha qalin bo‘lmagan tolalar hamda qo‘shimcha floema bo‘ladi (ituzumdoshlar oilasiga kiruvchi ko‘pchilik o‘simliklarga xos). Parenxima hujayralarida yumaloq shaklli kraxmallar va kristalli xalta hujayralar uchrab turadi.
YOvvoyi holda o‘sadigan belladonna mahsulotiga skopoliya o‘simligining bargi aralashib qolishi mumkin (bu o‘simliklar bir erda o‘sadi). Skopoliya bargi belladonna bargidan morfologik va anatomik jihatdan farq qiladi.
Skopoliya bargining asos qismi toraygan, tomirlari bargining pastki tomonida aniq ko‘rinib turadigan to‘r hosil qiladi (morfologik farqi). Bargning kutikula qatlami ko‘rinmaydi, kristalli xalta hujayralar esa deyarli bo‘lmaydi (anatomik farqi).